ALEVÎLERİN TEMEL İSLÂMÎ İBADETLERE YAKLAŞIMLARI: SORGUN ÖRNEĞİ

Yıl 2020, Sayı: 81, 377 - 396, 27.03.2020

Recep Yüner

Öz

Kısaca Ali’yi sevenler için kullanılan Alevîlik, Türklerin İslâm’ı kabulünden sonra Anadolu’ya yayılmış, farklı bölgelerde farklı şekillerde yaşamaya devam etmiştir. Anadolu Alevîleri arasındaki farklılık, farklı disiplinlerdeki araştırmacılar tarafından yapılan pek çok çalışmada ortaya konmuştur. Bu çalışmalara ek olarak bu araştırma Yozgat’ta yaşayan Alevîlerin ibadet anlayışlarını incelemeyi amaçlamaktadır. Çalışma, kent merkezinden sonra en çok Alevî nüfusuna sahip Sorgun ilçesinde gerçekleştirilmiştir. Alevîler, Sorgun’a bağlı 19 köyde yaşamlarını sürdürmektedir. Bu çalışmada, seçilen 8 köyde yaşayan 21 kişi ile görüşme yapılmıştır. Mülakatta; namaz, oruç, hac, zekât ve kurban gibi ibadetler ve cem âyinleriyle ilgili sorular sorulmuştur. Elde edilen bulgulara göre Sorgun Alevîleri diğer Anadolu Alevîleriyle benzer ibadet anlayışına sahip olup, ibadetleri kendilerince yorumlayarak yaşamaktadırlar. Bu kapsamda çoğunluğu namaz kılmamakta, Hacı Bektâş-ı Velî’yi ziyareti hac olarak, Muharrem orucunu esas oruç olarak kabul etmekte, kurban ibadetini kabul etmekle birlikte farklı adlar altında kurbanlar kesmekte, devlete verilen vergiyi zekât olarak kabul etmektedirler.

Anahtar Kelimeler

Alevîlik, Namaz, Oruç, Hac, Zekât, Cem Âyini.

Kaynakça

• Acar, H. İ. (2003). Mali bir ibadet olan kurbanın hükmü. EKEV Akademi Dergisi, VII (XIV),75-92.
• Aksüt, H. (2012). Aleviler. (3. Basım). Ankara: Yurt-Kitap Yayınları.
• Andrews, P. A. (1989). Türkiye’de etnik gruplar. (Çev. M. Küpüşoğlu). İstanbul: Ant Yayınları.
• Ayata, S. (2006). Kırşehir yöresi abdallarının dinî inançları üzerine bir araştırma. Yayımlanmamış doktora tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydın, A. (2009). Akdağmadeni yöresi açısından Ardıçalanı ve Bozhüyük köylerinde Alevîlik. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bardakoğlu, A. (2002). Kurban. DİA içinde. (Cilt. XVI, s. 436-440). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Birdoğan, N. (1994). Anadolu’nun gizli kültürü Alevîlik. İstanbul: Berfin Yayınları.
• Bozkurt, F. (Haz.). (1985). İmam Cafer Buyruğu. İstanbul: Şahkulu Sultan Külliyesi Mehmet Ali Hilmi Dedebaba Araştırma Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları.
• Bozkuş, M. (2006). Sivas Alevîliği. Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Cebecioğlu, E. (2009). Tasavvuf terimleri ve deyimleri sözlüğü. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları.
• Coşan, M. E. (Haz.). (1990). Makâlât. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Dağıdır, M. (2011). Akkırık köyünde tespit edilen inanç unsurlarının sosyolojik analizi. Alevîlik Araştırmaları Dergisi, I, 205-229.
• Dalgın, N. (2003). Zekât hükümleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XVI, 43-72.
• Dalkıran, S. (2002). Anadolu kimliği ve Anadolu Alevîleri üzerine bir deneme. EKEV Akademi Dergisi, 6(10), 95-117.
• Doğan, D. (Temmuz 2011). Yukarı Emirler’de cemevi açıldı. Sorgun Selam Gazetesi. Web: http://www.duralidogan.com adresinden 5 Nisan 2014’te alınmıştır.
• Dönmez, İ. K. (2007). Oruç. DİA içinde. (Cilt: XXXIII, s. 416-425). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Eğri, O. (Haz.). (2007). Kîtab-ı Cebbâr Kulu. I. Baskı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Eğri, O. (Haz.). (2008). İlm-i Câvidân. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Enginer, G. (1997). Kurban-kurbanın kökenleri ve Anadolu’da kanlı kurban ritüelleri. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayınları.
• Er, P. (1998). Geleneksel Anadolu Alevîliği. Ankara.
• Eren, S. (2002). Sosyolojik açıdan Ordu yöresi Alevîlîği. Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Eröz, M. (1990). Türkiye’de Alevîlik-Bektâşîlik. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Erseven, İ. C. (2005). Alevîlerde semah. Ankara: Ürün Yayınları.
• Fığlalı, E. R. (2006). Türkiye’de Alevîlik Bektâşîlik. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (Haz.). (1958). Vilâyetnâme. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Gürsoy, Ş. (2006). Sosyal ve dini yaşam açısından orta Anadolu abdalları-Kırşehir örneği. Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kaplan, D. (Haz.). (2007). Erkânnâme I. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kayaaslan, Y. (2015). Yozgat yöresi Alevî-Bektaşîleri üzerine. Alevîlik Araştırmaları Dergisi, IX. Ankara.
• Korkmaz, E. (2000). Anadolu Aleviliği. İstanbul: Berfin Yayınları.
• Melikoff, İ. (1993). Uyur idik uyardılar. (Çev. T. Alptekin). İstanbul: Cem Yayınları.
• Oytan, M. T. (1946-1960). Bektâşîliğin iç yüzü. I-II. İstanbul: İstanbul Maarif Kitaphânesi.
• Öğüt, S. (1996). Hac. DİA içinde. (Cilt: XIV, s. 389-397). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özmen, İ. (1998). Alevî-Bektâşî şiirleri antolojisi. I-V. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Pehlivan, B. (1992). Anadolu’da Alevîlik. İstanbul: Şahkulu Sultan Külliyesi Yayınları.
• Pehlivan, B. (1995). Alevi-Bektâşî düşüncesine göre Allah. İstanbul: Pencere Yayınları.
• Şahin, H. (2014). Alevi yazılı kaynaklarındaki dört kapı kırk makam anlayışının günümüz Alevi yazarlarca algılanışı. M. Yazıcı (Ed.), Geçmişten Günümüze Alevilik I. Uluslararası Sempozyumu Bildiri Kitabı içinde (ss. 274-288). Bingöl: Bingöl Üniversitesi.
• Şener, C.ve İlknur, M. (1995). Şeriat ve Alevilik (Kırklar meclisinden günümüze Alevi örgütlenmesi). İstanbul: Ant Yayınları.
• Saygı, H. (Haz.). (1996). Şeyh Safî Buyruğu ve Rumeli Babağan (Bektâşî) erkânları. İstanbul: Mert Matbaacılık.
• TÜİK. (Ocak, 2015). Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi sonuçları, 2014. Web: https://biru- ni.tuik.gov.tr/medas/?kn=95&locale=tr adresinden 30 Ocak 2015’te alınmıştır.
• Tur, S. D. (2012). Erkânnâme (Alevîliğin İslam’da yeri ve Alevî erkânları). İstanbul: Can Yayınları.
• Turan, A.ve Yıldız, H. (2008). Tarihten günümüze Anadolu Alevîliği. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26 (26-27), 11-24.
• Türkekul, R. (2016). Alevî ritüelleri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Antropoloji Dergisi, 31, 159-178.
• Uludağ, S. (2005). Tasavvuf terimleri sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Üçer, C. (2005a). Geleneksel Alevîlikte ibadet hayatı ve Alevîlerin temel İslâmî ibadetlere yaklaşımları. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, V( II), 161-189.
• Üçer, C. (2005b). Tokat yöresinde geleneksel Alevîlik. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Üçer, C. (2010). Geleneksel Alevîlikte ibadet hayatı, bazı âdâb ve erkân. H. İ. Bulut (Ed.). Anadolu’da Alevîliğin Dünü ve Bugünü. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları. 457-510.
• Üzüm, İ. (1997). Günümüz Alevîliği. İstanbul: İsam Yayınları.
• Yaman, M. (2001). Alevîlik-inanç, edep, erkân. İstanbul: Garipdede Türbesi Koruma Onarma ve Yaşatma Derneği Yayınları.
• Yaşaroğlu, M. K. (2006). Namaz. DİA içinde. (Cilt: XXXII, s. 350-357). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yıldız, H. (2004). Anadolu Alevîliği-Amasya yöresi bağlamında bir inceleme. Ankara: Araştırma Yayınları.
• Yılmaz, O. (2009). Sıraçlar (Anşabacılı ve Hubyarlar) Beydili Alevî Türkmenleri. Ankara: Veni Vidi Vici Yayınları.
• Yiğit, İ. (2006). Müslim b. Akîl. DİA içinde. (Cilt: XXXII, s. 91-92). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Zelyut, R. (1992). Öz kaynaklarına göre Alevîlik. İstanbul: Yön Yayıncılık.