TÜRKİYE’DE SOSYAL BİLGİLER EĞİTİM PROGRAMLARININ İNCELENMESİ

Yıl 2015, Sayı: 62, 69 - 94, 30.04.2015

Muzaffer Çatak

Öz

Tüm dünya ülkelerinde olduğu gibi ülkemizin de belli dönemlerinde eğitim programları
değişmiştir. Bu değişen eğitim programları içerisinde, sosyal bilgilerin yeri, nitel araştırma
yöntemlerinden doküman incelemesi kullanılarak araştırılmaya çalışılmıştır. Sözel dersler
içerisinde temel ders olarak, günümüz ortaokul ve ilkokullarında okutulan derslerden biri de
sosyal bilgiler dersidir. Genellikle araştırma kaynaklarında sosyal bilgiler dersinin tarihi gelişimi
bir kısır döngü içerisinde kronolojik olarak verilmektedir. Bu verilen bilgiler içerisinde
sosyal bilgiler dersi genel olarak kendi ile ilişkili diğer ders grupları dışında tutulmuştur. Ayrıca
ders çizelgelerinin verilmemesi sosyal bilgiler dersinin diğer dersler ile ilişkilendirilmesine
engel oluşturmaktadır. Bu çalışmada ise sosyal bilgiler dersi ile ilişkili ve ilişkisiz dersler;
eğitim programları, ders çizelgesi ve ders saatleri ayrıntılı bir şekilde verilerek sosyal bilgiler
dersinin programlarındaki gelişmeleri ayrıntılı olarak değerlendirilmeye çalışılmıştır. Yine bu
değerlendirmede, Tarih, Coğrafya, Yurttaşlık Bilgisi, Hayat Bilgisi, Müsahabat-ı Ahlâkiye ve
Malûmat-ı Vataniyye, Toplum ve Ülke İncelemeleri, Vatandaşlık, T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük
derslerinin genel amaçları ve açıklamaları olabildiğince incelenmeye çalışılmıştır.
1968 ilkokul Programı’na kadar olan süreçte sosyal bilgiler dersi programlarda yer almadığı
için ancak 1968 yılından sonraki süreç içinde sosyal bilgiler dersi ders çizelgeleri ile birlikte
verilmiştir. Ayrıca ders çizelgeleri ve sosyal bilgiler ders grubu dışındaki dersler çizelgede
verilerek ders saatleri ve ders yoğunlukları gibi etkenlerin araştırmacılar tarafından daha iyi
anlaşılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eğitim Programı, Sosyal Bilgiler Ders Grubu, Ders Çizelgesi

Kaynakça

• 12 Yıllık Zorunlu Eğitime Yönelik Genelge, (b.t). 10 Haziran 2012, http://www.meb.gov. tr/haberler/2012/12YillikZorunluEgitimeYonelikGenelge.pdf.
• Arslan, M. (2000). Cumhuriyet dönemi ilköğretim programları ve belli başlı özellikleri.
• Milli Eğitim Dergisi, Sayı. 146. Online, 11Aralık 2012. http://yayim.meb.gov. tr/dergiler/146/aslan.htm.
• Baysal, Z. N. (2005). Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler programlarının felsefi temelleri. Tanrıöğen, A., (Ed.), Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi İçinde (58- 75). İstanbul: Lisans Yayıncılık.
• Bilgili, A. S. (2009). Geçmişten günümüze sosyal bilimler ve sosyal bilgiler. Bilgili, A. S., (Ed.), Sosyal Bilgilerin Temelleri (2. Baskı) içinde ( 2-31). Ankara: Pegem Akademi.
• Binbaşıoğlu, C. (1995). Türkiye’de eğitim bilimleri tarihi (Araştırma- İnceleme Dizisi). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Cicioğlu, H. (1982). Türkiye Cumhuriyetinde ilk ve ortaöğretim (Tarihi Gelişimi). Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Demircioğlu, İ. H. (2005). Sosyal Bilgiler öğretimi ve oluşturmacı yaklaşım. Tanrıöğen, A., (Ed.), Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi içinde (255- 279). İstanbul: Zafer Matbaacılık.
• Dündar, Ş. (2008). İlköğretim Sosyal Bilgiler dersi öğrenme ortamlarının yapılandırmacı özellikler açısından değerlendirilmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Erden, M. (2004). Öğretmenlik Mesleğine Giriş. İstanbul: Alkım Yayınları.
• Fer, S. (2005). 1923 yılından günümüze cumhuriyet dönemi ilköğretim programları üzerine bir inceleme. Cumhuriyet Dönemi Eğitim Politikaları Sempozyumu, Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi ve Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi. İstanbul.
• Gökmenoğlu, T. ve Eret, E. (2011). Eğitim programları ve öğretim anabilim dalı araştırma görevlilerinin bakış açısıyla Türkiye’de program geliştirme. 10(2), 667-681, 2011. Online 10 Ocak 2013. http://ilkogretim-online.org.tr.
• Gözütok, F. D. (2003). Türkiye’de program geliştirme çalışmaları. Milli Eğitim Dergisi, Sayı. 160, 44- 64.
• Güngördü, E. (2001). İlköğretimde Hayat Bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi. Ankara: Nobel Yayınları.
• Gür, B. S., Özoğlu, M., Coşkun, İ. ve Görmez, M. (2012). 2012’de Eğitim. 12 Ocak 2014.
• http://file.setav.org/Files/Pdf/20130104114533_seta_analiz_2012egitim.pdf
• Gürkan, T. ve Gökçe, E. (1999). Türkiye’de ve çeşitli ülkelerde ilköğretim (Program- Öğrenci- Öğretmen). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Kabapınar, Y. (2009). İlköğretimde hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi. Ankara: Maya Akademi.
• Kan, Ç. (2010). A.B.D ve Türkiye’de sosyal bilgilerin tarihsel gelişimi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 30, Sayı. 2, 663-672.
• Keskin, Y. (2002). II. Meşrutiyet’ten günümüze kadar uygulanmış olan sosyal bilgiler öğretim programlarının analizi ve karşılaştırılması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Keskin, Y. (2012). Türkiye’de 1970’li yıllardan günümüze kadar yayınlanmış ilkokul, ortaokul ve İlköğretim Okulu programlarında yer alan tarih dersi konularının dönemlere Göre İncelenmesi. International Online Journal of Educational Sciences, 2012, 4(2), 442-461. Online 25 Şubat 2013. http://www.iojes.net//userfiles/ Article/IOJES_681.pdf
• Kültür Bakanlığı Dergisi (1997). Sayı, (20- 1).
• Milli Eğitim Bakanlığı (1948). İlkokul programı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Milli Eğitim Bakanlığı (1968). İlkokul programı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Milli Eğitim Bakanlığı (1974). Tebliğler Dergisi IX. Şûra özel sayısı, 37 (1788). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Milli Eğitim Bakanlığı (1985). Tebliğler Dergisi, 48 (2195).
• Milli Eğitim Bakanlığı (1990). Tebliğler Dergisi, 53 (2315).
• Milli Eğitim Bakanlığı (1993). Tebliğler Dergisi, 56 (2381).
• Milli Eğitim Bakanlığı (1998). Tebliğler Dergisi, 61 (2487).
• Milli Eğitim Bakanlığı (1998a). Tebliğler Dergisi, 61 (2484).
• Milli Eğitim Bakanlığı (1998b). Tebliğler Dergisi, 61 (2492).
• Milli Eğitim Bakanlığı (2005). Tebliğler Dergisi, 68 (2575).
• Milli Eğitim Bakanlığı (2010). Tebliğler Dergisi, 73 (2637).
• Nas, R. (2000). Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi. Bursa: Ezgi Kitabevi Yayınları. Öztürk, C. (2007). Küreselleşme ve bilgi çağında sosyal bilgiler öğretimi. Oktay, A. ve Unutkan, Ö. P., (Ed.), İlköğretimde Alan Öğretimi içinde (101- 142). İstanbul: Morpa Yayınları.
• Öztürk, C. (2008). Sosyal bilgiler: Toplumsal yaşama disiplinlerarası bir bakış. Öztürk, C., (Ed.), Sosyal Bilgiler Öğretimi içinde (1- 31). Ankara: Pegem Akademi.
• Öztürk, C. ve Deveci, H. (2011). Farklı ülkelerin sosyal bilgiler öğretim programlarının değerlendirilmesi. Öztürk, C., (Ed.), Farklı Ülkelerin Sosyal Bilgiler Öğretim Programları içinde (1- 41). Ankara: Pegem Akademi.
• Resmi Gazete, (1997). T.C. Resmi Gazete, 18 Ağustos, (23084).
• Resmi Gazete, (2012). T.C. Resmi Gazete, 11 Nisan 2012, (28261).
• Sönmez, V. (1998). Sosyal Bilgiler öğretimi ve öğretmen kılavuzu. Ankara: Anı Yayıncılık. Taştan, Ş. (2009). İlköğretim II. kademe sosyal bilgiler öğretmenlerinin yapılandırmacı düşünme stillerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, İstanbul: Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tekışık, H. H. (1992). İlköğretim okullarında program geliştirme. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı. 8, 351- 362. Online 05 Mayıs 2014. http://www. efdergi.hacettepe.edu.tr/ 19928H%C3%9CSEY%C4%B0N%20H%C3%9CSN %C3%9C%20TEKI%C5%9EIK.pdf
• Tertemiz, N. (2000). Cumhuriyet döneminde ilköğretim. Tazebay, A., (Ed.), İlköğretim Programları ve Gelişmeler (Program Geliştirme İlke ve Teknikleri Açısından Değerlendirilmesi) içinde (27- 124). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Ulusoy, K. (2009). Yenilenen Sosyal Bilgiler programında tarih öğretimi. Turan, R., Sünbül, A. M. ve Akdağ, H., (Ed.), Sosyal Bilgiler Öğretiminde Yeni Yaklaşımlar- I içinde (299- 321), Ankara: Pagem Akademi.
• Ünal, F. ve Ünal, M. (2012). Sosyal Bilgiler Öğretim programları (1924-2005) ve Ders Kitaplarında (2005-2010) Harita Okuma Becerisi. Milli Eğitim Dergisi, Sayı. 174, 165- 183.
• Yıldırım, A., Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri (9. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.