GÜNÜMÜZ ÜRDÜN’ÜNDE FAALİYET GÖSTEREN TARİKATLAR

Yıl 2016, Sayı: 66, 393 - 414, 28.04.2016

Mahmud Esad Erkaya

Öz

Bu çalışma hâlihazırda Ürdün Hâşimî Krallığı’nda faaliyet gösteren tasavvufî tarikatları konu edinmektedir. Zira selefî - vehhâbî propagandalara rağmen Ürdün’de tasavvufî tarikatlar geniş faaliyet alanları bulmuşlardır. Günümüzde, Ürdün’de sekiz ayrı tarikat, bu tarikatlar adına faaliyet gösteren yetmişin üzerinde şeyh ve bunların kurmuş oldukları yüzlerce zaviye yer almaktadır. Özellikle Şâzelî tarikatının çok sayıda temsilcisi ve müridi bulunmakta, bunun haricinde Rifâiyye, Kadiriyye, Halvetiyye, Nakşıbendiyye,Tîcâniyye, Bedeviyye ve Aleviyye tarikatları burada tasavvufî hayatı temsil etmektedir.Ürdün yönetiminin tarikatların faaliyetleri karşısında müsamahakâr bir politika izlemesi, halkın tasavvufa yatkınlığı ve ülkenin konumunun ilim merkezlerine olan yakınlığı gibi faktörler tasavvufun gelişimine olumlu katkı sağlamıştır. Tasavvuf ve tarikatların, İrbid ve Amman başta olmak üzere ülkenin kuzey kesimlerinde daha yoğun iken, selefî akımların baskın olduğu güney kesimlerde ise faaliyet alanlarının daraldığı, Akabe gibi önemli bir merkezde neredeyse hiç etkinliğin bulunmadığı görülmektedir. Günümüzde Ürdün’de yer alan tarikatların, buraya daha çok ilim merkezlerini barındıran Suriye ve Filistin gibi çevre ülkelerden gelmiş olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca Filistin, Irak ve Suriye gibi ülkelerdeki mevcut savaşlar sebebiyle Ürdün’e göç eden sûfîlerin de tarikatların burada yayılmasında etkisi bulunmaktadır. Bu makalede yaklaşık yarım asır önce kurulmuş olan Ürdün Hâşimî Krallığı’nda günümüz itibariyle canlı bir şekilde faaliyet gösteren tarikatlar, temsilcileri, hilafet aldıkları şeyhler ve ülkeye geliş kanalları ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ürdün, Tasavvuf, Tarikatlar, Şâzeliyye Tarikatı, Şeyh Nuh Ha Mim Keller.

Kaynakça

• “Seyh Nazim mason Urdun krali 2. Abdullah’i halife ilan etti.” Web: http://www.youtube. com/watch?v=tbjj9jFRWHo adresinden 11 Şubat 2016’da alınmıştır.
• Abddülkadir İsa, Hakaik ani’t-tasavvuf, Mevkiu’t-Tarîkati’ş-Şâzeliyye ed-Derkâviyye, yy., 2001.
• Alevî, Ahmed, Tasavvufun Hakikati, İnsan Y., İstanbul, 2005.
• Azamat, Nihat, “Kâdiriyye”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul, 2001, C. XXIV, s. 131-136.
• Bostan, İdris, “Aclûn”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul, 1988, C. I, s. 326- 327.
• Buzpınar, Şit Tufan, “Şeyh Zafîr”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul, 2010, C. XXXIX, s. 78-79.
• Celyend, Muhammed, “Derkaviyye”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul, 1994, C. IX, s. 179.
• Çelebi, İlyas, “Hâşimî, Muhammed b. Ahmed”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul, 1997, C. XVI, s. 410-411.
• Doğu, İbrahim, “Ahmed el-Alavî”, Tasavvufun Hakikati, İstanbul, İnsan, 2005.
• Ebû Heniyye, Hasan, et-Turuku’sûfîyye durûbu’llahi’r-rûhiyye et-tekeyyüf ve’t-tecdîd fî siyâki’t-tahdîs - Sûfîsm and Sûfî Orders: God’s Spiritual Paths Adaptation and Renewal in the Context of Modernization, Friedrich-Ebert-Stiftung, Amman, 2011.
• Harrûbî, Muhammed b. Ali Trablusî, Usûlü’t-tarikati’ş-Şâzeliyye, thk. Muhammed Abdülkadir Nassâr, Dâru’l-Keraz, Kahire, 2008.
• İbnü’l-İmad, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed, Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbâri men Zeheb, thk. Mahmûd Arnaut. Dâru İbn Kesir, Beyrut, 1986.
• İnançer, Ömer Tuğrul, “Osmanlı Tarihinde Sûfîlik Âyin ve Erkânları”, Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler, Türk Tarih Kurumu, İstanbul, 2005.
• Kara, Mustafa, “Ahmed Alevî”, DİA, Türkiye Diy anet Vakfı Yay., İstanbul, 1989, C. II s. 42-43.
• Kavas, Ahmet, “Yeşrûtî”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul, 2013, C. XLIII, s. 499-500.
• Keller, Nuh Ha Mim, Obituary: Sheikh Abd al-Rahman al-Shaghouri: Light Upon Light in Damascus. Web: https://occidentalexile.wordpress.com/2010/05/20/obituarysheikh- abd-al-rahman-al-shaghouri-light-upon-light-in-damascus/ adresinden 11 Şubat 2016’da alınmıştır.
• Becoming Muslim. Web: http://www.masud.co.uk/ISLAM/nuh/bmuslim.htm adresinden 11 Şubat 2016’da alınmıştır.
• Kıbrısî, Nazım, Şam’ın Tahtı Kimindir?, 8 Nisan 2012 tarihli sohbeti.
• Web: https://www.youtube.com/watch?v=NR4YNgE8d_E adresinden 11 Şubat 2016’da alınmıştır.
• Kral Abdullah, Biz Osmanlı’ya Neden İsyan Ettik?, çev. Halit Özkan, Klasik, İstanbul, 2013.
• Lings, Martin, Yirminci Yüzyılda Bir Veli, çev. Betül Özel Çiçek, Sûfî Kitap, İstanbul, 2009.
• Medenî, Şeyh Muhammed Zâfir, Şâzeliyye Tarikatının Esasları, çev. Muhammed Önder, Bedir, İstanbul, 2006.
• Musa Amr, et-Turuk ve’z-zevâyâ es-sûfiyye fi’l-Ürdün (Dirâse tahlîliyye nakdiyye mukârene), (Basılmamış Doktora Tezi), Câmiatu Ulûmi’l-İslâmiyye, Amman, 2014.
• Özbay, Ahmet, Kutbu’z-Zaman: Şeyh Hasan, Gaziantepli Hasan Hoca, Gaziantep: Hasan Hoca İlim Yayma Vakfı Yayınları, yy., trs.
• Özel, Ahmet Murat, “Şâzeliyye”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul, 2010, C. XXXVIII, s. 387-390.
• Özköse, Kadir, “Tîcânî, Ahmed b. Muhammed”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul, 2012, C. XL, s. 130-133.
• Revâşde, Muhammed Ahmed, el-Hâletü’d-Dîniyye fi’l-Ürdün es-Sûfiyye Ünmûzecen. Web: www.wasatyea.net/?q=content adresinden 11 Şubat 2016’da alınmıştır.
• Sakkâr, Sâmî, “Bâ Alevî”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul, 1991, C. IV, s. 355-357.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân b. Muhammed, ed-Dav‘ü’l- Lâmi‘ li-Ehli’l-Karni’t-Tâsi‘, Daru Mektebeti’l-Hayat, Beyrut, t.y.
• Şahin, Cemalettin, “Ürdün”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul,2012, C. XLII, s. 352-354.
• Şerîde, Eymen İbrahim Hasan, el-Fikrü’s-sûfî fi’l-Ürdün dirâse fi’t-tarihi’l-ictimai eddînî, Amman, 2010.
• Tahralı, Mustafa, “Rifâiyye”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul, 2008, C. XXXV, s. 99-103.
• Tomar, Cengiz, “Ürdün (Kültür ve Medeniyet)”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul, 2012, C. XLII, s. 357-359.
• Uludağ, Süleyman, “Aleviyye”, DİA, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., İstanbul, 1989, C. 2, s. 370.
• Weismann, Itzchak, “Suriye ve İsrail’de Tarikatlar: Günümüzdeki Duruma Toplu Bir Bakış”, Tasavvuf: İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, çev. Hülya Küçük, İstanbul, 2006, C.7, S. 7, s. 267-281.
• Zeine, Zeine N., Türk Arap İlişkileri ve Arap Milliyetçiliğinin Doğuşu, çev. Emrah Akbaş, Gelenek, İstanbul, 2003.
• Zirikli, Hayreddin b. Mahmud, el-A‘lam, Dâru’l-İlm li’l-Melâyin, Beyrut, 2002.