COVİD-19 PANDEMİ DÖNEMİNDE HASTALIĞI GEÇİREN VE GEÇİRMEYEN BİREYLERDE SAĞLIK KADERCİLİĞİ VE ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN KARŞILAŞTIRILMASI

Yıl 2023, Sayı: 95, 70 - 82, 15.09.2023

Elif Solmaz , Hatice Durmaz

https://doi.org/10.17753/sosekev.1324819

Öz

Tanımlayıcı ve ilişki arayıcı nitelikte yapılan bu araştırma, Covid-19 pandemi döneminde hastalığı geçiren ve geçirmeyen bireylerde sağlık kaderciliği ve etkileyen faktörleri karşılaştırmak amacıyla yapılmıştır. Araştırmanın evrenini Güneydoğu Anadolu Bölgesinde bulunan bir ile bağlı Aile Sağlığı Merkezi birimine kayıtlı bireyler oluşturmaktadır (N=1094). Araştırmanın örneklemini belirlemek için evreni bilinen gruplardan örneklem hesaplama formülü kullanılmış, araştırma 247 kişiyle tamamlanmıştır. Veriler Sosyodemografik Veri Formu ve Sağlık Kaderciliği Ölçeği kullanılarak yüz yüze toplanmıştır. Araştırma sonucunda Covid-19 olan bireyler, Sağlık Kaderciliği Ölçeğinden 54.12±17.88, Covid-19 olmayan bireyler 56.73±17.62 puan almışlardır. İki grup arasındaki Sağlık Kaderciliği puan ortalaması farkı istatistiksel olarak anlamsız bulunmuştur (p>0.05). Covid-19 olan grupta, medeni durum ve eğitim düzeyine göre Sağlık Kaderciliği Ölçek puan ortalaması farkı istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<0.05). Covid-19 olmayan grupta ise medeni durum, eğitim düzeyi ve çalışma durumuna göre Sağlık Kaderciliği Ölçek puan ortalaması farkı istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<0.05). Araştırmada Covid-19 olan ve olmayan bireylerin tamamında Sağlık Kaderciliği puanı orta seviyenin üzerinde bulunmuştur. Hastalığı geçirmek ya da geçirmemek sağlık kaderciliğini etkilememiştir. Yapılan karşılaştırmada her iki grupta da sağlıkta kadercilik puanı evlilerde ve eğitim düzeyi daha düşük olanlarda daha yüksek çıkmıştır. Covid-19 olan grupta yaş ilerledikçe kadercilik puanı artarken Covid-19 olmayan grupta yaş ile sağlık kaderciliği arasında böyle bir ilişkinin olmadığı saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Pandemi, Sağlık kaderciliği, Hemşirelik

Destekleyen Kurum

yoktur

Proje Numarası

herhangi bir proje tarafından desteklenmemiştir

Comparison of Health Fatalism and Influencing Factors in Individuals Who Have and Have Not Had the Disease During the Covid-19 Pandemic

Öz

This descriptive and correlational study was conducted to compare health fatalism and factors affecting it in individuals who had and did not have the disease during the Covid-19 pandemic period. The population of the study consisted of individuals registered to the Family Health Center unit of a province in the Southeastern Anatolia Region (N=1094). In order to determine the sample of the study, the sample calculation formula was used from groups with known population and the study was completed with 247 individuals. Data were collected face-to-face using the Sociodemographic Data Form and Health Fatalism Scale. As a result of the study, individuals with Covid-19 scored 54.12±17.88 and individuals without Covid-19 scored 56.73±17.62 on the Health Fatalism Scale. The difference in the mean score of Health Fatalism between the two groups was found to be statistically insignificant (p>0.05). In the Covid-19 group, the difference in the mean score of the Health Fatalism Scale according to marital status and education level was statistically significant (p<0.05). In the group without Covid-19, the difference in the mean score of the Health Fatalism Scale according to marital status, education level and employment status was statistically significant (p<0.05). In the study, the Health Fatalism score was found to be above the middle level in all individuals with and without Covid-19. Having or not having the disease did not affect health fatalism. In the comparison made, the health fatalism score in both groups was higher in married people and those with lower education level. While the fatalism score increased with increasing age in the Covid-19 group, there was no such relationship between age and health fatalism in the non-Covid-19 group.

Anahtar Kelimeler

Pandemic, Health fatalism, Nursing

Proje Numarası

herhangi bir proje tarafından desteklenmemiştir

Kaynakça

• Aydın, M.A.. (2017). Kolorektal kanser kaderciliği ile duyarlılık ve engel algısı arasındaki ilişkinin incelenmesi. (Tez No: 487652) [Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Bobov, G., & Capik, C. (2020). The reliability and validity of the religious health fatalism scale in Turkish language. Journal of Religion and Health, 59(2), 1080-1095. https://doi.org/10.1007/s10943-018-0731-y
• Cohn, L., Villar, O. E., & Armando, O. (2015). Fatalism and Health Behavior: A Meta-Analytic Review. Colección Reportes Técnicos de Investigación ISBN: 978-607-7953-80-7. Serie ICSA, Vol. 26.
• Çarkoğlu, A., & Kalaycıoğlu, E. (2009). Türkiye'de dindarlık: Uluslararası bir karşılaştırma. Sabancı Üniversitesi, https://research.sabanciuniv.edu/id/eprint/13119/1/Rapor_Kamu-dindarl%C4%B1k.pdf
• Çevirme, A., & Kurt, A. (2020). Covıd-19 Pandemisive Hemşirelik Mesleğine Yansımaları. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 7(5), 46-52.
• DSÖ, World Health Organization (2020). Coronavirusdisease (COVID-19) outbreaksituation. https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019 (7.6.2023).
• Franklin, M. D., Schlundt, D. G., McClellan, L. H., Kinebrew, T., Sheats, J., Belue, R., ..., &amp &Hargr eaves,M. (2007). Religious fatalism and its association with health behaviors and outcomes. American Journal of Health Behavior, 31(6), 563-572. https://doi.org/10.5993/AJHB.31.6.1
• Franklin, M.D., Schlundt, D.G., & Wallston, K.A. (2008). Development and validation of a religious health fatalism measure for the African American faith community. Journal of Health Psychology, 13, 323-335. https://doi.org/10.1177/1359105307088137
• Gökkaya, S., & Gök, M.Ş. (2021). Onkoloji Hastalarında Sağlık Kaderciliği ile Öz Bakım Gücü Arasındaki İlişki (Tez No: 689335) [Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Jimenez, T., Restar, A., Helm, P. J., Cross, R. I., Barath, D., & Arndt, J. (2020). Fatalism in the Context of COVID19: Perceiving Coronavirus as a Death Sentence Predicts Reluctance to Perform Recommended Preventive Behaviors, Social science & Medicine-population health, 11, 1-6. https://doi.org/10.1016/j.ssmph.2020.100615
• Karasar, N. (2018). Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramla ilkeler teknikler (38.basım). Nobel Akademik.
• Kasapoğlu, A. (2008). Kur’an açısından Fatalizm. Hikmet Yurdu, 1(1), 87-107.
• Keller, KG., Toriola, AT., & Schneider, JK. (2021). The relationship between cancer fatalism and education. Cancer Causes Control, 32, 109-118. https://doi.org/10.1007/s10552-020-01363-4
• Kiyak, E., Erkal, E., Demir, S., Demirkiran, BC., Uren, Y., & Erguney, S. (2021). Evaluation of attitudes toward epilepsy and health fatalism in northeastern Turkey. Epilepsy Behav, 115, 1-7. https://doi.org/10.1016/j.yebeh.2020.107495
• Köten, E. (2021). Kadercilik, sağlık davranışı ve Covid-19: Bir literatür incelemesi. Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 10(2), 515-528. https://dergipark.org.tr/en/pub/ssrj/issue/62436/953243
• Lim, J. M., Tun, Z. M., Kumar, V., Quaye, S., Offeddu, V., Cook, A. R., Lwin, M. O., Jiang, S., & Tam, C. C. (2020). Population anxiety and positive behaviour change during the COVID-19 epidemic: Cross-sectional surveys in Singapore, China and Italy, Influenza and Other Respiratory Viruses, 15(1), 45-55. https://doi.org/10.1111/irv.12785
• Macit, M. (2014). Boyun eğme-başa çıkma sarkacında kadercilik. Sosyal psikolojik bir yaklaşım. Ötüken Neşriyat.
• Orhan, K. (2017). Girişimci kaderini yener mi: girişimci eğilime kaderciliğin etkisi. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 13(13), 143-159.
• Öncü, E., Altunkan, H., Vayısoğlu, S. K., & Ayaz M. (2021). COVID-19 Pandemi sürecinde kaderciliğin etkisi ve salgın tedbirlerine uyum özellikleri: Vaka-kontrol çalışması. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 14(1), 113-124.
• Özer, Z.., Turan, G. B., & Öztürk, D. (2022). Hemodiyaliz hastalarında sağlıkta kadercilik anlayışı ile hastalık algısı arasındaki ilişki: karşılaştırmalı bir çalışma. Balıkesir Sağlık Bilimleri Dergisi, 11(1), 10-17.
• Paksoy, H. M. (2020). Covıd-19 pandemisi ile oluşan korku ve davranışlara inancın etkisi üzerine bir araştırma: Türkiye örneği. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(2), 135-155
• Polat, C., 2020. Covid-19 pandemisi: genel bir bakış. ANKEM Derg, 34(1), 25-31.
• Powe, BD. (1995). Yaşlı Kafkasyalılar ve Afrikalı Amerikalılar arasında kanser kaderciliği. Oncol Nurs Forum, 22(9), 1355-9. PMID: 8539176.
• Ramirez, A.S., & Arellano, C,K. (2018). Beyond fatalism: information overload as a mechanism to understand health disparities. Social science & medicine, 219, 11-18.
• Ruiu, G., (2013). Theorigin of fatalistic tendencies: An empiricalınvestigation. Economics & Sociology, 6(2), 103-125.
• Sağlık Bakanlığı. (2020). Türkiye’de İlk Covıd vakası tespit edildi https://www.saglik.gov.tr/TR,80604/bakan-koca-turkiyenin-kovid-19la-1-yillik-mucadele-surecini-degerlendirdi.html
• Selvi, A., & Kaya, H. (2019). Yakınında meme kanseri olan kadınların öğrenim gereksinimleri ile kadercilik eğilimi arasındaki ilişki (Tez No: 546924) [Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Sharrief, A.Z., Sanchez, B.N., Lisabeth, L.D., Skolarus, L.E., Zahuranec, D.B., Baek, J., … & Morgenstern, L. B. (2017). Theimpact of pre-strokesymptoms, fatalism, andsocialsupport on disability after stroke. Journal of Strokeand Cerebrovascular Diseases, 26(11), 2686-2691. https://www.ahajournals.org/doi/abs/10.1161/str.46.suppl_1.tp146
• Ulu, Ş., & Aslantürk, H. (2021). Türkiye’de Covid-19 salgın döneminde koronavirüs hasta deneyimleri. Sosyal Politika ve Sosyal Hizmet Çalışmaları Dergisi, 2(2), 102-134.
• Yayla, B. A., & Çelik, S. K. (2020). Covid-19 tanısı almış ve almamış bireylerde salgına yönelik inançlar, baş etme stratejileri ve psikopatoloji arasındaki iliski: Boylamsal bir çalışma. Tübitak, 1-173, https://acikerisim.isikun.edu.tr/xmlui/handle/11729/3301
• Yiğitbaş, Ç., Özcan, H., & Elkoca, A. (2020). Riskli gruplarda Covid-19 salgını ve sağlıkta kadercilik davranışı: Türkiye’den bir örnek. In Online International Conference of Covid-19 (CONCOVID), Proceeding Book-Health Sciences, Vol. 95, 103.