DİNİ ŞUUR ÖLÇEĞİ: GEÇERLİK VE GÜVENİRLİK ÇALIŞMASI

Yıl 2015, Sayı: 61, 399 - 414, 30.01.2015

Beyazıt Yaşar Seyhan

Öz

Dindarlığı ölçmek din psikolojisinin temel konularından ve amaçlarından biridir. Üzerinde ittifak edilmiş bir ölçek olmasa da yapılan ölçek geliştirme çalışmaları bu alana az ya da çok katkı sağlayacaktır. Dini Şuur Ölçeği de bu alana katkı sağlaması için geliştirilmiştir. Test-tekrar-test yöntemi ile geliştirilen ölçek aynı öğrenci grubuna üç hafta ara ile uygulanmış ve açımlayıcı faktör analizine tabi tutulmuştur. Açımlayıcı faktör analizinde üç boyutlu olarak belirlenen ölçeğin alt boyutları şunlardır: “Değer” alt boyutu, “Bilinç” alt boyutu ve “Davranış” alt boyutudur. Ölçeğin açıkladığı toplam varyans oranı %54,362’dir. Bu alt boyutların kendi aralarındaki ilişki yeterli oranda olup C. Alpha kat sayısı ise .928’dir. Ölçek doğrulayıcı faktör analizine tabi tutulduğunda ise Ki-Kare değerinin (CMIN=351,75; N=225; sd=184; p=0,000) anlamlı olduğu görülmüş ve uyum indeks değerleri ise RMSEA=,056, CFI=,97; IFI=,922; GFI=,872; SMRM=,051; TLI= ,910 olarak bulunmuştur. Buna göre ölçeğin hem teorik hem de istatistiksel açından kullanılmaya elverişli olduğu sonucuna ulaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din, Dindarlık, Şuur, Dini Şuur Ölçeği.

Kaynakça

• Akyüz, N. ve Çapcıoğlu, İ. (2011). Ana başlıklarıyla din sosyolojisi, (I.Baskı). Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
• Allport, G. W. and Ross, J. M. (1967). Personel religious orientation and Prejudice. Journal of Personality and Social Psychology, 5, 432-443.
• Arslantürk, Z. (1997). Sosyal bilimler için araştırma metot ve teknikleri. İstanbul: MÜİF. Vakfı Yayınları.
• Bakıllani, Ebu Bekir, M. (1987). et-temhid’ül-evail ve telhisü’d-delail, R.J. McCarthy (nşr.). Beyrut: Müessesetü’l Kütübi’s-Sakafiyye.
• Certel, H. (2003). Din psikolojisi. (I. Baskı). Ankara: Andaç Yayınları.
• Charet, F. X. (2010). Consciousness. In David A. Leeming, Kathryn Madden and Stanton Marlan (Ed.), Encyclopedia of Psychology and Religion, New York: Springer Science.
• Cirhinlioğlu, F. G. (2013). Dindarlık, ruh sağlığı ve modernite. (I. Baskı). Ankara: Nobel Yayınları.
• Comte, A. (1986). Pozitivizmin ilmihali. (Çev. P. Erman). İstanbul: MEB Yayınları.
• Cürcani, Ebu’l Hasan S. Ş. A. (1987, 1308). et-Tarifat. İstanbul: Şirketi Sahafiyye-i Osmaniye.
• Çetinkaya, Y. D. (2008). Toplumsal hareketler: Tarih, teori ve deneyim. İstanbul: İletişim Yay.
• Elmalı H. Yazır. (1992). Hak dini Kur’an dili. 10(2), İstanbul: Azim Dağıtım.
• Frager, R. (2011). Kalp, Nefs ve ruh (tekamül, denge ve uyumun sufice psikolojisi).
• (I.Baskı). (Çev. İbrahim Kapaklıkaya). İstanbul: Gelenek Yayıncılık.
• Fukuyama, Y. (1961). The major dimension of church membership. Review of Religious Research, 2: 154-161.
• Gazali, Ebu Hamid M. (1975). İhya-u Ulumui’d-Din. (I. Baskı). (Çev. A. Serdaroğlu). İstanbul: Bedir Yayıncılık.
• Glock, C. Y. (1962; 1972). On the study of religious commitment. Research Supplement to Religious Education, 57, 98-110.
• Glock, C. Y. (1959). The religious revival ın America. (Ed. J. Zahn). In Religion and the Face of America, Berkeley:University Extension, University of California.
• Gorsuch, R. L. (1988). Psychology of religion. Annual Review of Psychology, 39, 201- 221.
• Haerich, P. (1992). Premarital sexual permissiveness and religious orientation: A preliminary ınvestigation. Journal for the Scientific Study of Religion, 31, 361- 365.
• Himmelfarb, H. S. (1975). Measuring religious ınvolment. Social Forces, 53: 606-618. James, W. (1902; 1961). The varieties of religious experience. New York: The Modern Library.
• Karasar, N. (1994). Bilimsel araştırma yöntemi. (23. Baskı). Ankara: Hacettepe-Taş Kitapçılık.
• Kavros, P. M. (2010). Religion. In Encyclopedia of Psychology and Religion (Ed. David A. Leeming, vd.). USA: Springer Science.
• Kayıklık, H. (2000). Dini yaşayış biçimleri: psikolojik temelleri açısından bir değerlendirme. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir: DEÜ Sosyal Bil. Enst.
• King, M. B., and Hunt, R. A. (1969). Measuring the religious variable: Amented findings. Journal for Study of Religion, 6: 173-85.
• King, M. B. (1967). Measuring the religious variable: Nine Proposed Dimension. Journal for the Scientific Study of Religion, c. 6, 173-185.
• Kirkpatrick, L. A. and Hood, R. W. Jr. (1990). Intrinsic-extrinsic religious orientation:the boon or bane of contemporary psychology of religion?. Journal for the Scientific Study of Religion, 29, 442-462 . Kirman, M. A. (2004). Sosyolojisi terimleri sözlüğü, (I. Baskı). İstanbul: Rağbet Yay. Koenig, H. G., McCullough, M. E., and Larson, D. B. (2001). Handbook of religion and health. New York: Oxford University Press.
• Köktaş, M. (1993). Türkiye’de dini hayat. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Köse, A. ve Ayten, A. (2012). Din psikolojisi. (I. Baskı). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Lenski, J. (1961). The religious factor, a sociological study of religion’s ımpact on politics, economics, and family life. Connecticut: Greenwood Press.
• Lowenthal, K. M. (1995). Religion and mental health, London: Chapman and Hall.
• Lowenthal, K. M. (2004). The psychology of religion. England: Oneworld Publication.
• Lowenthal, K. M.(2010). Conscience. In Encyclopedia of Psychology and Religion. (First Edition). (Ed. David A. Leeming, Kathryn Madden and Stanton Marlan), New York: Springer Science.
• Matheis, E. N., Tulsky, E. N. and Matheis, R. J. (2006). The relation between spirituality and quality of life among ındividuals with spinal cord ınjury. Rehabilitation Psychology, 51(3), 265-271.
• Mutlu, K. (1989). Bir dindarlık ölçeği (Sosyolojide yöntem üzerine tartışma). İslami Araştırmalar Dergisi, 3(4), 194-199.
• Ok, Ü. (2009), Dini şemalar ölçeğinden inanç veya dünya görüşü şemaları ölçeğine. Cumhuriyet Ünv. Sosyal Bilimler Dergisi, 35, 149–155.
• Ok, Ü. (2011), Dini tutum ölçeği: ölçek geliştirme ve geçerlilik çalışması. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8 (2), 528–549.
• Onay, A. (2004). Dindarlık etkileşim ve değişim. (I. Baskı). İstanbul: Dem Yayınları. Pargament, K. I., Magyar-Russell, G. M. & Murray-Swank, N. A. (2005). The sacred and the search for significance: Religion as a unique process. Journal of Social Issues, 64, 665-687.
• Pargament, K. I. (1997). The psychology of religion and coping: Theory, research, practise. New York: Guilford.
• Peker, H. (200). Din psikolojisi. (2. Baskı). Samsun: Seda Matbaası.
• Pratt, J. B. (1920). The religious consciousness: A psychological study. New York: MacMillian.
• Richard, P.S. & Bergin, A.E. (2005). A spirituel strategy for counseling and psychotherapy. (2. ed.). Washington, D.C: American Psychological Association.
• Sayar, K. (2008). Geçmişin bilgeliği bugünün psikoterapileriyle buluşabilir mi? Sufi psikolojisi (Ed. Kemal Sayar), İstanbul: Timaş Yayınları.
• Saygılı, S. (2011). Beyin ve ruh. (5. Baskı). İstanbul: Elit Kültür Yayınları.
• Schultz, D. P, & Schultz, S. E. (2007). Modern psikoloji tarihi. (Çev. Yasemin Aslay). İstanbul: Kaknüs Yayıncılık.
• Sencer, M. (1989). Tolum bilimlerinde yöntem. İstanbul: Beta Basım-Yayın.
• Şehristani, Ebu’l Feth M. (1975). el-Milel ve’n-Nihal, (tah. A.Emir Ali). Beyrut: Daru’l- Marife.
• Şentürk, H. (2013). İslami hayatın psikolojik temelleri, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Şentürk, H. (2013). Din psikolojisine giriş, (I.Baskı). İstanbul: İz Yayıncılık
• Topuz, İ. (2011). Gazali’de dini tutum ve davranışlar -dini yaşam biçimleri. Marife Dergisi, 157-177.
• Tümer, G. (1994). Din (DİA maddesi). Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Uysal, V. (1995). İslami dindarlık ölçeği üzerine bir pilot çalışma (A Pilot Study on The Islamic Religiosity). İslami Araştırmalar Dergisi, 8(3-4), 263-271.
• Von Hügel, F. (1908). The mystical element of religion, as studied ın saint catherine of genoa and her friends. (2. Ed.). London: J.M. Dent & Sons.
• Wach, J. (1944). Sociology of religion. Chicago: Unv. of Chicago Press.
• Webster, M.(2002). Webster’s uniandrsal encylopedia. Barners and Noble Books.
• Wullf, D. M. (1997). Psychology of religion: Classic and Comtemporary. (Second Ed.). John Wiley, and Sons Inc.
• Yaparel, R. (1987). Dinin tarifi mümkün mü? D.E.Ü. İlahiyat Fak. Dergisi, 4, 403-417.
• Yıldız, M. (2014). Ölüm kaygısı ve dindarlık. (2.baskı) .İzmir: İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay.
• Zinubaur, B. J., Pargament, K. I., ve Scott, A.B. (1999). The emerging meanings of religiousness and spirituality: problems and prospects. journal of personality, 67, 889-919.