“LÂ DARARA VELÂ DIRÂRA” KÜLLÎ KÂİDESİ ÇERÇEVESİNDE İSLÂM’DA ÇEVRE HUKUKU

Yıl 2016, Sayı: 66, 333 - 356, 28.04.2016

Hasan Ellek

Öz

Kur’ân, çevrede bulunan kaynakların insana emanet olarak verildiğini ve bu emaneti israf etmeden dengeli bir şekilde kullanması gerektiğini; aksi takdirde hem insana hem de diğer varlıklara birçok zararlı etkisinin olacağını bildirmiştir. Hz. Peygamber de insanın çevresindeki varlıklara karşı nasıl bir tutum içerinde bulunması gerektiği hususunda önemli mesajlar vermiştir. İslâm hukukunda “zarar ve mukabele-i bi’z-zarar yoktur” küllî kaidesine göre insan,bir başkasına zarar verecek bir davranış içerisine giremez, zarara zararla karşılık veremez. Bu sebeple İslâm hukukunda çevredeki kaynaklara zarar verecek her türlü eylem yasaklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Lâ Darara ve Lâ Dırâra, Küllî Kaide, Çevre, Yapay Çevre, Çevre Hukuku.

Kaynakça

• Aclûnî, Ebü’l-Fida İsmail b. Muhammed (ö. 1162/1748), Keşfü’l-Hafâ, I-II, Mektebetü’l- Ilmi’l-Hadis, 1. bs., Dımaşk 1421/2000.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed (ö. 241/855), el-Müsned, I-VI, el-Mektebü’l-İslâmî, 5. bs., Beyrut 1405/1985.
• Akhtar, Muhammad Ramzan, “Towards An Islamıc Approach For Envıronmental Balance”, Islamic Economic Studies, Vol. 3, No. 2, June 1996, s. 57-76.
• Ali Haydar Efendi (ö. 1936), Dürerü’l-Hukkâm Şerhu Mecelleti’l-Ahkâm, I-IV, Gül Neşriyat, y.y trs.
• Ayverdi, İlhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, I-III, Kubbealtı, 4. bs., İstanbul 2011.
• Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Şemsülhak Muhammed b. Emir Ali (ö. 1329/1911), Avnü’l- Ma’bud Şerhu Süneni Ebî Davud, I-XIV, el-Mektebetü’s-Selefiyye, Thk.: Abdurrahman Muhammed Osman, Medine 1388/1968.
• Bayrakdar, Mehmet, İslâm ve Ekoloji, DİB Yay., Ankara 1992.
• Belâzurî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahya (ö. 279/892), Fütûhu'l-Buldân, Mektebetü’l- Hilâl, Beyrut 1988.
• Beydâvî, Ebû Said Abdullah b. Ömer (ö. 685/1286), Envâru’t-Tenzîl ve Esraru’t-Te’vîl, I-IV, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî – Müessesetü’t-Târîhi’l-Arabî, Beyrut trs.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail (ö. 256/869), el-Câmiu’s-Sahîh, I-VIII, 2. bs., Çağrı Yayınları, İstanbul 1413/1992.
• , el-Edebü’l-Müfred bi’t-Ta’lîkât, Thk.: Semîr b. Emîn ez-Züheyrî, Mektebetü’l-Meârif, 1. bs., Riyad 1419/1998.
• Cibûrî, Muhammed Cebbâr Hâşim, Fıkhu’l-Bîe fi’ş-Şerîati’l-İslâmiyye, (Basılmamış Doktora Tezi), Câmiatü’l-Kûfe, 1432/2011.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahman b. el-Fadl b. Behrâm (ö. 255/868), Sünenü’d-Dârimî, I-IV, 1. bs., Dâru’l-Muğnî, Riyad 1421/2000.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdî es-Sicistânî (ö. 275/889), Sünenü Ebî Dâvud, I-IV, 2. bs., Çağrı Yayınları, İstanbul 1413/1992.
• Erdoğan, İrfan – Ejder, Nazmiye, Çevre Sorunları, Doruk Yay., Ankara 1997.
• Eren, Mehmet, “Çevrenin Korunmasında Hz. Peygamber’in Sit Alan Uygulamaları”, Gaziantep Üniversitesi Çevre ve Ahlak Sempozyum Bildiri Metinleri, Gaziantep 2014, s. 91-111.
• Ertürk, Hasan, Çevre Bilimleri, Ekin, 3. bs., Bursa 2009.
• Fazlun, M. Khalid, “Islam and Environment”, Encyclopedia of Global Environmental Change, Ed.: Mr Peter Timmerman, Chichester 2002, Volume 5, s. 332-339.
• Ferrâ, Ebû Ya‘la Muhammed b. el-Hüseyn (ö. 458/1066), el-Ahkâmu’s-Sultâniyye, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. bs., Beyrut 1421/2000.
• Gada, Mohd Yaseen, “Environmental Ethics in Islam: Prinsiples and Perspevtives”, World Journal of Islamic History and Civilization, 4 (4) 2014, s. 130-138.
• Gırnâtî, Ebû Abdullah el-Mevvâk Muhammed b. Yusuf (ö. 897/1492), et-Tâc ve’l-İklîl li-Muhtasari Halîl, I-VIII, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., y.y 1416/1994.
• Haçkalı, Abdurrahman, Şatıbî’de Makâsıd ve Fıkıh Usûlü, Rağbet, İstanbul 2010.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdullah İbnü’l-Beyyi’ Muhammed (ö. 405/1014), el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn, I-IV, Thk.: Mustafa Abdulkadir Atâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrut 1411/1990.
• Hattâbî, Ebû Süleyman Hamd b. Muhammed b. İbrâhim Hattabi, (ö. 388/998), Meâlimü’s- Sünen Şerhu Süneni Ebî Davud, I-IV, Matbaatü’l-İlmiyye, 1. bs., Haleb 1352/1934.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zâhirî (ö. 456/1064), el-Muhallâ bi’l-Âsâr, I-XII, Dâru’l-Fikr, Beyrut trs.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed (ö. 620/1223), el- Muğnî, I-X, Mektebetü’l-Kahire, y.y 1388/1968.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî (ö. 275/888), Sünen, I-II, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, y.y 1395/1975.
• İbn Rüşd el-Hafîd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed (ö. 595/1198), Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid, Mektebetü’ş-Şurûki’d-Devliyye, Kahire 1425/2004.
• İbnü’l-Hümâm, Kemaleddîn Muhammed b. Abdulvahid (ö. 861/1457), Şerhu Fethi’l-Kadîr, I-X, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrut 1424/2003.
• İbnü’l-Mibred, Ebü'l-Mehasin Cemaleddin Yusuf b. Hasan b. Ahmed (ö. 909/1503), Kitâbü’l-İgrâb fî Ahkâmi’l-Kilâb, Thk.: Abdullah b. Muhammed b. Ahmed et- Tayyâr - Abdülazîz b. Muhammed b. Abdullah el-Haclân, Dârü’l-Vatan, Riyad 1996/1417.
• Kanâa, Usâme Mahmûd, el-Kâidetü’l-Külliyye Lâ Darara Velâ Dırâra fi’l-Fıkhi’l-İslâmî, Dâru’n-Nehc, 1. bs., Haleb 1430/2009.
• Kardavî, Yusuf, Riâyetü’l-Bîe fî Şerîati’l-İslâm, Dâru’ş-Şurûk, 1. bs., Kahire 1421/2001. Kâsânî, Alauddîn Ebû Bekr b. Mes’ud (ö. 587/1191), Bedâiu’s-Sanâi‘ fî Tertîbi’ş-Şerâi‘, I-VII, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. bs., y.y 1406/1986.
• Keleş, Ruşen, Hamamcı, Can, Çoban, Aykut, Çevre Politikası, İmge Kitabevi, 6. bs., Ankara- İstanbul 2009.
• Kocabaş, Savaş, “Çevreyi Korumaya Esas Teşkil Edecek İslam Hukuku Kaideleri”, Gaziantep Üniversitesi Çevre ve Ahlak Sempozyum Bildiri Metinleri, Gaziantep 2014, s. 131-151.
• Koşum, Adnan, “İslam Hukukunda Hayvanların Yaşama Hakları Bağlamında Köpeklerin Öldürülmeleri Sorunu”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Sayı: 26, Yıl: 2015, s. 299-309.
• Köse, Saffet, “Suyun Kullanımı ve Su kaynaklarının Korunması Hususuna Kur’ân ve Sünnet Bağlamında Bir Yaklaşım”, Çevre ve Din Uluslararası Sempozyum Bildiri Metinleri, I-II, İstanbul 2008, s. 145-165.
• Macit, Yunus, Hz. Peygamber’in Sünneti’nde Çevre, Trabzon 2000.
• Mâlik b. Enes, İbn Mâlik b. Âmir el-Esbahî el-Medenî (ö. 179/796), el-Müdevvene, I-IV, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., y.y 1415/1994.
• -------------------------------el-Muvattâ, Dâru’l-Hadîs, Kahire trs.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb (ö. 450/1058), el-Hâvi’l-Kebîr, I-XIX, Thk.: Ali Muhammed Muavvid – Adil Ahmed Abdulmevcûd, Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, 1. bs., Beyrut 1419/1999.
• Mevsılî, Ebü’l-Fazl Mecdüddin Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd (ö. 683/1284), el-İhtiyâr li Ta’lîli’l-Muhtâr, I-V, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut trs.
• Meydan Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, I-XXIV, Milliyet, İstanbul trs.
• Mübârekfûrî, Ebü’l-Ulâ Muhammed Abdurrahman b. Abdürrahîm (ö. 1353/1935), Tuhfetü’l-Ahvezî bi-Şerhi Câmii’t-Tirmizî,I-X, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut trs.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn İbnu’l-Haccâc (ö. 261/874), Sahîhu Müslim, I-V, 2. bs., Çağrı Yayınları, İstanbul 1413/1992.
• Müttakî, Ali b. Hüsâmeddîn b. Abdulmelik b. Kadîhân (ö. 975/1567), Kenzü’l-Ummâl fî Süneni’l-Akvâl ve’l-Ef’âl, I-XVI, Müessesetü’r-Risâle, 5. bs., Beyrut 1405/1985.
• Nargül, Veysel, “İslam Hukukunda Çevrenin Savaş Sırasında Korunması”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Sayı: 23, Yıl: 2014, s. 223-249.
• , “İslam Hukukunun Çevre Koruma Algısı Üzerine”, Gaziantep Üniversitesi Çevre ve Ahlak Sempozyum Bildiri Metinleri, Gaziantep 2014, s. 115-130.
• Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali (ö. 303/915), Sünenü’n-Nesâî’s-Süğrâ, Dâru’s-Selâm, Riyad trs.
• Nevevî, Ebû Zekeriyya Yahya b. Şeref (ö. 676/1277), Kitâbul-Mecmû’, I-XXIII, Mektebetü’l-İrşâd, Cidde trs.,
• Özdemir, İbrahim – Yükselmiş, Münir, Çevre Sorunları ve İslâm, DİB Yay., Ankara 1995.
• Özey, Ramazan, Çevre Sorunları, Aktif Yay., 4. bs., İstanbul-Erzurum 2014.
• Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ (ö. 279/892), Sünenü’t-Tirmizî, I-V, 2. bs., Çağrı Yayınları, İstanbul 1413/1992.
• Turgut, Nükhet Yılmaz, Çevre Politikası ve Hukuku, İmaj Yay., 2. bs., Ankara 2012. Türkçe Sözlük, TDK Yay., Ankara 2010.
• Saffet Sancaklı, “Hz. Peygamber’in Çevrecilik Anlayışı”, İslâmî Araştırmalar, Yıl: 2001, Sayı: 3-4, C. XIV, s. 405-421.
• Vâkıdî, Muhammed b. Ömer (ö. 207/822), el-Megâzî, I-III, Thk.: Marsden Guns, Dâru’l- E’lamî, 3. bs., Beyrut 1409/1989.
• Yıldırım, Mustafa, Mecelle’nin Küllî Kâideleri, Tibyan Yayıncılık, 4. bs., İzmir 2015.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed (ö. 538/1144), el- Keşşâf an Hakâikı Gavâmizi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vil, I-IV, Dâru’l-Mektebeti’l-İlmiyye, 4. bs., Beyrut 1427/2006.
• Zerkâ, Ahmed Muhammed (ö. 1999), Şerhu’l-Kavâidi’l-Fıkhiyye, Dâru’l-Kalem, 2. bs., Dımaşk 1422/2001.
• Zühaylî, Vehbe, el-Fıkhu’l-İslâmî ve Edilletüh, I-VIII, Dâru’l-Fikr, 3. bs., Dımaşk 1409/1989.
• Zürkânî, Muhammed b. Abdülbâkî b. Yûsuf (ö. 1122/1711), Şerhu’z-Zürkânî, Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 1. bs., Beyrut 1411/1990.