TOPLUMCU GERÇEKÇİ ROMANLAR BAŞTA OLMAK ÜZERE EDEBİ ESERLERİN SOSYOLOJİ ALANINDA VERİ OLARAK KULLANILABİLİRLİĞİ

Yıl 2020, Sayı: 81, 1 - 11, 27.03.2020

Asiye Çelenlioğlu

Öz

Geleneksel toplumdan modern sanayi toplumuna geçişte yaşanan toplumsal krizleri çözümlemek amacıyla XIX. yüzyılda Batı’da ortaya çıkan sosyoloji, toplumun dinamiklerini normlar, değerler, toplumsal ilişkiler, dinî inançlar, bireyin toplum içindeki rolü ve konumu gibi konular etrafında anlamaya çalışır. Toplumu aynı çerçevede değerlendirip kurguladığı romanlarda bu dinamikleri yorumlayan edebiyat, ilişkiler ve değerler ağı içinde gözlemlediği insanlardan seçtiği başat tiplerle dönemin sorunlarını incelerken, sosyolojiye veri sağlamaktadır. Sosyolojinin araştırma alanı olan aile yapısı akrabalık bağları, komşuluklar, kentler ve köyler gibi tüm yaşamı saran kurumsallaşmış insan ilişkileri, sosyologlar onları anlamlandırmadan önce failleri tarafından isimlendirilmiş ve sağduyu ile yapılandırılmıştır. Aynı olguyu imgelem yoluyla yaşadığı tarihi süreç ve yapıyla ilişkilendiren bir sosyolog ile edebiyatçı arasındaki fark; edebiyatçı olguyu sağduyu ile yorumlarken sosyoloğun evrensel kuramlar içinde sosyolojik boyutunu anlamlandırmasından ibarettir. Bir edebiyatçı hayata tuttuğu projeksiyonla sıradan bir olayı nedensonuç bağlamında hikâyeleştirirken bir sosyolog aynı sıradanlığı sorunsallaştırmaktadır. Bir edebî eseri toplumsal zeminden hareketle anlama amacı güden sosyolojik eleştiriyi, tersten okumayla, toplumu ürettiği edebi eserler yoluyla anlama hedefi gütme, edebiyat ve sosyolojinin iç içe geçmiş disiplinler olduğunu pekiştirmektedir. Engels’in, Fransız tarihinin adresi olarak Balzac’ın romanlarını göstermesinden, doğuşundan itibaren Türk edebiyatında roman konularının dönemin sorunsalına göre değişmesine, Mısır edebiyatında gerçekçi romanların toplumsal değişime ayna tutmasına kadar pek çok örnek, edebiyatın sosyolojiye veri sağlamadaki başarısına işaret etmektedir. Bu çalışmanın hedefi,iki disiplin arasındaki ilişkiye işaretle, roman okumalarının sosyoloji alanındaki önemine vurgu yapmaktır.

Anahtar Kelimeler

Edebiyat, Sosyoloji, Roman, Toplum, İmgelem.

Kaynakça

• Akerson, F. (2015). Edebiyat ve kuramlar. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Akyüz, K. (2016). Modern Türk edebiyatının ana çizgileri 1860-1823. İstanbul: İnkılap Kitapevi.
• Alver, K. (2003). Sosyolojik eleştiri. Ankara: Hece Yayınları.
• Bauman, Z. (2017). Sosyolojik düşünmek. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Billington, R. ve Strawbridge, S. (2017). Kültür’ü tanımlamak. Giddens, A. (Ed.), Sosyo- loji Başlangıç Okumaları (33-39). İstanbul: Say Yayınları.
• Bulut, Y. (1996). Sosyolojiye giriş. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Çelenlioğlu, A. (2017). Necîp Mahfûz’un üçlemesinde eleştirel gerçeklik. e-Şarkiyat, 9(1), 1-21.
• Çetişli, İ. (2006). Batı edebiyatında edebi akımlar. Ankara: Akçağ Yayınları. el-Gitânî, C. (1980). Necîb Mahfûz yetezekker. Beyrut: Mektebetu’l-Gaib.
• Escarpit, R. (1993). Edebiyat sosyolojisi. (Çev. Türkay, A.) İstanbul: Remzi Kitapevi.
• Gülendam, R. (2007). Marksist (toplumcu) edebiyat eleştirisi. Hece, 77/78/79, 252-259. İdrîs, Y. (Tarihsiz). el-Leyse kezâlik. Kahire: Mektebetu’l-Mısr.
• İdrîs, Y. (1990). Luğatu’l-Ây (el-Kısasu’l-Kasîra-I). Beyrut: Daru’ş-Şurûk.
• Mills, C. W. (1979). Toplumbilimsel düşün. (Çev. Oksay, Ü.) Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Moran, B. (2010). Edebiyat kuramları ve eleştiri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Moran, B. (2014). Türk romanına eleştirel bir bakış cilt: II. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Okay, O. (1994). Edebiyat. DİA. C: 10, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 395-397.
• Özgül, K. (2018). Edebiyat sosyolojinin neyi olur. Edebiyat ve Sosyoloji. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Özsarı, M. (2013). Eleştiri kuramları. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Swingewood, A. (2004). Edebiyat sosyolojisine yaklaşımlar. Alver, K. (Ed.), Edebiyat Sosyolojisi (77-90). İstanbul: Hece Yayınları.
• Şan, M. (2004). Edebiyat sosyolojisinin tarihinden basamaklar. Alver, K. (Ed.), Edebiyat Sosyolojisi (127-168). İstanbul: Hece Yayınları.
• Tan, E. M. (1981). Toplumbilimine GİRİŞ. Ankara: Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Yayınları.
• Uğurlu, N. (2002). Orhan Kemal’in ikbal kahvesi. İstanbul: Örgün Yayınları.
• Ural, T. (2017). Türkiye’nin toplumsal yapısı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Yıldız, Ş. (2005). Yûsuf İdrîs hikâye ve romanları sosyal eleştiri. Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmaz, D. (1996). Roman sanatı ve toplum. İstanbul: Ötüken Yayınları.