TENKİT TERİMİ OLARAK HÂTIBU LEYL

Yıl 2015, Sayı: 61, 337 - 364, 30.01.2015

Necmi Sarı

Öz

“Hâtıbu leyl” tabiri hicrî ikinci asırdan itibaren muhaddisler tarafından dilcilerin kullanımına benzer bir anlamda, doğru yanlış demeden her önüne gelen rivâyeti alan râviler hakkında, cerh lafzı olarak kullanılmıştır. Ayrıca bu tabir, ilgili yüzyılın ilk yarısında nadiren de olsa sadece sika râvilerden hadis rivâyet etmeyen hadis imâmları hakkında da kullanılmıştır.Tespitimize göre bu ifadeyi ilk defa kullanan muhaddis Şa’bî’dir (ö.104/722). Şa’bî bu lafzı, Katâde b. Diâme el-Basrî (ö.118/736) hakkında kullanmıştır. Yine aynı asırda bu tabiri Saîd b. Abdülazîz ed-Dımaşkî (ö.167 veya 168/784 veya 785), İmâm Mâlik (ö.179/795) ve daha sonraki dönemde Dârekutnî (ö.385/995) râvileri cerh etmek için kullanmışlardır. Ayrıca Süleymân b. Musâ ed-Dımaşkî (ö.115 veya 119/733 veya 737), Abdülkerîm b. Mâlik el-Cezerî (ö.127/745), İmâm Mâlik, İmâm Şâfiî (ö.204/819) gibi muhaddisler bu tabiri ilim talebeleri özelinde hadis ıstılahından daha çok lügat anlamında, genel mâhiyetli bir söz olarak kullanmışlardır. Hicrî üçüncü asırdan itibaren cerh lafzı olarak lügat anlamına benzer bir manada kullanılmaya başlanan “hammâletü’l-hatab” deyimi de muhaddisler tarafından “hâtıbu leyl” ifadesine benzer bir anlamda zayıf râvîler hakkında kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hâtıbu Leyl, Hammâletü’l-Hatab, Cerh Lafzı, Hicrî İkinci ve Üçüncü Asırlar, Râvi, Rivâyet.

Kaynakça

• Abdurrahmân b. İbrâhîm el-Humeysî, Mu’cemu ‘ulûmi’l-hadîsi’n-nebevî, Cidde: Dâru’l- Endelüs el-Hadrâ’, 1421/2000.
• Abdurrahmân b. Yahyâ el-Mu‘allimî, et-Tenkîl bi mâ fî te’nîbi’l-Kevserî mine’l-ebâtîl, nşr. Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî, I-II, Riyâd: Mektebetü’l-Me‘ârif, 1386/1406.
• Abdülazîz b. Muhammed b. İbrâhîm el-Abdullatîf, Zavâbıtu’l-cerh ve’t-ta’dîl, Medine: el-Câmiatü’l-İslâmiyye, 1412/1991.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî, el-ʻİlel ve ma’rifetü’rricâl, nşr. Vasıyyullah b. Muhammed Abbâs, I-III, Riyâd: Dâru’l-Hânî, 1422/2001.
• Âşıkkutlu, Emin, “Cerh ve Taʻdîl”, DİA, İstanbul 1993, VII, 394-401.
• ––––––– Hadiste Ricâl Tenkîdi Cerh ve Ta’dîl İlmi, İstanbul: İFAV, 1997.
• Avvâd Hüseyin Halef, Rivâyâtü’l-müdellisîn fî Sahîhi Müslim, Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’lİslâmiyye, 1421/2000.
• Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, İstanbul: Hadisevi, 2006.
• Begavî, Ebü’l-Kâsım Abdullah b. Muhammed el-Begavî, el-Ca‘diyyât (Müsnedü’bni’l- Ca‘d), nşr. Âmir Ahmed Haydar, Beyrut: Müessesetü Nâdir, 1410/1990.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn, el-Medhal ile’s-Süneni’l-kübrâ, nşr. Muhammed Ziyâurrahmân el-‘A’zamî, Kuveyt: Dâru’l-Hulefâ’ li’l-Kitâbi’l-İslâmî, tsz.
• ––––––– Menâkıbu’ş-Şâfi‘î, nşr. es-Seyyid Ahmed Sakr, I-II, Kâhire: Mektebetü Dâri’t- Türâs, 1390/1970.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil, et-Târîhu’l-kebîr, nşr. Abdurrahmân el-Muallimî el-Yemânî, I-IX, Hindistan: Dâru’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1362-1380/1943- 1960.
• Cerrahoğlu, İsmail, “İbn Cüreyc”, DİA, İstanbul 1999, XIX, 404-406.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd el-Cevherî, es-Sıhâh tâcü’l-luga ve sıhâhi’l-Arabiyye, nşr. Emyel Bedî’ Ya’kûb ve Muhammed Nebîl Turayfî, I-VII, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1420/1999.
• Dârekutnî, Ebu’l-Hasen Alî b. Ömer ed-Dârekutnî, es-Sünen, nşr. Mecdî b. Mansûr b. Seyyid eş-Şûrî, I-IV, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1417/1996.
• Ebû Bekr el-Berkânî, Ebû Bekr Ahmed b. Muhammed el-Berkanî, Suâlâtü Ebî Bekr el- Berkânî li’d-Dârekutnî, nşr. Abdürrahîm Muhammed Ahmed el-Kaşkarî, Lahor (Pakistan): Kütübhâne Cemîlî, 1404/1984.
• Ebû Nu‘aym, Ahmed b. Abdullah el-Isfahânî, Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfıyâ’, nşr. Mustafa Abdülkâdir Atâ’, I-XII, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1423/2002.
• Ebû Ya’lâ el-Kazvînî, Ebû Ya’lâ el-Halîl b. Abdullah el-Kazvînî, el-İrşâd fî ma’rifeti ‘ulemâi’l-hadîs, nşr. Muhammed Saîd b. Amr İdrîs, Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1409/1989.
• Ebû Zür‘a ed-Dımaşkî, Abdurrahmân b. Amr ed-Dımaşkî, Târîhu Ebî Zür‘a, nşr. Şükrüllah b. Nimetullah el-Kûcânî, Dımaşk: Mecma‘u’l-Lugati’l-‘Arabiyye, 1400/1980.
• Ebu’l-Eşbâl ez-Züheyrî, Sahîhu Câmi‘i beyâni’l-‘ilmi ve fadlih, Kuveyt: Cem‘iyyetü İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1421/2000.
• Ebu’l-Fadl el-Mukrî, Ehâdîs fî zemmi’l-kelâm ve ehlih, nşr. Nâsır b. Abdurrahmân b. Muhammed el-Cüdey’, I-V, Riyâd: Dâru Atlas, 1417/1996.
• el-Elbânî, Muhammed Nâsıruddîn el-Elbânî, er-Reddu’l-mufhim alâ men hâlefe’l-ulemâe ve teşeddede ve teassabe ve elzeme’l-mer’ete en testüre vechehâ ve keffeyhâ ve evcebe ve lem yekna’ bi kavlihim: İnnehu sünnetün ve müstehab, Ammân (Ürdün): el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1421/2000.
• ––––––– Silsiletü’l-ehâdîsi’d-da‘îfe ve’l-mevdû‘a ve eseruhâ’s-seyyi’ fi’l-ümme, I-XIV/3, Riyâd: Mektebetü’l-Me‘ârif, 1412/1992.
• Eren, Mehmet, Hadis İlminde Ricâl Bilgisi ve Kaynakları, İstanbul: İSAM, 2012.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî, el-Câmi’ li ahlâki’r-râvî ve âdâbi’s-sâmi’, nşr. Muhammed ‘Accâc el-Hatîb, I-II, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1417/1996.
• ––––––– el-Fakîh ve’l-mütefakkih, nşr. ‘Âdil b. Yûsûf el-‘Azzâzî, I-II, Demmâm: Dâru İbni’l-Cevzî, 1421/2000. ––––––– el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye, Medine: el-Mektebetü’l-ʻİlmiyye, tsz.
• ––––––– Nasîhatü ehli’l-hadîs, nşr. Abdülkerîm Ahmed el-Verîkât, Zerkâ’ (Ürdün): Mektebetü’l-Menâr, 1408/1989 (Muhtasaru nasîhati ehli’l-hadîs, İsmail Lütfi Çakan’ın Hadis Öğrenimi Tarihî ve Güncel Boyut adlı eseri içinde (s. 72-81), İstanbul: İFAV, 2011).
• ––––––– Târîhu Bağdâd, I-XVIII, Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, tsz. Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed el-Ezherî, Tehzîbü’l-luga, nşr. Abdüsselâm Hârûn, I-XVII, y.y., tsz.
• Fesevî, Ebû Yûsuf Ya’kûb b. Süfyân el-Fesevî, el-Ma’rife ve’t-târîh, nşr. Ekrem Ziyâ elÖmerî, I-IV, Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1410/1990.
• Fettenî, Cemâlüddîn Muhammed Tâhir b. Alî el-Fettenî, Tezkiretü’l-mevzû‘ât, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1415/1995.
• Fîrûzâbâdî, Ebû Tâhir Mecduddîn Muhammed b. Ya’kûb Fîrûzâbâdî, el-Kâmûsu’l-muhît, nşr. Heyet, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1415/1994.
• Güneş, Kadir, Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Mektep Yayınları, 2011.
• Hâkim, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdullah en-Nîsâbûrî, el-Medhal fî usûli’l-hadîs, (İbnü’l-Kayyim’in el-Menârü’l-münîf fi’s-sahîh ve’d-da‘îf adlı eseriyle birlikte), nşr. Ahmed Abdüşşâfî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1408/1988.
• ––––––– el-Medhal ilâ Kitâbi’l-İklîl, nşr. Fuâd Abdülmün‘im Ahmed, İskenderiye: Dâru’d-Da’ve, 1403/1983.
• ––––––– Ma’rifetü ulûmi’l-hadîs, nşr. es-Seyyid Muazzam Hüseyin, y.y., tsz. Hıssa binti Abdülazîz es-Sagîr, el-Hadîsü’l-mürsel beyne’l-kabûl ve’r-red, I-II, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1420/2000.
• İbn Abdilber, Ebû Amr Yûsuf b. Abdullah en-Nemerî el-Kurtubî, Câmi‘u beyâni’l- ‘ilm ve fadlih, nşr. Ebu’l-Eşbâl ez-Züheyrî, I-II, Demmâm: Dâru İbni’l-Cevzî, 1419/1998.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah b. Adî el-Cürcânî, el-Kâmil fî du‘afâi’r-ricâl, nşr. Kurul, I-VII, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1405/1985.
• İbn Asâkir, Ebu’l-Kâsım Alî b. el-Hasen ed-Dımaşkî, Târîhu (medîneti) Dımaşk ve zikru fadlihâ ve tesmiyetü men hallehâ mine’l-emâsil ev ictâze bi nevâhîhâ min vâridîhâ ve ehlihâ, nşr. Alî Şîrî, I-LXX, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1419/1998.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Ebî Hâtim er-Râzî, Âdâbu’ş-Şâfi‘î ve menâkıbuh, nşr. Abdulğanî Abdülhâlık, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1424/2003.
• ––––––– Kitâbu’l-Cerh ve’t-ta‘dîl, nşr. Abdurrahmân b. Yahyâ el-Muallimî, I-IX, Haydarâbâd: Meclisu Dâireti’l-Meʻârifi’l-Osmâniyye, 1271/1952.
• İbn Ebî Hayseme, Ebû Bekr Ahmed b. Ebû Hayseme, et-Târîhu’l-kebîr (Târîhu İbn Ebî Hayseme), nşr. Salâh b. Fethî Hilâl, I-IV, Kâhire: el-Farûku’l-Hadîse, 1427/2006.
• İbn Hacer, Şihâbuddîn Ebu’l-Fadl Ahmed b. Alî el-‘Askalânî, el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe, nşr. Âdil Ahmed ‘Abdülmevcûd ve Alî Muhammed Mu‘avvaz, I-VIII, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1415/1995.
• ––––––– Lisânü’l-Mîzân, I-VII, Kâhire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, Birinci Baskı, tsz.
• ––––––– Takrîbu’t-Tehzîb, nşr. Ebu’l-Eşbâl Sağîr Ahmed Şâğıf el-Pâkistânî, Riyâd: Dâru’l-‘Âsıme, 1416/1995.
• ––––––– Ta’rîfu ehli’t-takdîs bi merâtibi’l-mevsûfîne bi’t-tedlîs, nşr. Abdülgaffâr Süleymân el-Bendârî – Muhammed Ahmed Abdülazîz, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1407/1987.
• ––––––– Tehzîbu’t-Tehzîb, nşr. Mustafa ‘Abdülkâdir ‘Atâ’, I-XII, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- ‘İlmiyye, 1415/1994.
• ––––––– Tevâli’t-te’sîs li me‘âlî Muhammed b. İdrîs, nşr. Abdullah el-Kâdî, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1406/1986.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân el-Bustî, Kitâbu’l-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’d-dau‘afâ ve’l-metrûkîn, nşr. Mahmûd İbrâhim Zayed, I-III, Haleb: Dâru’l-Vâ‘î, 1396/1976.
• ––––––– Kitâbü’s-Sikât, nşr. es-Seyyid Şerefuddîn Ahmed, I-IX, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1395/1975.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem el-Mısrî, Lisânü’l-ʻArab, I-XV, Beyrut: Dâru Sâdır, 1410/1990.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddîn Abdurrahmân b. Ahmed ed-Dımaşkî, Şerhu ‘İleli’t-Tirmizî, (thk. Dr. Hemmâm Abdürrahîm Sa‘îd) I-II, Zerkâ’ (Ürdün): Mektebetü’l- Menâr, 1407/1987.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed b. Sa’d b. Menî’ el-Hâşimî el-Basrî, et-Tabakâtü’lkübrâ, nşr. Muhammed Abdülkâdir ʻAtâ’, I-IX, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- ‘İlmiyye, 1410/1990; (el-Kısmu’l-mütemmim li tâbiî ehli’l-Medîne ve men ba’dehum), nşr. Ziyâd Muhammed Mansûr, Medine: Mektebetü’l-ʻUlûm ve’l- Hikem, 1408/1988.
• İbn Teymiyye, Takıyyuddîn Ahmed b. Abdülhalîm el-Harrânî, Mecmû‘u’l-fetâvâ, (Cem’ ve Tertîb: Abdurrahmân b. Muhammed en-Necdî el-Hanbelî) I-XXXVII, Riyâd: Dâru ‘Âlemi’l-Kütüb, 1412/1991.
• ––––––– Minhâcü’s-sünneti’n-nebeviyye, nşr. Muhammed Reşâd Sâlim, I-IX, Kâhire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1409/1989.
• İbnü’l-Ca’d, Ebu’l-Hasen Alî b. el-Ca‘d el-Cevherî, el-Müsned, nşr. ‘Abdülmehdî b. ‘Abdülkâdir b. ‘Abdülhâdî, I-II, Kuveyt: Mektebetü’l-Felâh, 1405/1985.
• İbnü’l-‘İmâd, Ebu’l-Felâh Abdülhayy b. el-‘İmâd el-Hanbelî, Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâri men zeheb, nşr. Abdülkâdir el-Arnavût ve Mahmûd el-Arnavût, I-X+1, Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1406/1986.
• İbnü’l-Kayyim, Şemsuddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ebî Bekr ed-Dımaşkî, İ’lâmu’lmuvakkı‘ în ‘an Rabbi’l-âlemîn, nşr. ‘Abdurrahmân el-Vekîl, I-IV, Kâhire: Mektebetü İbn Teymiyye, tsz.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî el-Bağdâdî, el-Muntazam fî târîhi’l-mülûki ve’l-ümem, nşr. Muhammed Abdülkâdir Atâ’ ve Mustafâ Abdülkâdir Atâ’, I-XIII+1, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1433/2012.
• Keşmîrî, Feyzü’l-bârî ‘alâ Sahîhi’l-Buhârî, nşr. Muhammed Bedr Âlim, I-VI, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1426/2005.
• Kettânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ca’fer Kettânî, Hadis Literatürü, (çev. Yusuf Özbek), İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
• Komisyon, İbrâhîm Enîs, Abdülhalîm Muntasır, ‘Atıyye es-Sevâlihî, Muhammed Halefullah Ahmed, el-Mu’cemu’l-vasît, I-II, Mısır: Matâbi‘u Dâri’l-Me‘ârif, 1393/1973.
• Leknevî, Ebu’l-Hasenât Muhammed Abdülhayy el-Leknevî el-Hindî, el-Ecvibetü’l-fâdıla li’l-es’ileti’l-aşarati’l-kâmile, Abdülfettâh Ebû Ğudde’nin et-Ta’lîkâtü’lhâfile ‘ale’l-ecvibeti’l-fâdıla’sı ile birlikte, Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1414/1994.
• Mahmûd Şükrî el-Âlûsî, Ebü’l-Meâlî Cemâlüddîn Mahmûd Şükrî el-Âlûsî, Gâyetü’lemânî fi’r-reddi ale’n-Nebhânî, nşr. ed-Dânî b. Munîr Âl-i Zehvî, I-II, Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1426/2005.
• ––––––– Sabbu’l-‘azâb ‘alâ men sebbe’l-ashâb, nşr. Abdullah Bezbû Şuayb el-Buhârî el-Mağribî, Riyâd: Dâru Edvâi’s-Selef, 1425/2004.
• Mizzî, Cemâluddîn Ebu’l-Haccâc Yûsuf b. ez-Zekî Abdurrahmân, Tehzîbu’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl, nşr. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, I-XXXV, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1422/2002.
• Molla Aliyyu’l-Kârî, Ebu’l-Hasen Nûruddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Kârî, Şerhu Müsnedi Ebî Hanîfe, nşr. Şeyh Halîl Muhyiddîn el-Mîs, Dâru İhyâi’l-Kütübi’l- ‘İlmiyye, Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, tsz.
• Muhammed b. Abdurrahmân el-Makdisî, Muhammed b. Abdurrahmân el-Makdisî, Men tekelleme fîhi’d-Dârekutnî fî kitâbi’s-Sünen mine’d-du‘afâ’ ve’l-metrûkîn ve’l-mechûlîn, nşr. Ebû Abdillah Hüseyn b. ‘Ukkâşe, Katar: Vizâterü’l-Evkâf, 1428/2007.
• Muhammed ez-Zehebî, Muhammed Hüseyin ez-Zehebî, et-Tefsîr ve’l-müfessirûn, I-II, Bağdâd: Dâru’l-Kütübi’l-Hadîse, 1396/1976.
• ––––––– Tefsir ve Hadiste İsrâîliyyât, (çev. Enbiya Yıldırım - Asiye Yıldırım), İstanbul: Rağbet Yay., 2003.
• Mutçalı, Serdar, Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Dağarcık, 2012.
• Münâvî, Muhammed Abdurraûf el-Münâvî, Feyzu’l-kadîr şerhu’l-Câmi‘i’s-sağîr min ehâdîsi’l-beşîri’n-nezîr, nşr. Ahmed Abdüsselâm, I-VI, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- ‘İlmiyye, 1422/2001.
• Müsfir ed-Dümeynî, Müsfir b. Gurmullah ed-Dümeynî, et-Tedlîs fi’l-hadîs, Riyâd: 1412/1992.
• Nâsır el-Fehd, Nâsırb. Hamed el-Fehd, Menhecü’l-mütekaddimîn fi’t-tedlîs, Riyâd: Edvâu’s-Selef, 1422/2001.
• Osmân b. Sa‘îd ed-Dârimî, Ebû Sa‘îd Osmân b. Saîd b ed-Dârimî, Târîhu Osmân b. Sa‘îd ed-Dârimî ‘an Yahyâ b. Maîn, nşr. Ahmed Muhammed Nûr Seyf, Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, 1400/1980.
• Özkan, Halit, “Süyutî”, DİA, İstanbul 2010, XXXVIII, 188-198.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebu’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed el-İsfahânî, Müfredâtu elfâzi’l- Kur’ân, nşr. Safvân Adnân Dâvûdî, Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1418/1997.
• Sa’dî el-Hâşîmî, Şerhu elfâzi’t-tecrîhi’n-nâdira ev kâlîleti’l-isti’mâl, Kâhire: el- Matbaʻatü’s-Selefiyye, tsz.
• Sarı, Mevlût, Arapça-Türkçe Lûgat, İstanbul: İpek Yayın Dağıtım, tsz. Sarı, Necmi, Hatîb el-Bağdâdî ve Hadis İlmindeki Yeri, İstanbul: Ümmülkura Yayınları, 2003.
• Seâlibî, Ebû Mansûr Abdülmelik b. Muhammed en-Nîsâbûrî, Simârü’l-kulûb fi’l-muzâf ve’l-mensûb, nşr. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm, Kâhire: Dâru’l-Me‘ârif, 1405/1985.
• Sehâvî, Şemsuddîn Ebû Abdillah Muhammed b. ‘Abdurrahmân es-Sehâvî, Fethu’l-muğîs bi şerhi Elfiyeti’l-hadîs li’l-‘Irâkî, nşr. Alî Hüseyn Alî, I-IV, y.y., Dâru’l-İmâmi’t- Taberî, 1412/1992.
• Seyyid Abdülmâcid el-Ğavrî, Mu’cemu’l-mustalahâti’l-hadîsiyye, Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 1428/2007.
• Süyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr, Tedrîbu’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevâvî, nşr. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Fârayânî, I-II, Riyâd: Mektebetü’l-Kevser, 1417/1996.
• Şehâbeddin Mahmûd el-Âlûsî, Ebü’s-Senâ Şihâbüddîn Mahmûd b. Abdillâh el-Âlûsî, el- Ecvibetü’l-ʻIrâkıyye ale’l-es’ileti’l-Lâhûriyye, Bağdâd: Matbaʻatü’l-Hamîdiyye, 1301/1884.
• Uğur, Mücteba, “Deylemî Şîrûye b. Şehredâr”, DİA, İstanbul 1994, IX, 266.
• Ukaylî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Amr el-Ukaylî, ed-Du‘afâu’l-kebîr, nşr. Abdulmu’tî Emîn Kalʻacî, I-IV, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1404/1984.
• Yûsuf Muhammed Sıddîk, eş-Şerh ve’t-ta’lîl li elfâzi’l-cerh ve’t-ta‘dîl, Kuveyt: Mektebetü İbn Teymiyye, 1410/1990.
• Yücel, Ahmet, Hadîs Istılahlarının Doğuşu ve Gelişimi Hicrî İlk Üç Asır, İstanbul: İFAV, 1996.
• ––––––– Hadis İlminde Tenkit Terimleri ve İlgili Çalışmalar, İstanbul: İFAV, 1998.
• ––––––– Hadis Tarihi, İstanbul: İFAV, 2012.
• Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed et-Türkmânî, Mîzânü’l-i’tidâl fî nakdi’r-ricâl, nşr. Alî Muhammed el-Becâvî, I-IV, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, tsz.
• ––––––– el-Kâşif fî ma’rifeti men lehu rivâyetün fi’l-kütübi’s-sitte, nşr. Muhammed ‘Avvâme ve Ahmed Muhammed el-Hatîb, I-II, Cidde: Dâru’l-Kıble li’s-Sekâfeti’lİslâmiyye ve Müessesetü ‘Ulûmi’l-Kur’ân, 1413/1992.
• ––––––– el-Müntekâ min Minhâci’l-i’tidâl fî nakzi kelâmi ehli’r-rafzi ve’l-i’tizâl, nşr. Muhibbuddîn el-Hatîb, Riyâd: Vizâretü’ş-Şuûnî’l-İslâmiyye, 1418/1997.
• ––––––– Siyerü a’lâmi’n-nübelâ’, nşr. Şuayb el-Arnavût ve Hüseyn el-Esed, I-XXV, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1412/1992.
• ––––––– Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-a’lâm, nşr. Beşşâr Avvâd Ma’rûf, IXV, Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1408/2003.
• ––––––– Tezkiretü’l-huffâz, I-V, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, tsz.
• Zeynüddîn el-Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddîn Abdürrahîm b. el-Hüseyn el-Irâkî, Zeylü Mîzâni’l-i’tidâl, nşr. Ali Muhammed Mu‘avvaz, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1416/1995.
• Zürkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdülbâkî ez-Zürkânî, Şerhu’l-Mevâhibi’l-ledüniyye bi’l-minahi’l-Muhammediyye, nşr. M. Abdülazîz el-Hâlidî, I-XII, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1417/1996.