ARAPÇADA İLLETİN YERİ, KABULÜ VE REDDİ KONUSUNDA GRAMER ÂLİMLERİNİN İLLETE YAKLAŞIMI

Yıl 2015, Sayı: 61, 379 - 397, 30.01.2015

Rıfat Resul Sevinç

Öz

Tarihi, Arap gramerinin başlangıcına kadar giden illet, gramer usûlünün temel esaslarından biri olan kıyasın bir parçasıdır. Ancak öneminden dolayı kıyasın yerini almış ve onun gibi kuralların tespitinde esas kabul edilmiştir. Gramer âlimlerinin çoğu illete taraf olmuş ancak bir kısmı buna karşı çıkmıştır. Taraf olanlar, illeti gramer hükmünün delili olarak savunurken karşı çıkanlar, anlaşılmaz hâle getirdiği için gramerin ondan arındırılması gerektiğini ileri sürmüşlerdir. Günümüzde de taraf olanlara rağmen gramerin sadeleştirilmesi ve yenilenmesi adına illete karşı çıkanların itirazları sürmekte ve bu yönde çalışmalar yapılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İllet, İllete Yaklaşımlar, İllete Dair Eserler

Kaynakça

• ‘Abbâs Hasan, en-Nahvu’l-Vâfî, 3. bs., I-IV, Mısır, 1974.
• ‘Abdul’âl Sâlim Mekrem, el-Halkatu’l-Mefkûde fî Târîhi’n-Nahvi’l-‘Arabî, 2. bs., Beyrut, 1413/1993.
• Celâl Şemseddîn, et-Ta’lîlu’l-Lugavî ‘inde’l-Kûfiyyîn ma’a Mukârenetihi binazîrihi ‘inde’l-Basriyyîn, İskenderiye, 1994.
• el-Curcânî, es-Seyyid eş-Şerîf, (ö. 816/1413), Kitâbu’t-Ta‘rîfât, İstanbul, 1327/1909. Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf b. ‘Alî b. Hayyân (ö. 745/1344), Menhecu’s-Sâlik ilâ Elfiyyeti İbn Mâlik, nşr. Sidney Glazer, Connecticut, 1947.
• ________ , et-Tezyîl ve’t-Tekmîl fî Şerhi Kitâbi’t-Teshîl, nşr. Hasan Hindâvî, I-VI, Dimaşk, 1996.
• ________ , İrtişâfu’d-Darab min Lisâni’l-‘Arab, nşr. Receb ‘Osmân Muhammed – Ramazân ‘Abduttevvâb, I-V, Kahire, 1418/1998.
• Ebu’l-Mekârim, ‘Alî, Usûlu’t-Tefkîri’n-Nahvî, Kahire, 2007.
• el-Enbârî, Ebu’l-Berekât Muhammed (ö. 577/1181), Esrâru’l-‘Arabiyye, nşr. Fahr Sâlih Kudâre, Beyrut, 1415/1995.
• ________ , Lume’u’l-Edille (el-İğrâb fî Cedeli’l-İ’râb içinde), nşr. Sa’îd el-Efgânî, Suriye, 1377/1957.
• ________ , Nuzhetu’l-Elibbâ’ fî Tabakâti’l-Udebâ’, nşr. İbrâhîm es-Sâmarrâî, 3. bs., Ürdün, 1405/1985.
• el-Es’ad, ‘Abdulkerîm Muhammed, el-Vasît fî Târihi’n-Nahvi’l-‘Arabî, Riyad, 1992.
• el-Hadîsî, Hatice, eş-Şâhid ve Usûlu’n-Nahv fî Kitâbi Sîbeveyh, Kuveyt, 1394/1974.
• el-Hafâcî, Ebû Muhammed ‘Abdullâh b. Muhammed (ö. 466/1074), Sirru’l-Fesâha, Beyrut, 1402/1982.
• el-Hassânî, ‘Âdil Nezîr, et-Ta’lîlu’s-Savtî ‘İnde’l-‘Arab fî Dav’i ‘İlmi’s-Savti’l-Hadîs, Bağdat, 1430/2009.
• Hasan Yâsîn ‘Abbâs, el-’İlelu’n-Nahviyye fî Kitâbi’l-Usûl fi’n-Nahv li’bni’s-Serrâc, , (Yüksek Lisans Tezi) Bağdat, 2003, http://www.almaktabah.net/vb/showthread. php?p=136795 (18. 07. 2013).
• el-Hulvânî, Muhammed Hayr, Usûlu’n-Nahvi’l-‘Arabî, 2. bs. Dâru’l-beydâ, 1983. İbn Cinnî, Ebu’l-Feth ‘Osmân (ö. 392/1001), el-Hasâ’is, I-III, nşr. ‘Abdulhamîd Hindâvî, 3. bs., Beyrut, 2008.
• ________ , ‘İlelu’t-Tesniye, Subhî et-Temîmî, Kahire, 1992.
• İbn Hişâm, Cemâleddîn ‘Abdullâh b. Yûsuf el-Ensârî (ö. 761/1360), Şerhu’l-Lemhati’l- Bedriyye, I-II, nşr. Hâdî Nehr, Ammân, 1394/1974.
• ________ , Şerhu Katri’n-Nedâ ve Belli’s-Sadâ, nşr. Muhammed Muhyiddîn ‘Abdulhamîd, Mısır, t.y.
• İbn Madâ, el-‘Abbâs Ahmed b. ‘Abdirrahmân el-Kurtubî (ö. 592/1196), er-Redd ‘ala’- Nuhât, nşr. Şevkî Dayf, Kahire, 1366/1947.
• İbn Manzûr, Cemâleddîn Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mukerrem (ö. 711/1311), Lisânu’l- ‘Arab, I-XVIII, nşr. Emîn Muhammed ‘Abdulvahhâb - Muhammed es-Sâdık el- ‘Ubeydî, Beyrut, 1416/1996.
• İbnu’l-Esîr, Ebu’l-Feth Ziyâeddîn Nasrullâh b. Ebi’l-Kerem (ö. 637/1240), el-Meselu’s- Sâir fî Edebi’l-Kâtib ve’ş-Şâ’ir, nşr. Ahmed el-Hûfî, - Bedevî Tabâne, I-IV, Kahire, t.y.
• İbnu’s-Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. Sehl (ö. 316/928), el-Usûl fi’n-Nahv, I-III, nşr. ‘Abdulhuseyn el-Fetelî, 3. bs., Beyrut, 1417/1996.
• İbnu’t-Tarâve, Suleymân b. Muhammed b. ‘Abdillâh (ö. 528/1134), Risâletu’l-İfsâh bimâ Câe mine’l-Hatai fi’l-Îdâh, nşr. Hâtim Sâlih ed-Dâmin, 2. bs., Beyrut, 1416/1997.
• İbrâhîm Mustafâ, İhyâu’n-Nahv, 2. bs., Kahire, 1992.
• el-İsnevî, Ebû Muhammed Cemâleddîn ‘Abdurrahîm b. el-Hasan (ö. 772/1371), el- Kevkebu’d-Durrî fîmâ Yeteharracu ‘ala’l-Usûli’n-Nahviyye, nşr. Muhammed Hasan ‘Avvâd, Ürdün, 1405/1985.
• el-Kefevî, Ebu’l-Bekâ Eyyûb b. Mûsâ (ö. 1094/1683), el-Kulliyyât, nşr. ‘Adnân Dervîş- Muhammed el-Misrî, 2. bs., Beyrut, 1413/1993.
• el-Kiftî, Cemâleddîn Ebu’l-Hasan ‘Alî b. Yûsuf (ö. 624/1227), İnbâhu’r-Ruvât ‘alâ Enbâhi’r-Ruvât, nşr. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm, I-IV, Kahire, 1406/1986.
• el-Mahzûmî, Mehdî, Fi’n-Nahvi’l-‘Arabî; Nakd ve Tevcîh, 2. bs., Beyrut, 1406/1986.
• el-Mubârek, Mâzin en-Nahvu’l-‘Arabî; el-İlletu’n-Nahviyye: Neş’etuhâ ve Tatavvuruhâ, 3. bs., Beyrut, 1401/1981.
• Muhammed Hân, Usûlu’n-Nahvi’l-‘Arabî, Biskra (Cezayir), 2012.
• el-Muleh, Hasan Humeys Sa’îd, Nazariyyetu’t-Ta’lîl fi’n-Nahvi’l-‘Arabî Beyne’l-Kudemâ ve’l-Muhdesîn, Amman, 2000.
• Munâ İlyâs, el-Kıyâs fi’n-Nahv, Dimaşk, 1987.
• Radiyyuddîn, Muhammed b. Hasan el-Esterâbâdî (ö. 686/1287), Şerhu’r-Radî li Kâfiyeti İbni’l-Hâcib, nşr. Hasan b. Muhammed İbrâhîm el-Hıfzî, I-II, Riyad, 1414/1993.
• Seyf b. ‘Abdirrahmân b. Nâsir, Şerhu Kitâbı Sîbeveyh li Ebi’l-Hasan ‘Alî b. ‘Îsâ min Bâbi’n-Nudbe ilâ Nihâyeti Bâbi Ef’âl fi’l-Kasem (Doktora Tezi, Muhammed b. Suud Ü.), Riyad, 1418/1998.
• Sîbeveyh, Ebû Bişr ‘Amr b. ‘Osmân b. Kanber (ö. 180/796), el-Kitâb, I-V, nşr. ‘Abdusselâm Muhammed Hârûn, 3. bs., Kahire, 1988.
• es-Suheyli, ‘Abdurrahmân b. ‘Abdillâh (ö. 581/1185), el-Emâlî fi’n-Nahv ve’l-luğa ve’l- Hadîs ve’l-Fikh, nşr. Muhammed İbrâhîm el-Bennâ, y.y., 1389/1969.
• ________ , Netâicu’l-Fikr fî’n-Nahv, nşr. ‘Âdil Ahmed ‘Abdulmevcûd – ‘Alî Muhammed Mu’avvad, Beyrut, 1412/1992.
• es-Suyûtî, ‘Abdurrâhman Celâleddin (ö. 911/1505), Buğyetu’l-Vu‘ât fî Tabakâti’l-Luğaviyyîn ve’n-Nuhât, I-II, nşr. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm, 2. bs., Beyrut, 1399/1979.
• ________ , el-Eşbâh ve’n-Nezâir fi’n-Nahv, nşr. ‘Abdul’âl Sâlim Mekrem, I-IX, Beyrut, 1406/1985.
• ________, Hem’u’l-Hevâmi’ fî Şerhi Cem’i’l-Cevâmi’, nşr. Ahmed Şemseddîn, I-IV, Beyrut, 1418/1998.
• ________ , el-İktirâh fî ‘İlmi Usûli’n-Nahv, nşr. Ahmet Suphi Furat, İstanbul, 1395/1975.
• Şa’bân Zeynel’âbidîn Muhammed, el-‘İlletu’n-Nahviyye fî Dav’i’l-Memnû’ mine’s-Sarf , Kahire, 2002.
• Şevkî Dayf, el-Medârisu’n-Nahviyye, Mısır, 1968.
• ________ , Tecdîdu’n-Nahv, 2. bs., Kahire, 1982.
• et-Tantâvî, Muhammed, Neş’etu’n-Nahv ve Târîhu Eşheri’n-Nuhât, 2. bs., Mısır, t.y. et-Tehânevî, Muhammed ‘Alî b. ‘Alî (ö.1158/1745), Keşşâfu İstilâhâti’l-Funûn, nşr. Refîk el-’Acem v.dğr., I-II, Lübnan, 1996.
• Temmâm Hassân, el-Lugatu’l-‘Arabiyye; Ma’nâhâ ve Mebnâhâ, Dâru’l-Beydâ, 1994. Tikrîtî, Muhammed Vecîh, “el-‘İlletu’n-Nahviyye fî Şerhi’l-Kâfiye li Radî el-Esterâbâdî”, Mecelletu Mecma’i’l-‘Arabiyyeti’l-Urdunî, 2001, sayı 61, s. 47-75.
• el-‘Ukberî, Ebu’l-Bekâ’ ‘Abdullâh b. el-Huseyn (ö. 616/1219), el-Lubâb fî ‘İleli’l-Binâ’ ve’l-İ‘râb, I-II, nşr. Gâzî Muhtâr Tuleymât, Beyrut, 1416/1995.
• el-Verrâk, Muhammed b. ‘Abdillâh (ö. 381/991), ‘İlelu’n-Nahv, nşr. Mahmûd Câsim Muhammed ed-Dervîş, Riyad, 1420/1999.
• ez-Zeccâci, Ebu’l-Kâsim ‘Abdurrahmân b. İshâk (ö. 337/949), el-İzâh fî ‘İleli’n-Nahv, nşr. Mâzin el-Mubârek, 3. bs., Beyrut, 1399/1979.
• ez-Zeyyât, Ahmed Hasan, Târihu’l-Edebi’l-‘Arabî, 5. bs., Mısır, 1349/1930.
• ez-Zubeydî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasan (ö. 379/990), Tabakâtu’n-Nahviyyîn ve’l- Luğaviyyîn, nşr. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm, 2. bs., Mısır, 1392/1973.