SAHÂBE YORUMUNUN MUTLAKLAŞMASI -HÜZEYME’NİN ŞAHİTLİĞİ ÖRNEĞİ-

Yıl 2016, Sayı: 65, 1 - 41, 25.02.2016

Abdulvahap Özsoy

Öz

Hadis rivâyeti aslında bir iletişim biçimidir. İletişim süreçlerinde yer alan bir takım sorunların hadis rivâyeti için de söz konusu olması muhtemeldir. Bu açıdan rivâyetler değerlendirilirken konuyla ilgili derinlemesine bir araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır. Hadis kitaplarında tartışmasız olarak kabul edilen bir takım bilgiler, temelde bir takım yanlış iletişim süreçleri sonucu ortaya çıkabilmektedir. Yanlış iletişim sonucu ortaya çıkan bilgi ve bu bilgiye dayalı yorumların kabulü de tartışmalı olacaktır. Dolayısıyla hadis rivâyetleri bu açıdan da irdelenmelidir. Bu tür rivâyetlerden biri, Hz. Peygamber’in Hüzeyme b. Sâbit’in şahitliğini iki kişinin şahitliğine denk kabul ettiğine dair günümüze ulaşan bilgidir. Bu çalışmada söz konusu rivâyetin, sahabe dönemine ait yanlış bir algıya dayanılarak sonraki dönemlerde nasıl mutlak bir hakikat olarak kabul gördüğü ihtimali üzerinde durulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Rivâyet, İletişim, Yorum, Hüzeyme b. Sâbit.

Kaynakça

• ‘Abdurrezzâk, Ebû Bekr ‘Abdurrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî (ö. 211/827), el- Musannef, Thk. Habîbu’r-Rahmân el-A‘zamî, I-XI, Beyrût 1403.
• Aclûnî, İsmail b. Muhammed b. ‘Abdu’l-Hâdî el-Cerâhî el-‘Aclûnî ed-Dimeşkî Ebu’l- Fidâ’ (ö. 1162/1749), Keşfu’l-Hafâ’, Nşr. ‘Abdu’l-Hamîd b. Ahmed b. Yûsuf b. Hendâvî, I-II, 1420/2000.
• Açıköz, Hacı Mustafa, İletişim Felsefesine Giriş, Birey Yayınları, İstanbul 2003.
• Ahatlı, Erdinç, “Yahyâ b. Maîn’in Eserleri ve Kullandığı İhtilaflı ve Garib Lafızlar”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1996, S. 1, s. 225-226.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû ‘Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî (ö.241/856), el-Müsned, Nşr. Şu‘ayb el-’Arnavût ‘Âdil Murşid v.dğr., 1421/2001.
• , Musnedu Ahmed b. Hanbel, Nşr. Ahmed Ma‘bed ‘Abdulkerîm, I-XIV, Beyrût 1432/2011.
• Akgün, Hüseyin, “Râvi Tasarruflarının Rivâyetlere EtkisiHz. Peygamber’e Otuz Erkek Gücünün Verildiği Örneği”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XI, 22, 2013, s. 45-65.
• Ateş, Ali Osman, Oryantalistlerin Hz. Peygamber ile İlgili İddialarına Cevaplar, Beyan Yayınları, İstanbul 1996.
• Aygün, Dursun, “Hz. Peygamberin Fiil ve Takrirlerinin Delil Değeri”, Diyanet İlmi Dergi, C. XXXII, S. 3, 1996, s. 107-128.
• Bağcı, Musa, Hadis Rivâyetinde Sahabenin Kavrama ve Nakletme Sorunu -Hadis Metodolojisinde Sahabenin Zabtı-, İlâhiyât Yayınları, Ankara 2004.
• Bakan, Tevhit, Ashabın Adaleti, Yayımlanmamış Doktora Tezi, AÜSBE, Erzurum 1993. Başaran, Selman, “İbn Hazm’a Göre Hadis Rivâyetinde “Mechül”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.II, S. 2, 1987, s. 11-12.
• _______, “Tirmizi ve İbn Mace’yi İbn Hazm’ın Mechul Olarak Vasıflandırması”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.II, S. 2, 1987, s. 24.
• Belâzurî, Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd (ö.279/893), Ensâbu’l-Eşrâf, Nşr. Suheyl Zekkâr, Riyâd ez-Zerkelî, I-XIII, Beyrût 1417/1996.
• Bezzâr, Ebû Bekir Ahmed b. ‘Amr b. ‘Abdulhâlk b. Hallâd el‘İtkî (ö.292/905), el-Bahru’z- Zehhâr, Nşr. Mahfûzurrahmân Zeynullâh (I-IX); ‘Adil b. Sa‘d (X-XVII); Sabrî ‘Abdulhâlık eş-Şâfi‘î (XVIII), I-XVIII, Medîne 1988/2009.
• Budak, Ali, “Bir Rivâyetin Tarîklerini Karşılaştırmanın Hadisleri Anlamaya Katkısı”, Din Bilimleri Akademik Araştırma, C. XII, S. 1, 2012, s. 167-191.
• Buhârî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. İsmail b. İbrâhîm (ö.256/870), et-Târîhu’l-Kebîr, I-VIII, Haydarâbâd trz.
• _______, Sahîhu’l-Buhârî- el-Câmi‘u’l-Musnedu’s-Sahîhu’l-Muhtasar min ‘Umûri Resûlillah ve Sunenihi ve ‘Eyyâmihi, Nşr. Muhammed Zuheyr b. Nâsır en-Nâsır, I-IX, 1422/2001.
• Cemâluddîn el-Mizzî, Ebû’l-Haccâc Yûsuf b. ‘Abdirrahmân b. Yûsuf el-Kelbî (ö.742/1342), Tuhfetu’l-Eşrâf bi Ma‘rifeti’l-Etrâf, Nşr. ‘Abdussamed Şerefuddîn, 1403/1983.
• Cerrahoğlu, İsmâil, İbn Cüreyc”, DİA, C. XIX, İstanbul 1999.
• Coşkun, Selçuk, “Hadislerin Tarihe Arzı”nın Uygulamadaki Bazı Problemleri (Hz. Âişe’nin Evlilik Yaşı Örnekleminde Bir İnceleme), EKEV Akademi Dergisi, C. VIII, S. 20, 2004, s. 177-196.
• Çubukcu, Asri, “Hüzeyme b. Sâbit”, DİA, C. XVIII, İstanbul 1998.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk b. Beşîr el-Ezdî es-Sicistânî (ö. 275/889), es-Sünen, Nşr. Şu‘ayb el-’Arnavût, Muhammed Kâmil Karabellî, I-VII, 1430/2009. Ebû Hanîfe, en-Nu‘mân b. Sâbit b. Zûtâ (ö. 150/767), Müsnedu Ebî Hanîfe Rivâyetü’l- Haskefî, Nşr. ‘Abdurrahmân Hasen Mahmûd, Mıṣır trz.
• _______, Müsnedu Ebî Hanîfe-Rivâyetu Ebî Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ya‘kûb b. el-Hâris el-Hârisî, Thk. Ebû Muhammed el-Asyûtî, Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, Beyrût 2008.
• _______, Müsnedu Ebî Hanîfe ma‘a Şerhihi li’l-İmâmi Aliyyi’l-Kârî el-Hanefî, Thk. Halîl Muhyiddîn, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût trz.
• Ebû Mansûr es-Se‘âlibî, Ebû Mansûr ‘Abdulmelik b. Muhammed b. İsmâîl (ö.429/1038), Simâru’l-Kulûb fî’l-Mudâf ve’l-Mensûb, I, Kâhire trz.
• Ebû Muhammed el-Beğavî, el-Huseyn b. Mes‘ûd b. Muhammed b. el-Ferrâ’ (ö. 516/1122), Şerhu’s-Sünne, Nşr. Şu‘ayb el-Arnavût, Muhammed Zuheyr eş-Şâvîş, I-XV, Beyrût 1403/ 1983.
• Ebû Nu‘aym, Ahmed b. ‘Abdillâh b. Ahmed el-Isbehânî (ö. 430/1039), Târîhu ‘Isbahân - ‘Ahbâru ‘Isbahân, Nşr. Seyyid Kisrevî Hasan, I-II, Beyrût 1410/1990.
• ________, Ma‘rifetu’s-Sahâbe, Nşr. ‘Âdil b. Yûsuf el-‘Azzâzî, I-VII, Riyâd 1419/1998.
• ________, Delâ’ilu’n-Nubuvve, Nşr. Muhammed Ravâs Kal‘acî, ‘Abdulberr ‘Abbâs, I-II, Beyrût 1406/1986.
• ________, Müsnedu’l-İmâm Ebî Hanîfe (Rivâyetu Ebî Nu‘aym), Nşr. Nazr Muhammed el-Fâryâbî, I, Riyâd 1415/1994.
• Ebû Ya‘lâ, Ahmed b. ‘Alî b. el-Musunî b. Yahyâ el-Mevsılî (ö.307/920), el-Musned, Nşr. Huseyn Selîm Esed, I-XIII, Dımeşk 1404/1984.
• Ebu’l-Kâsım el-Beğavî, ‘Abdullâh b. Muhammed b. ‘Abdil‘azîz b. el-Merzubân b. Sâbûr (ö. 317/929), Mu‘cemu’s-Sahâbe - Beğavî, Nşr. Muhammed ‘Avd el-Menkûş, I-IV, Kuveyt 1432/2011.
• Ebu’l-Kâsım el-Huzelî, Yûsuf b. ‘Alî b. Cibâre b. Muhammed el-Yeşkurî (ö. 465/1073), el-Kâmil fi’l-Kırâ’âti’l-‘Aşr ve’l-Erbe‘îne’z-Zâideti ‘aleyhâ, Nşr. Cemâl b. es- Seyyid b. Rifâ‘î eş-Şâyib, I, 1428/2007.
• Ebu’l-Kâsım el-İsbehânî, İsmail b. Muhammed b. el-Fadl b. ‘Alî et-Teymî (ö. 535/1141), Siyeru’s-Selefi’s-Sâlihîn - İsmail b. Muhammed el-Isbehânî, Nşr. Kerem b. Hilmî b. Ferhât b. Ahmed, I, Riyâd trz.
• Erul, Bünyamin, “Yorum-Rivâyet İlişkisi: Yorumun Rivâyete Katkısı ve Rivâyetin Yoruma Etkisi”, Günümüzde Sünnetin Anlaşılması (29-30 Mayıs 2004), Kurav Yayınları, Bursa 2005.
• Fenârî, Muhammed b. Hamza b. Muhammed er-Rûmî (ö. 834/1431), Fusûlu’l-Bedâi‘ fî ‘Usûli’ş-Şerâ’i‘, Nşr. Muhammed Huseyn Muhammed Hasen İsmaîl, I-II, Beyrût 1427/2006.
• Fiske, John, İletişim Çatışmalarına Giriş, (Çev. Süleyman İrvan), (2. Baskı), Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara 2003.
• Güleç, Hasan, “Delil Olarak Hz. Peygamberin Fiilleri”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 9, 1995, s. 67-78.
• Hâkim, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. ‘Abdillâh b. Muhammed ed-Dabbî en-Nîsâbûrî (ö. 405/1015), el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn, Nşr. Mustafâ ‘Abdulkâdir ‘Atâ, I-IV, Beyrût 1411/1990.
• Halebî, Ebû’l-Ferec ‘Alî b. İbrâhîm b. Ahmed Nûreddîn b. Burhâneddîn (ö. 1044/1634), İnsânu’l-‘Uyûn fî Sîreti’l-Emîni’l-Me’mûn, I-III, Beyrût 1427H.
• Harkûşî, Ebû Sa‘d ‘Abdulmelik b. Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî (ö. 407/1017), Şerefu’l-Mustafâ, I-VI, Mekke 1424H.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir ‘Ahmed b. ‘Alî b. Sâbit b. ‘Ahmed b. Mehdî el-Hatîb el- Bağdâdî (ö. 463/1071), el-Câmi‘ li ‘Ahlâki’r-Râvî ve ‘Âdâbi’s-Sâmi‘, Nşr. Mahmûd et-Tahhân, I-II, Riyâd trz.
• ________, el-Kifâye fî ‘İlmi’r-Rivâye, Nşr. Ebû ‘Abdillâh es-Sevrakî, İbrâhîm Hamdî el- Medenî, I, Medîne trz.
• _________, Muvaddahu Evhâmi’l-Cem’ ve’t-Tefrîk, Nşr. ‘Abdulmu‘tî ‘Emîn Kal‘acî, I-II, Beyrût 1407/1986.
• _________, el-Fasl li’l-Vasli’l-Müderrec fî’n-Nakl, Nşr. Muhammed b. Metar ez-Zehrânî, 1418/1997.
• ________, el-Esmâu’l-Mubheme fî’l-’Enbâi’l-Muhkeme, Nşr. ‘Izzudddîn ‘Alî es-Seyyid, I, Kâhire 1417/1997.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Hamd b. Muhammed b. İbrâhîm b. el-Hattâb el-Bustî (ö. 388/998), Me‘âlimu’s-Sünen, Haleb 1351/ 1932.
• Heysemî, Ebu’l-Hasan Nûruddîn ‘Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân (ö. 807/1405), Ğâyetu’l- Maksad fî Zevâidi’l-Müsned, Nşr. Hallâf Mahmûd ‘Abdussemî‘, I-IV, Beyrût 1421/2001.
• ________, Buğyetu’l-Bâhis ‘an Zevâidi Müsnedi’l-Hâris, Nşr. Hüseyn Ahmed Sâlih el- Bâkirî, I-II, Medîne 1413/1992.
• Husrî el-Kayravânî, Ebû İshâk İbrâhîm b. ‘Alî b. Temîm el-Ensârî el-Husrî (ö.453/1061), Nûru’t-Tarf ve Nevru’z-Zarf
• Beşkuvâl, Ebu’l-Kâsım Halef b. ‘Abdulmelik b. Mes‘ûd b. Beşkuvâl el-Endelusî (ö.578/1182), Ğavâmidi’l-Esmâi’l-Mübheme, Nşr. İzzuddîn Alî es-Seyyid, Muhammed Kemâluddîn İzzuddîn, I-II, Beyrût 1407/1986.
• İbn Ebi’l-Hadîd, ‘Abdulhamîd b. Hibetullâh b. Muhammed b. el-Hüseyn (ö. 656/1258), Şerh Nehcu’l-Belâğa, Nşr. Muhammed ‘Abdulkerîm en-Nemerî, I-XX, Beyrût 1418/1998.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Bustî (ö. 354/965), el-Mecrûhîn mine’l-Muhaddisîn ve’d-Du‘afâ ve’l-Metrûkîn, Nşr. Mahmûd İbrahim Zâyed, I-III, Haleb 1396/1976.
• Irâkî, Ebu’l-Fadl ‘Abdirrahîm b. el-Hüseyn b. ‘Abdirrahmân Zeynuddîn el-‘Irâkî(ö. 806/1404), Şerhu’t-Tabsıra ve’t-Tezkira Elfiyetu’l-‘Irâkî, Nşr. ‘Abdullatîf el-Hemîm, Mâhir Yâsîn Fahl, I-II, Beyrût 1423/2002.
• İbn Abdi Rabbih, Ebû ‘Amr Ahmed b. Muhammed b. ‘Abdi Rabbih (ö.328/940), el- ‘Ikdu’l-Ferîd, I-VIII, Beyrût 1404/1983.
• İbn Asâkir, Ebû’l-Kâsım Sikatu’d-Dîn ‘Alî b. el-Hasan b. Hibeti’llâh (ö.571/1176), Târîhu Dimeşk, Nşr. ‘Amr b. Ğurâme el-‘Umrevî, I-LXXX, 1415/1995 . İbn Dureyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen b. Dureyd el-Ezdî (ö.321/933), el-İştikâk, Nşr. ‘Abdusselâm Muhammed Hârûn, I, Beyrût 1411/1991.
• İbn Ebî Dâvûd, Ebû Bekr ‘Abdullâh b. Suleymân b. el-Eş‘as el-Ezdî es-Sicistânî (ö.316/928), Kitâbu’l-Mesâhif, Nşr. Muhammed b. ‘Abduh, I, Kahire 1423/2002.
• İbn Ebi’l-Hadîd, ‘Abdulhamîd b. Hibetullâh b. Muhammed b. el-Hüseyn (ö. 656/1258), Şerh Nehcu’l-Belâğa, Nşr. Muhammed ‘Abdulkerîm en-Nemerî, I-XX, Beyrût 1418/1998.
• İbn Ebî Nasr el-Hamîdî, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Fetûh el-Hamîdî b. Ebî Nasr (ö.488/1095), el-Cem‘ beyne’s-Sahîhayn el-Buhârî ve Muslim, Nşr. ‘Alî Huseyn el-Bevvâb, I-2×4, Beyrût 1423/2002.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr b. Ebî Şeybe ‘Abdullâh b. el-‘Absî, el-Müsned, Thk. ‘Âdil b. Yûsuf el-‘Azzâzî, Ahmed b. Ferîd el-Mezîdî, Riyâd 1997.
• İbn Emîri’l-Hâc, Ebû ‘Abdullâh Şemsuddîn Muhammed b. Muhammed (ö.879/1474), et- Takrîr ve’t-Tahbîr ‘ala Tahrîri’l-Kemâl b. Humâm, I-III, 1403/1983.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Ahmed b. ‘Alî b. Muhammed b. Ahmed el-‘Askalânî (ö. 852/1448), Ta‘cîlu’l-Menfa‘a bi Zevâ’idi Ricâli’l-Eimmeti’l-Erba‘a, Nşr. İkrâmullâh İmdâdu’l-Hakk, I-II, Beyrût 1996/1417.
• ________, el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe, Nşr. ‘Âdil Ahmed ‘Abdulmevcûd ve ‘Alî Muhammed Mi‘avvad, I-VIII, Beyrût 1415/1994.
• _________, Nuzhetu’l-Elbâb fî’l-Elkâb, Nşr. ‘Abdul‘aziz Muhammed b. Ṣâlih es-Sedîrî, I-II, Riyâd 1409/1989.
• _________, Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîh el-Buhârî, I-XIII, Beyrût 1379/1959. İbn Hamdûn, Ebû’l-Me‘âlî Muhammed b. el-Hasan b. Muhammed b. ‘Alî b. Hamdûn Bahâ’u’d-Dîn el-Bağdâdî (ö. 562/1167), et-Tezkiretu’l-Hamdûniyye, I-X, Beyrût 1417H.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed ‘Alî b. Ahmed el-Endelusî (ö.456/1064), el-’İhkâm fî Ûsûli’l- ’Ahkâm, Nşr. Ahmed Muhammed Şâkir, I-VIII, Beyrût trz.
• _________, el-Muhallâ bi’l-Âsâr, I-XII, trz.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâ’ İsmâîl b. ‘Omar b. KeSîr el-Kureşî ed-Dimeşkî (ö.774/1373), Câmi‘u’l-Mesânîd ve’s-Sunen el-Hâdî li-Akvami Sunen, Nşr. ‘Abdulmelik b. ‘Abdillâh ed-Dehîş, I-X, Beyrût 1419/1998.
• ________, Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm, Nşr. Muhammed Huseyn Şems ed-Dîn, Beyrût, 1419.
• ________, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Nşr. ‘Alî Şîrî, 1408/ 1988.
• İbni Ma‘în, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ma‘în b. ‘Avn (ö. 233/848), Târîhu İbn Ma‘în - Rivâyetu’d-Dârimî, Nşr. Ahmed Muhammed Nûr Seyf, Dımeşk trz.
• İbn Manzûr, Ebû’l-Fadl Muhammed b. Mukerrem b. ‘Alî Cemâluddîn b. Manzûr er- Ruveyfi‘î (ö. 711/1311), Muhtasaru Târîhi Dımeşk, Nşr. Rûhiyye en-Nehhâs,
• Riyâd ‘Abdulhamîd Murâd, Muhammed Mutî‘, I-XXIX, Dımeşk 1402/1984.
• İbn Rüşd el-Cid, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Rüşd el-Kurtubî (ö. 520/1126), el-Mukaddimâtu’l-Mumehhedât, I-III, 1408/1988.
• İbn Sa‘d, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ (ö. 230/845), et-Tabakâtu’l-Kübrâ, Nşr. ‘Alî Muhammed ‘Omer, I-X, Kâhire 1421/2001.
• ________, et-Tabakâtu’l-Kubrâ, Nşr. ‘İhsan ‘Abbâs, I-VIII, Beyrût 1388/1968. ________, et-Tabakâtu’l-Kubrâ, Nşr. Muhammed ‘Abdulkâdir ‘Atâ, I-VIII, Beyrût 1410/1990.
• İbni’r-Rabî‘, Ebû ‘Abdillâh el-Hâkim, (ö. 405/1015), el-Medhal ilâ Kitâbi’l-’İklîl, Nşr. Fuâd ‘Abdulmun‘im Ahmed, I, İskenderiye trz.
• İbnü’l-‘Adîm, ‘Ömer b. Ahmed b. Hibetillâh b. Ebî Cerâde Kemâluddîn b. el-‘Adîm (ö.660/1262), Buğyetu’t-Taleb fî Târîhi Haleb, Nşr. Süheyl Zekkâr, I-XII.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâluddîn ‘Abdurrahmân b. ‘Alî b. Muhammed (ö. 597/1201), ed-Du‘afâ‘ ve’l-Metrûkîn, Nşr. ‘Abdullâh el-Kâdî, I-3 × 2, Beyrût 1406/1985.
• ________, Keşfu’l-Müşkil min Hadîsi’s-Sahîhayn, Nşr. ‘Alî Hüseyn el-Bevvâb, I-IV, Riyâd trz.
• ________, et-Tahkîk fî Mesâîli’l-Hilâf, Nşr. Mesâd ‘Abdulhamid Muhammed es-Sa‘denî, I-II, 1415/1994 Beyrût.
• ________, el-Muntazam fî Târîhi’l-Mulûk ve’l-’Umem, Nşr. Muhammed ‘Abdulkâdir ‘Atâ, Mustafâ ‘Abdulkâdir ‘Atâ, I-XIX, Beyrût 1412/1992.
• İbnü’l-Esîr, Ebû’l-Hasen ‘Alî b. Ebi’l-Kerem Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî el- Cezerî (ö. 630/1233), ‘Usdu’l-Ğâbe fî Ma’rifeti’s-Sahâbe, Nşr. ‘Alî Muhammed Mi‘avvıd, ‘Âdil Ahmed ‘Abdulmevcûd, I-VIII, 1415/1994.
• İbnü’s-Salâh, Ebû ‘Amr ‘Osmân b. ‘Abdirrahmân Takıyyuddîn İbni’s-Salâh (ö. 643/1246), Ma‘rifetu Envâ‘i‘Ulûmi’l-Hadîs (Nşr. Nûreddîn ‘Itr), I, Sûriye, Beyrût 1406/1986.
• İbnu’t-Tallâ‘, Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. el-Ferec el-Kurtubî el-Mâlikî (ö. 497/1104), Akdiyetu Resûlillah, I, Beyrût 1426.
• İmrânî, Ebu’l-Hüseyn Yahyâ b. Ebi’l-Hayr b. Sâlim el-‘İmrânî el-Yemenî eş-Şâfi‘î (ö.558/1163), el-Beyân fî Mezhebi’l-İmâm eş-Şâfi‘î, Nşr. Kâsim Muhammed en- Nûrî, I-XIII, Cidde 1421/2000.
• Kahraman, Abdullah, “Caferî Usulcü Tûsî’ye Göre Bağlayıcılık Açısından Hz. Peygamber’in Fiilleri”, Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesinin İlmî Mecmuası, C. II, S. 1, 2005, s. 11-28.
• Kalkaşandî, Ebû’l-‘Abbâs Ahmed b. ‘Alî (ö.821/1418), Subhu’l-A‘şâ fî Sınâ‘ati’l-İnşâ, I-XV, Beyrût trz.
• Karâfî, Ebu’l-‘Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. İdrîs b. ‘Abdirrahmân el-Mâlikî (ö. 684/1285), Envâru’l-Burûk fî Envâri’l-Furûk, I-IV, trz.,ysz.
• ________, ez-Zahîre, Nşr. Muhammed Haccî, I-14, Beyrût 1994.
• Karahan, Abdullah, Hadis Edebiyatında Zevâid Kitapları, Sır Yayınları, Bursa 2005. Kastalânî, Ebu’l-‘Abbās Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed (ö. 923/1517), el-Mevâhibu’l- Ledunniyye bi’l-Menhi’l-Muhammediyye, el-Mektebetu’t-Tevfîkiyye, el-Kâhire, trz.
• Kızıl, Fatma, Müşterek Râvi Teorisi ve Tenkidi, İsam Yayınları, İstanbul, 2013. Küleynî, Muhammed b. Ya‘kûb (ö. 329/941), el-Furû‘u’l-Kâfî, Nşr. Alî Ekber el-Ğıfârî, I-VIII, Tahran 1388H.
• Kuzudişli, Bekir, Hadis Rivâyetinde Aile İsnadları, İşaret Yayınları, İstanbul, 2007. Makrîzî, Ebu’l-‘Abbâs Ahmed b. ‘Alî b. ‘Abdulkâdir el-Huseynî el-Makrîzî (ö.845/1441), İmtâ‘u’l-’Esmâ‘, Nşr. Muhammed ‘Abdulhamîd en-Nemîsî, I-XV, Beyrût 1420/1999.
• Ma‘mer b. Râşid el-Ezdî (ö.153/770), el-Câmi‘, Nşr. Habîbu’r-Rahmân el-’A‘zamî, I-II (Musannef’in 10 ve 11. cüzleri), Pakistan 1403/1982.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasan ‘Alî b. Muhammed b. Muhammed b. Habîb el-Basrî (ö. 450/1058), el-Hâvi’l-Kebîr fî Fıkhi Mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfi‘î ve huve Şerhu Muhtasari’l- Muznî, Nşr. eş-Şeyh ‘Alî Muhammed Mes‘ûd - eş-Şeyh ‘Âdil Ahmed ‘Abdulmevcûd, I-XIX, Beyrût 1419-1999.
• Meclisî, Muhammed Bâkır el-Meclisî, Bihâru’l-Envâr, I-CX, Beyrût 1403/1983. Muhibbuddîn et-Taberî, Ahmed b. ‘Abdillâh (ö.694/1295), Hulâsatu Siyeri Seyyidi’l-Beşer, Nşr. Tallâl b. Cemîl er-Rufâ‘î, I, Mekke 1418/1997.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şu‘ayb, Sünenü’n-Nesâî, Thk. Abdulfettâh Ebû Gudde, Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, Halep 1986.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref (ö. 676/1278), el-Mecmu‘ Şerhu’l-Mühezzeb, Dâru’l-Fikr, Beyrut trz.
• ________, Tehzîbu’l-Esmâ’ ve’l-Luğât, I-IV, Beyrût.
• Nüveyrî, Şihâbuddîn Ahmed b. ‘Abdilvahhâb b. Muhammed b. ‘Abdiddâîm el-Kureşî et-Teymî el-Bekrî en-Nüveyrî (ö. 733/1333), Nihâyetu’l-Ereb fî Funûni’l-Edeb, I-XXXIII, Kâhire 1423H.
• Özafşar, M.Emin, Hadîsi Yeniden Düşünmek Fıkhî Hadisler Bağlamında Bir İnceleme, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 1998.
• Özdoğan, M. Akif , “Arap Dili ve Edebiyatı Kaynaklarında Hz. Peygamber’in Dil ve Edebiyattaki Yerine Bir Bakış”, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, V, S. 4, 2005, s. 223-242.
• Özpınar, Ömer, Hadis Edebiyatının Oluşumu, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2005. Özsoy, Abdulvahap, Şu’be İbnu’l-Haccâc ve Hadisçiliği, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, AÜSBE, Erzurum 2004.
• ________, Hicrî I.y.y. Hadis Tenkit Kriterleri ve İlgili Rivâyetlerin Değerlendirilmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, AÜSBE, Erzurum 2011.
• ________, “Hz. Ebû Bekir Dönemi Kur’ân’ın Cem’i Faaliyetinde İki Şahit İstenmesiyle Alakalı Rivâyetin Kaynak Değeri”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2015, S. 43, s. 104-138.
• Özşenel, Mehmet, “Yorum-Rivâyet İlişkisi: Yorumun Rivâyete Katkısı ve Rivâyetin Yoruma Etkisi Tebliğinin Müzakeresi”, Günümüzde Sünnetin Anlaşılması (29-30 Mayıs 2004), Kurav Yayınları, Bursa, 2005, s. 112-114.
• Paksoy, Kadir, “Hadis Metodolojisinde İdrâc ve Müdrec Hadisler -I-” , Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, C. V, 2005, S. 2, s. 105-124.
• _________, “Hadis Metodolojisinde İdrâc ve Müdrec Hadisler –II, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, V, 2005, S. 3, s. 213-230.
• Râfi‘î, Ebû’l-Kâsım ‘Abdulkerîm b. Muhammed b. ‘Abdulkerîm el-Kazvînî (ö. 623/1226), et-Tedvîn fî ‘Ahbâri Kazvîn, Nşr. ‘Azîzullâh el-‘Atârdî, I-IV, 1408/1987.
• Sâdık b. Muhammed b. İbrâhîm, Hasâisi’l-Mustafâ beyne’l-Ğuluvvi ve’l-Cefâ, Mektebetü’r-Rüşd, Riyâd, trz.
• Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybek b. ‘Abdillâh (ö. 764/1363), el-Vâfî bi’l-Vefiyât, Nşr. Ahmed el-Arnâût ve Turkî Mustafâ, I-XXIX, Beyrût trz.
• Sa‘îd b. Mansûr, Ebû ‘Osmân Sa‘îd b. Mansûr b. Şu‘be el-Horâsânî el-Cüzcânî (ö. 227/842), et-Tefsîr min Suneni Sa‘îd b. Mansûr, Nşr. Sa‘d b. ‘Abdullâh b. ‘Abdulâzîz ‘Al Hamîd, I-V, 1417/1997.
• Sakallı, Talat, “Sünnet’in Bağlayıcılık Açısından Taksimi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 2, 1995, s. 39-102.
• Suiçmez, Yusuf, Sahabe ve Tabiin Sözlerinin Hz. Peygamber’e Nispeti, Otto Yayınları, Ankara 2015.
• Süleymân b. Halef el-Bâcî, Ebû’l-Velîd Süleymân b. Halef b. Sa‘d el-Bâcî (ö. 474/1082), el-Muntekâ Şerhu’l-Muvattâ’, I-VII, Mısır 1332/1914.
• Suyûtî, Celâluddîn ‘Abdurrahmân b. Ebî Bekr (ö.911/1505), Tedrîbu’r-Râvî fî Şerhi Takrîbi’n-Nevevî, Nşr. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Faryâbî, I-II. ________, el-Hasâîsu’l-Kubrâ, I-II, Beyrût, trs.
• Şemsuddîn es-Sehâvî, Ebû’l-Hayr Muhammed b. ‘Abdirrahmân b. Muhammed (ö. 902/1497), el-Mekâsidu’l-Hasene fî Beyân Kesîr min el-Ehâdîsi’l-Müştehire ‘alâ’l-Elsine, Nşr. Muhammed ‘Osmân el-Haşt, I, Beyrût 1405/1985.
• Şen, Ziya, Şia’nın Kıraatlere ve Kur’an Tarihine Bakışı, Düşün Yayıncılık, İstanbul 2012.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb es-Şâmî, el-Mu‘cemu’l-Kebîr, Thk. Hamdî b. ‘Abdulmecîd es-Selefî, I-XXV, Kâhire trz.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Mısrî (ö.321/933), Şerhu Muşkili’l-Âsâr, Nşr. Şu‘ayb el-Arnavût, I-XVI, 1415/1994.
• Takıyyuddîn İbnü’n-Neccâr, Ebu’l-Bekâ Muhammed b. Ahmed b. Abdulazîz b. ‘Alî el- Fetûhî el-Ma‘rûf bi İbni’n-Neccâr el-Hanbelî (972/1565), Muhtasaru’t-Tahrîr Şerhu’l-Kevkebi’l-Munîr, Nşr. Muhammed ez-Zuhaylî, Nezîh Hammâd, I-IV, 1418/1997.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Suleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd el-Basrî (ö.204/820), el-Müsned, Nşr. Muhammed b. ‘Abdilmuhsin et-Turkî, I-IV, Mıṣır 1419/1999.
• Ünal, İsmail Hakkı, “Hanefî Usulcülere Göre Hz. Peygamber’in Fiilleri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XXXVII, 1997, s. 191-199.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. ‘Abdurrezzâk, Tâcu’l-‘Arûs min Cevâhiri’l-Kâmûs, Nşr. Heyet, trz.
• Zehebî, Şemsüddîn Ebû ‘Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. ‘Osmân b. Kâymâz (ö. 748/1347), Siyeru A‘lâmi’n-Nubelâ’, Nşr. Şu‘ayb el-Arnâvut Yönetiminde, IXXV, 1405/1985.
• ________, Siyeru A‘lâmi’n-Nubelâ’, I-XVIII, 1427/2006.
• ________, el-Muktenâ fî Serdi’l-Kunâ, Nşr. Muhammed Ṣâlih Abdulaziz el-Murâd, I-II, Medîne 1408H.
• Zıllıoğlu, Merih, İletişim Nedir?, (2. Baskı),Cem Yayınevi, İstanbul 2003.
• Zürkânî, Ebû ‘Abdullâh Muhammed b. ‘Abdulbâkî b. Yûsuf el-Mâlikî (ö. 1122/1710), Şerhü’z-Zurkânî ‘ale’l-Mevâhibi’l-Ledunniye bi’l-Menhi’l-Muhammediyye, IXII, 1417/1996.