EMPATİNİN YAŞLI AYRIMCILIĞI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: GENÇLER ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA

Yıl 2019, Sayı: 80, 483 - 498, 26.12.2019

Sibel Temiz Meral Öztürk

Öz

Yaşlı nüfusun hızla artması yaşlı ayrımcılığı sorununu gündeme getirmiştir. Kısaca bir kişiye yalnızca yaşı nedeniyle gösterilen farklı tavır ve eylemler olarak tanımlanabilen yaşlı ayrımcılığı çalışma yaşamından sosyal çevreye, aile yaşamından, sağlık hizmetlerine ulaşıma kadar pek çok alanda kendini göstermektedir. Yaşlı ayrımcılığına neden olan pek çok faktör olmakla birlikte kişinin kendisini başkasının yerine koyarak onu anlama becerisini ima eden empatinin bu konudaki rolü literatürde sıkça dile getirilmektedir. Bu araştırmanın amacı, gençlerin yaşlılara yönelik ayrımcılık ile empati düzeyleri arasındaki ilişkiyi saptamak, empatinin yaşlı ayrımcılığını yordayıp yordamadığını tespit etmektir. Araştırma ilişkisel tarama modeliyle yapılmış, Sivas il merkezinde yaşayan 15-25 yaş aralığındaki 490 gençle gerçekleştirilmiştir. Örneklemin seçiminde kolayda ve tesadüfi örnekleme teknikleri kullanılmıştır. Araştırmada Vefikuluçay (2008) tarafından geliştirilen "Yaşlı Ayrımcılığı Tutum Ölçeği" (YATÖ) ve Lawrence, Shaw, Baker, Baron-Cohen ve David (2004) tarafından geliştirilen ve Kaya ve Çolakoğlu (2015) tarafından Türkçeye uyarlaması yapılan "Empati Düzeyi Belirleme Ölçeği" (EDBÖ) kullanılmıştır. Veriler, Hiyerarşik Regresyon Analizi kullanılarak test edilmiştir. Hiyerarşik regresyona cinsiyet ve yaş kontrol değişkeni olarak eklenmiştir. Araştırma sonucunda gençlerin hem yaşlılara yönelik olumlu tutuma sahip oldukları hem de empati düzeylerinin yüksek olduğu tespit edilmiş, yaşlı ayrımcılığı tutumları ile empati düzeyleri arasında pozitif yönlü bir ilişki olduğu saptanmıştır. Cinsiyet ile Empati Düzeyi Belirleme Ölçeğinin “Bilişsel Tepki” ve “Sosyal Beceriler” alt boyutlarının yaşlı ayrımcılığını pozitif yönde etkilediği tespit edilmiştir. Ancak Empati Düzeyi Belirleme Ölçeğinin “Duygusal Tepki” alt boyutu ile yaş değişkeninin yaşlı ayrımcılığı üzerinde herhangi bir etkisinin bulunmadığı anlaşılmıştır. Bulgular, literatür eşliğinde tartışılmış, yaşlı ayrımcılığını önleme konusunda öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Yaşlı, Yaşlı Ayrımcılığı, Empati, Gençlik, Tutum.

Kaynakça

• Adıbelli, D., Türkoğlu, N., ve Kılıç, D. (2014). Öğrenci hemşirelerin yaşlılığa ilişkin görüşleri ve yaşlılara karşı tutumları. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 6(1), 2-8.
• Akgün Şahin, Z., ve Kardaş Özdemir, F. (2015). Hemşirelerin iletişim ve empati beceri düzeyleri. JAREN/Hemşirelik Akademik Araştırma Dergisi, 1(1), 1-7.
• Alisinanoğlu, F. ve Köksal, A. (2000). Gençlerin ben durumları (Ego-state) ve empatik becerilerinin incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18, 11-16.
• Allan, L.J., Johnson, J.A. ve Emerson, S.D. (2014) The role of individual difference vari- ables in ageism. Personality and Individual Differences, 59, 32-37.
• Altay, B.ve Aydın, T. (2015). Hemşirelik öğrencilerinin yaşlı ayrımcılığına ilişkin tutum- larının değerlendirilmesi. Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma Dergisi, 12(1), 11- 18.
• Alver, B. (2005). Psikolojik danışma ve rehberlik eğitimi alan öğrencilerin empatik be- ceri ve karar verme stratejilerinin çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (14), 19-34.
• Arslan, Y. (2016). Kim daha iyi empati kuruyor-empati üzerine mikro bir sosyolojik araştırma. Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 6(2/1), 51-64.
• Barker, R. L. (1999). The social work dictionary (4. Baskı). Washington DC: NASW Press.
• Başaran, Ö. (2018). Süleyman Demirel Üniversitesi son sınıf lisans öğrencilerinin yaşlı ayrımcılığına ilişkin tutumları ve etkileyen etmenler. Yayınlanmamış tıpta uzmanlık tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi, Isparta.
• Bayraktar, F., Sayıl, M. ve Kumru, A. (2009). Liseli ergenler ve üniversiteli gençlerde benlik saygısı: ebeveyn ve akrana bağlanma, empati ve psikolojik uyum değişkenlerinin rolü. Türk Psikoloji Dergisi, 24(63), 48-63.
• Beyaz, Ö. (2016). Beden eğitimi ve spor öğretmenliği bölümünde öğrenim gören öğretmen adaylarının empatik eğilim ve empatik beceri düzeylerinin incelenmesi: Anadolu Üniversitesi Örneği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi Anadolu Üni- versitesi Sağlık Bilimleri Üniversitesi, Eskişehir.
• Blair, R.J.R. (2005). Responding to the emotions of others: Dissociating forms of empathy through the study of typical and psychiateric populations. Consciousness and Cognition, 14, 698-718.
• Bodner, E. ve Cohen-Fridel, S. (2014). The paths leading from attachment toageism: A structural equation model approach. Death Study, 38(6-10), 423-429.
• Boudjemadi, V. ve Gana, K. (2009). Ageism: French adaptation of a measure and test of a structural model of the influence of empathy, orientation in social dominance and dogmatism over ageism. Canadian Journal on Ageing. 28(4), 371-389.
• Boz, H., Gökçe, N., Kıral, A. Ö., Mutlu, E., Selvi, N., Ünlü, D., ve Yılmaz, G. (2017). Sağlık bilimleri fakültesi ve iktisadi ve idari bilimler fakültesi öğrencilerinin yaşlı ayrımcılığına ilişkin tutumları. Sağlık Akademisi Kastamonu, 2(1), 1-23.
• Bulut, E., ve Çilingir, D. (2016). Yaşlı ayrımcılığı ve hemşirelik bakımına yansımaları. TAF Preventive Medicine Bulletin, 15(5), 446-449.
• Butler, R. N. (1969). Ageism: Another form of bigotry. The Gerontologist. 9(4), 243- 246.
• Butler, R. N. (1980). Ageism: A foreword. Journal of Social Issues, 36(2), 8-11.
• Butler, R. N. (2009). Combating ageism. International Psychogeriatrics, 21(2), 211- 211.
• Butler, R.N. (1989) Dispelling Ageism: The cross-cutting intervention. Annals of the American Academy of Political and Social Science, 503, 138-147.
• Butler, R.N. (2005) Ageism: Looking back over my shoulder. Generations, 3, 84-86.
• Bytheway, B. (1994). Ageism. United Kingdom: McGraw-Hill Education.
• Chao, R. C. L., Wei, M., Spanierman, L., Longo, J., ve Northart, D. (2015). White racial attitudes and white empathy: The moderation of openness to diversity. The Counseling Psychologist, 43(1), 94-120.
• Cohen, D. (1992). Empathy in conduct disordered youth. Developmental Psyhology, 32, 988-998.
• Çuhadar, E. (2018). Toplumsal temas: Önyargı ve ayrımcılığı önlemek için bir sosyal de- ğişim aracı olarak kullanılabilir mi? K. Çayır ve M. Ceyhan- Ayan, (Ed.), Ayrım- cılık: Çok boyutlu yaklaşımlar (3.Baskı) içinde (ss. 163-175). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Davis, M. H. (1983). The Effect of dispositional empathy on emotional reactions and helping: a multidimentional approach. Journal of Personality Bulletin, 94 (1), 100-131.
• Deary, I. J., Smith, R., Mitchell, C., ve MacLennan, W. J. (1993). Geriatric medicine: Does teaching alter medical students' attitudes to elderly people?. Medical Education, 27(5), 399-405.
• Dinçer, Y., Usta, E., ve Bulduk, S. (2016). Üniversite öğrencileri gözüyle yaşlılık nasıl algılanıyor?. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 9(1), 26-38.
• Durakoğlu, A. ve Gökçearslan, Ş. (2009). Lise öğrencilerinin empatik eğilim düzeyinin çeşitli değişkenlerle ilişkisi. E-Journal of New World Sciences Academy Huma- nities, 5(3), 354-364.
• Duru, S. ve Kalaycı, E. (2017). Yaşlı ayrımcılığının önlenmesinde sosyal hizmet uzmanının rolü. Social Sciences Studies Journal, 3(7), 1394-1399.
• Engin, G. ve Genç, S. Z. (2015). Sınıf öğretmeni adaylarının empatik eğilimleri (Çanak- kale 18 Mart Üniversitesi Örneği). International Journal of Language Academy, 3(2), 116-123.
• Eraslan, M. (2015). Gençlerde duygusal zekâ ve empatik eğilim düzeylerinin yaş, cinsiyet ve spor yapma değişkenlerine göre incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 24(4), 1839-1852.
• Finlay, K. A., ve Stephan, W. G. (2000). Improving intergroup relations: The effects of empathy on racial attitudes. Journal of Applied Social Psychology, 30, 1720– 1737.
• Ergül, H. F. (1995). Sağlık meslek lisesi öğrencilerinin benlik algı düzeyleri ile empatik eğilim ve empatik beceri düzeyleri arasındaki ilişki. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana.
• Gülle, M. (2015). Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu öğrencilerinin bölümlerine göre eleştirel düşünme ve empati kurma düzeylerinin incelenmesi. Yayınlanmamış doktora tezi, Sakarya Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Sakarya.
• Güven, Ş.,Ucakan-Muz, G. ve Efe-Ertürk (2012). Üniversite öğrencilerinin yaşlı ayrım- cılığına ilişkin tutumları ve bu tutumların bazı değişkenlerle ilişkisi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi, 15(2), 99-105.
• Hasgül, E. (2018). Empati eğitim programının huzurevi çalışanlarının empati becerileri ve yaşlı ayrımcılığına yönelik tutumları üzerine etkisi: Kastamonu, Tosya Örneği. Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Hoffman, M.L. (1977). Sex differences in empathy and related behaviors. Psychological Bulletin, 84(4), 712.
• İşmen, A. E. (2001). Duygusal zekâ ve problem çözme. Eğitim Bilimleri Dergisi, 13(13), 111-124.
• Kaçan, H., Dibekli, E., ve Akkan, K. (2018). Toplumda yaşayan bireylerin yaşlı ayrım- cılığı tutum düzeylerinin incelenmesi. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi, 11(2), 8-15.
• Kalavar, JM (2001). Yaşlanmanın incelenmesi: Kız ve erkek üniversite öğrencileri farklı mıdır? Eğitim Gerontolojisi, 27(6), 507-513.
• Kalliopuska, M. (1983). Relationship between moral judgment and empathy. Psychological Reports, 53, 575-578.
• Karasar, N. (2003). Bilimsel araştırma yöntemi (12.Baskı). Ankara: Nobel Yayın.
• Kaya, A., ve Siyez, D. M. (2010). KA-Sİ çocuk ve ergenler için empatik eğilim ölçeği: Geliştirilmesi geçerlik ve güvenirlik çalışması. Eğitim ve Bilim, 35(156), 110- 125.
• Kaya, B. ve Çolakoğlu, Ö. M. (2015). Empati düzeyi belirleme ölçeği (EDBÖ) uyarlama çalışması. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 16(1), 17-30.
• Köksal, A. (2000). Hacettepe Üniversitesi müzik eğitimi alma, cinsiyet ve sınıf düzeyi değişkenlerine göre empatik becerilerinin ve uyum düzeylerinin incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18, 99-107.
• Lawrence, E. J.,Shaw, P., Baker, D., Baron-Cohen, S., ve David, A. S. (2004). Measuring empathy: Reliability and validity of the Empathy Quotient. Psychological Medicine, 34(5), 911-920.
• McDevitt, T. M., Lennon, R. veKopriva, R. J. (1991).Adolescents’ perceptions of mothers’ and fathers’ pro social actions and empathic responses. Youth & Society, 22(3, :387-409.
• Nelson, T. D. (2005). Ageism: Prejudice against our feared future self. Journal of Social Issues, 61(2), 207-221.
• Okvuran, A. (1993). Yaratıcı drama eğitiminin empatik beceri ve empatik eğilim düzeylerine etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Oyserman, D., Coon,, H. M. ve Kellemmier, M. (2002). Rethinking individualism and collectivism: Evaluation of theoretical assumptions and meta-analyses. Psychological Bulletin, 128(1), 3-72.
• Öksüz, M. (2015). Sosyal hizmet lisans öğrencilerinin yaşlı ayrımcılığına ilişkin tutumları: Yalova Üniversitesi Örneği. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yalova.
• Özcan, Z. (2016). Empati ve dindarlık arasındaki ilişki. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(8), 2758-2781.
• Özdemir, Ö. (2009). Hemşirelik öğrencilerinin yaşlı ayrımcılığına ilişkin tutumları. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Özdemir, Ö. ve Bilgili, N. (2014). Sağlık hizmetlerinde yaşlı ayrımcılığı. Gülhane Tıp Dergisi, 56(2), 128-131.
• Özmen, Ş. Y. (2013). Türk kültüründe yaşlının yeri ve medyayla yaşlılığın değişen konu- mu. Mili Folklor, 25(100), 110-119.
• Pala, A. (2008). Öğretmen adaylarının empati kurma düzeyleri üzerine bir araştırma. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23, 13-23.
• Scott, T., Minichiello, V., ve Browning, C. (1998). Secondary school students' knowledge of and attitudes towards older people: Does an education intervention program- me make a difference? Ageing & Society, 18(2), 167-183.
• Palmore, E.B. (1999). Ageism: Negative and positive. Erişim tarihi: 4 Mart 2019. Erişim adresi: https://books.google.com.tr/books.
• Serpen, A. S., ve Purutçuoğlu, E. (2017). Social work students attitudes toward elderly people: Samle of Ankara University. The Eurasia Proceedings of Educational & Social Sciences, 7, 175-182.
• Seymen, S. (2007). KKTC Gazimagusa Devlet Hastanesinde çalışan yüksek hemşire ve hemşirelerin empatik eğilimleri ile yatan hastaların hemşirelere karşı duydukları memnuniyet düzeyleri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, KKTC Yakın Doğu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kuzey Kıbrıs.
• Soyuer, F.,Ünalan, D., Güleser, N., ve Elmalı, F. (2010). Sağlık meslek yüksekokulu öğrencilerinin yaşlı ayrımcılığına ilişkin tutumları ve bu tutumların bazı demografik değişkenlerle ilişkisi. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(2), 20-25.
• Teke, A. K., Cengiz, E., ve Demir, C. (2010). Hekimlerin empatik özelliklerinin ölçümü ve bu ölçümlerin demografik değişkenlere göre değişimi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(3), 505-516.
• Tuncer, F. (2018). Birinci basamak sağlık hizmeti veren kurumlarda çalışan sağlık personelinin yaşlı ayrımcılığına ilişkin tutumlarının belirlenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Erciyes Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Kayseri.
• Tunçel, E. (2019). Erken dönem uyumsuz şema alanları ve aleksitimi ilişkisinde prefrontal işlevlerin, empatinin ve duygu düzenleme güçlüğünün aracı rolü. Yayınlanma- mış yüksek lisans tezi, Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Türkiye İstatistik Kurumu İstatistiklerle Yaşlılar 2018. Erişim Tarihi: 5 Mayıs 2019, Eri- şim adresi: https://www.brandingturkiye.com/tuikten-istatistiklerle-yaslilar-ra- poru-2018/.
• United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Populations Division (2015). World population ageing reports 2015 (ST/ESA/SER. A/390).
• Uyan- Semerci, P. (2018). Ayrımcılık bağlamında yoksulluk ve sosyal dışlanma. K. Çayır ve M. Ceyhan- Ayan, (Ed.), Ayrımcılık: Çok boyutlu yaklaşımlar (3. Baskı) içinde (ss. 163-175). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Ünsar, S., Erol, Ö.., Kurt, S., Türüng, F., Sekmen, I. D., Sak, C. ve Türksen, S. (2015). Hemşirelik öğrencilerinin yaşlı ayrımcılığına ilişkin tutumlarının incelenmesi. Cumhuriyet Hemşirelik Dergisi, 4(2), 61-67.
• Vefikuluçay -Yılmaz, D., ve Terzioğlu, F. (2011). Development and psychometric evaluation of ageism attitude scale among the university students. Türk Geriatri Dergisi, 14(3), 259 -268.
• Vefikuluçay, D. (2008). Üniversitede öğrenim gören öğrencilerin yaşlı ayrımcılığına ilişkin tutumları. Yayınlanmamış doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.