YAYIMLANMIŞ BAZI ALEVÎ-BEKTÂŞÎ KLASİKLERİNE GÖRE PEYGAMBER TASAVVURU

Yıl 2016, Sayı: 65, 513 - 536, 25.02.2016

Süleyman Akkuş

Öz

İlahî dinlerde peygamberlik inancı temel iman esaslarındandır. Alevî-Bektaşî klasiklerinde de başta Hz. Muhammed olmak üzere, Hz. Mûsâ Hz. Îsâ ve diğer peygamberlere yer verilmekte, peygamberlere iman bir inanç esası olarak benimsenmektedir. Hz. Muhammed’in peygamberliği “Hak-Muhammed-Ali” birlikteliğiyle anılmakta, Kur’an’da ismi geçen peygamberlerin nitelikleri dile getirilmektedir. Farklı rivayetlere dayalı olarak peygamberlerden halkın anlayabileceği tarzda, duygusal boyutta bahsedilmekte, anlatılanlar edebi bir üslupla zenginleştirilmektedir. Peygamberlere iman konusu diğer inanç konularıyla birlikte tasavvufî bir tonda ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Alevî-Bektaşî, Alevî-Bektaşî Klasikleri, İman, Peygamberlik, Hak-Muhammed-Ali.

Kaynakça

• Albayrak, Nurettin, “Virânî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2013, C. 43, s. 109-110.
• Âmidî, Seyfüddîn, Ebkâru’l-efkâr, thk. Ahmed Ferîd el-Mezîdî, Beyrut 2003, s.1-3.
• Kitâb-ı Dâr, Hz. Osman Eğri, 3. bs., Ankara: TDV, 2012.
• Calder, Norman, “Berâhime: Literal Yapı ve Tarihsel Gerçeklik”, trc. Süleyman Akkuş, Mârife, 2003, Yıl 3, S. I, Konya: 2003, s181-194.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. et-Tayyib, Kitâbü Temhîdi’l-evâil ve telhîsi’d-delâil, thk. İmâdu’ddîn Ahmed Haydar, Beyrut, 1987.
• Dâstân-ı İbrâhîm Edhem, Dâstân-ı Fâtıma, Dâstân-ı Hâtun., Haz. Mehmet Mahfuz Söylemez, 2. bs., Ankara: TDV, 2011.
• Ebû Mansûr el-Mâtüridî, Te’vilâtu’l-Kur’an, thk. Ahmet Vanlıoğlu, İstanbul, 2011, s.IXVII. Eğri, Osman, “Alevi Kaynakların Neşri (Alevi Kaynakların Neşri Problemi)”, Türkiye I. Dini Yayınlar Kongresi, Tebliğler-Müzakereler, Ankara: 2004.
• , “Alevî-Bektaşî Gelenekte Allah, Peygamber ve Ehl-i Beyt Sevgisi”, İslâmî İlimler Dergisi, Çorum, 2006.
• Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, 2. Bs, y.y., Nebioğlu, 1962, s.I-IX. Eröz, Mehmet, Türkiye’de Alevîlik Bektâşîlik, İstanbul: Ötüken, 2014.
• Fığlalı, Ethem Ruhi, Günümüzde Alevîlik ve Bektaşîlik, TDV, Ankara 1995.
• Güzel, Abdurrahman, “Ahmed Yesevî’nin Fakr-nâmesi ile Hacı Bektaş Velî’nin Makâlât’ında Dört Kapı Kırk Kapının Mukayesesi”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî, 1995, C., II, S., 2, s. 6-12.
• Hacı Bektaş Velî, Makâlât, haz. Ali Yılmaz-Mehmet Akkuş-Ali Öztürk, Ankara: TDV, 2013.
• İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-târîh, Dâru’l-fikr, Beyrut, 1979, C. I, s. 147.
• Kâdi Abdülcebbâr, Şerhu’l-Usûli’l-hamse, thk. Abdülkerîm Osman, Kahire 1988, s. 563- 567;
• Kaplan, Doğan, Yazılı Kaynaklarına Göre Alevîlik, Ankara: TDV, 2010.
• , “Aleviliğin Yazılı Kaynakları Buyruklar ve Buyrukların Kökeni”,(Anadolu’da Aleviliğin Dünü ve Bugünü içinde), Sakarya 2010, s. 340
• , “Alevîliğin Yazılı Kaynaklarından Buyruklar Ve Muhtevaları Üzerine, -Bir İçerik Çözümleme Denemesi-“, Uluslararası Bektaşîlik ve Alevilik Sempozyumu I, Bildiriler Müzakereler, İsparta, 2005, s. 233-248.
• Kaygusuz Abdal, Dil-Güşâ, Haz. Abdurrahman Güzel, Ankara: TDV, 2009.
• Kitâb-ı Cabbâr Kulu, Haz. Osman Eğri, Ankara: TDV, 2007.
• Koloğlu, Orhan Ş., “Kelâm ve Mezhepler Tarihi Literatüründe Berâhime”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2004, C. 8, S. 1, s. 159-194.
• Kurnaz, Cemal, “Dâr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1983, C.8, s. 482-483.
• Kutlu, Sönmez, “Aleviliğin Dinî Statüsü: Din, Mezhep, Tarikat, Heterodoksi, Ortodoksi veya Metodoksi”, İslâmiyât, Ankara, VI, 2003, C. 6, S. 3, s. 31-54.
• Kutluer, İlhan, Akıl ve İtikad, İstanbul: İz, 1996.
• Mâtüridî, Ebû Mansûr, Kitâbü’t-Tevhîd, thk. Bekir Topaloğlu-Muhammed Arûcî, İstanbul: İSAM, 2005.
• Nesefî Ebû’l-Muîn, Tabsıratü’l-edille; thk. Hüseyin Atay-Şaban Ali Düzgün, Ankara: DİB, 2003.
• Ocak, Ahmet Yaşar, “Aleviliğin Tarihsel, Sosyal Tabanı İle Teolojisi Arasındaki İlişki Problemine Dair”, Tarihi Ve Kültürel Boyutlarıyla Türkiye’de Aleviler Bektaşîler Nusayriler, İstanbul 1999, s. 397.
• Öztelli, Cahit, Pir Sultan Abdal, Bütün Şiirleri, İstanbul: Özgür, 2012.
• Öztürk, Resul, “Allah’ın Birligi ve Tekliği (Vahdaniyeti ve Ehadiyeti) Bağlamında ‘Samed’ İsmi ve Anlam Alanı”, Ekev Akademi Dergisi, Erzurum, 2007, C, 11, S. 32, s. 47-70.
• Radavî, Muhammed b. Alâuddîn el-Hüseynî, Fütüvvetnâme-i tarikat, Haz. Osman Aydınlı, Ankara: TDV, 2011.
• Sâbûnî, Nureddin, el-Bidâye fî usûli’d-dîn, nşr. Bekir Topaloğlu, Dimeşk 1979, s. 45-46.
• Seyyid Alizade Hasan b. Müslim, Hızırnâme, Haz. Baki Yaşar Altınok, TDV, Ankara 2007.
• Taberî, Târîhu’-Taberî, thk. Muhammed Ebû’l-Fadl İbrahim, Dâru’l-Maârif, ts., 6. bs., C. I, s. 364;
• Tümer, Günay, “Brahmanizm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1992, C.VI, s.329-333.
• Türkdoğan, Orhan, Alevi Bektali Kimliği, -Sosyo-Antropolojik Araştırma-, İstanbul: Timaş, 2006.
• Üçer, Cenksu, Tokat Yöresinde Geleneksel Alevîlik, Ankara: Ankara Okulu, 2015.
• Üzüm, İlyas, Tarihsel ve Kültürel Boyutlarıyla Alevîlik, İstanbul: İSAM, 2008.
• Virânî, İlm-i Câvidân, Haz. Osman Eğri, Ankara: TDV, 2008.