Investigation of the Sensitivity Levels of Our Society towards the Disabled Individuals

Yıl 2023, Sayı: 96, 229 - 246, 27.12.2023

Seher Ersoy Quadir , Gülriz Akaroğlu , Esma Tığlı

https://doi.org/10.17753/sosekev.1195062

Öz

This study has been conducted for the purpose of determining the sensitivity levels of our society towards people with disabilities depending on their level of demographic characteristics in the context of social work. The sample group of the study consisted of 300 people selected by random sampling method from among the people living in Meram, Selçuklu and Karatay central districts of Konya city in 2018. “General screening model” was used in the conduct of this study. Questionnaire technique was used to obtain the data. In the study, an attitude scale was first developed to determine the sensitivity of the public towards people with disabilities. Validity and reliability study of the scale was conducted. Afterwards, the mean score of the sample group's “Scale of Sensitivity for Persons with Disabilities” was interpreted in tabular form. Finally, whether this scale is related to the demographic characteristics of the participants was examined by calculating the Pearson Correlation Coefficient. It has been determined that the sample group included in the research has positive attitudes towards disabled individuals (X= 3.68), but they also have prejudices towards disabled individuals (X= 2.79), and therefore, they are not sufficiently sensitive towards disabled individuals in the scale (X= 3.24). When the sensitivities of the sample group towards disabled individuals are examined according to their demographic characteristics; it has been determined that people who the younger ones are more sensitive to people with disabilities compared to the older ones (p<0.001). Same way singles are more sensitive compared to married people (p<0.001); those with a large number of individuals in their households are more sensitive compared to those with a low number of individuals in their households (p<0.05); who have less children are more sensitive compared to those who have more children (p<0.001) and who do not know with disabilities are more sensitive compared to those who know people with disabilities (p<0.05). In line with the findings, suggestions have been developed that will facilitate our people to communicate with disabled people, to empathize with them and to help them.

Anahtar Kelimeler

Sensitivity towards people with disabilities, Disability discrimination, Awareness of disability problems

TOPLUMUMUZUN ENGELLİ BİREYLERE YÖNELİK DUYARLILIK DÜZEYLERİNİN İNCELENMESİ

Öz

Bu araştırma, halkımızın engelli bireylere yönelik duyarlılık düzeylerini demografik özelliklerine bağlı olarak sosyal hizmet bağlamında incelemek amacıyla yürütülmüştür. Araştırmanın örneklemini, 2018 yılında Konya iline bağlı Meram, Selçuklu ve Karatay merkez ilçelerinde yaşayan halk arasından tesadüfi örneklem yöntemi ile seçilen 300 kişi oluşturmuştur. Bu çalışmanın yürütülmesinde “genel tarama modeli” kullanılmıştır. Verilerin elde edilmesinde ise anket tekniği uygulanmıştır. Araştırmada öncelikle, halkın engelli bireylere yönelik duyarlılıklarını belirlemek amacıyla tutum ölçeği geliştirilmiştir. Ölçeğin geçerlilik ve güvenirlik çalışması yapılmıştır. Daha sonra örneklem grubunun “Engelli Bireylere Yönelik Duyarlılık Ölçeği”nin ortalama puanı, tablo halinde yorumlanmıştır. En sonunda bu ölçeğin katılımcıların demografik özellikleriyle ilişkili olup olmadığı Pearson Korelasyon Katsayısı hesaplanarak irdelenmiştir. Araştırma kapsamına alınan örneklem grubunun, engelli bireylere yönelik olumlu tutumlara sahip oldukları (X= 3.68), ancak aynı zamanda engelli bireylere yönelik önyargılara da sahip oldukları (X= 2.79) ve bu nedenle ölçeğin genelinde engelli bireylere karşı yeterince duyarlı olmadıkları (X= 3.24) saptanmıştır. Örneklem grubunun engelli bireylere yönelik duyarlılıkları demografik özelliklerine göre incelendiğinde; yaşça küçük olanların, yaşça büyüklere göre (p<0.001); bekarların, evlilere göre (p<0.001); hanelerindeki birey sayısı çok olanların, hanelerindeki birey sayısı az olanlara göre (p<0.05), çocuk sayısı çok olanların, çocuk sayısı az olanlara göre (p<0.001) ve engelli tanıdığı olmayanların, engelli tanıdığı olanlara göre (p<0.05) engelli bireylere karşı daha duyarlı oldukları saptanmıştır. Elde edilen bulgular doğrultusunda, toplumumuzun engelli bireylerle iletişim kurmalarını, onlara empati duymalarını ve yardımcı olmalarını kolaylaştıracak öneriler geliştirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Engelli bireylere yönelik duyarlılık, Engelli ayrımcılığı, Engelli sorunlarının farkındalığı

Kaynakça

• Akar, A. (2010). Turgutlu kent merkezinde yaşayan erişkin engelli bireylerde yaşam kalitesi, engelliliğe yönelik tutum ve bakım hizmetlerinin niteliğinin değerlendirilmesi (Tez No. 590760). [Yüksek Lisans Tezi, Celal Bayar Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Akbulut, S. (2012). Ayrımcılık: Çok boyutlu yaklaşımlar. K. Çayır & M.A. Ceyhan (Eds.), Gerçekten eşit miyiz? Acıma, zayıf görme ve yok sayma ekseninde engelli ayrımcılığı içinde (ss. 1-15). İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Akyıldız, S. (2017). Öğretmen adaylarının engelli bireylere yönelik tutumlarının incelenmesi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 17(39),141-175.
• Altıntaş, E., & Şengül, S. (2014). Özel eğitim dersinin kaynaştırmaya yönelik tutumlar ve kazanımlar bakımından değerlendirilmesi. Kafkas Üniversitesi, e -Kafkas Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1(3), 1-12. Apaydın, R., & Barış, İ. (2021). Toplumda engelli bireylere yönelik tutumun sağlık çalışanları bağlamında değerlendirilmesi. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 21(1), 22-39.
• Arıkan, Ç. (2002). Sosyal model çerçevesinde özürlülüğe yaklaşım. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 2(1), 11-25.
• Arslan, Y., Şahin, H.M., Gülnar, U., & Şahbudak, M. (2014). Görme engellilerin toplumsal hayatta yaşadıkları zorluklar (Batman merkez örneği), Batman Üniversitesi Yaşam Bilimleri Dergisi, 4(2), 1-14.
• Aslan, M., & Şeker, S. (2013). Engellilere yönelik toplumsal algı ve dışlanmışlık (Siirt örneği), 5. Sosyal Haklar Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 31 Ekim-1 Kasım 2013, Uludağ Üniversitesi, Istanbul, 449-463.
• Ay, H. (2018). Engellilere yönelik yerel yönetim hizmetleri: Bursa Büyükşehir Belediyesi örneği [Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi]. Uşak Üniversitesi.
• Babaoğlan, E., & Yılmaz, Ş. (2010). Sınıf öğretmenlerinin kaynaştırma eğitimindeki yeterlikleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 18(2), Mayıs, 345-354.
• Bek, H., Gülveren, H., & Başer, A. (2009). Sınıf öğretmeni adaylarının kaynaştırma eğitimine yönelik tutumlarının incelenmesi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 160-168.
• Berküç, S. (2016). Avrupa Kentsel Şartı’nın kentlerdeki özürlü ve sosyo-ekonomik bakımdan engellilere yönelik ilkeleri ve Bursa kentinde kamu kurum ve kuruluşlarının erişilebilirliği. Aksaray Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(1), 61-72.
• Bodur, S., & Durduran, Y. (2009). Konya’da engelli çocukların sağlık hizmetlerinden yararlanma ve beklenti durumu. Genel Tıp Dergisi,19(4), 169-175.
• Bulut, Y., & Kurt, Z. (2020). Kentsel katılım: kentsel politikaların oluşumunda dezavantajlı grupların konumu. Journal of Politics, Economy and Management (JOPEM), 3(1), 21-33.
• Burcu, E. (2011). Türkiye’deki engelli bireylere ilişkin kültürel tanımlamalar: Ankara örneği. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 28(1), 37-54.
• Buz, S., & Karabulut, A. (2015). Ortopedik engelli kadınlar: Toplumsal cinsiyet çerçevesinde bir çalışma. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (7), 25-45.
• Büyüköztürk, Ş. (2002). Faktör analizi: Temel kavramlar ve ölçek geliştirmede kullanımı. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, (32), 470-483.
• Çaha, H. (2016). Engellilerin toplumsal hayata katılmasına yönelik politikalar: Türkiye, ABD ve Japonya örnekleri. İnsan ve Toplum, 5(10), 123-150.
• Çakırer Çalbayram, N., Aker, M.N., Akkuş, B., Durmuş, F.K., & Tutar, S. (2018). Sağlık Bilimleri Fakültesi öğrencilerinin engellilere yönelik tutumları. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(1), 30-40.
• Çam, N. (2019). Özel eğitim meslek okullarında öğrenim gören bireylerin işe yerleştirilme süreçlerine ve iş yerlerindeki yaşantılarına yönelik görüşlerinin incelenmesi [Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Çilingir, N.B. (2019). Faktör Analizi: Teori ve Uygulama (Tez No. 590760). [Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Çolak, M., & Çetin, C. (2014). Öğretmenlerin engelliliğe yönelik tutumları üzerine bir araştırma. Dokuz Eylül Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 29(1), 191-211.
• Daşbaş, S., Kesen, N.F., & Eryılmaz, C. (2013). Eğitim kurumlarında görev yapan öğretmenlerin engellilere yönelik tutumları. Sağlık ve Toplum, 23(1), 39-46.
• Dolapiçi, S. (2013). Öğretmen adaylarının özyeterlilik algıları ve kaynaştırma eğitimine bakış açıları [Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• EHK (Engelliler Hakkında Kanun). (2005). 5378 Sayılı Kanun. T.C. Resmî Gazete, (Sayı: 25868), 1 Temmuz 2005.
• EHİS (Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme). (2009) 5825 Sayılı Kanun. T.C. Resmî Gazete, (Sayı: 27288), 14 Temmuz 2009.
• Fırat, T. (2014). Farklı eğitim kademelerinde görev yapacak öğretmen adaylarının kaynaştırmaya yönelik tutumlarının incelenmesi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(18), 597-628.
• Genç, Y. (2015). Engellilerin sosyal sorunları ve beklentileri. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 15(35), 65-92.
• Gökçe, A., Güneş, G., & Çelik Seyitoğlu, D. (2016). İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi öğrencilerinin engellilere yönelik tutum ve davranışları. Medicine Science, 5(2), 351-362. http://www.doi.org/10.5455/medscience.2015.04.8381
• Gönülaçan, A. (2016). Engelli istihdamına yönelik işveren tutumları. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16 (3), 111-130.
• Gözün, Ö., & Yıkmış, A. (2004). Öğretmen adaylarının kaynaştırma konusunda bilgilendirilmelerinin kaynaştırmaya yönelik tutumlarının değişimindeki etkililiği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 5(2), 65-82.
• Günüç, S., & Kayri, M. (2010). Türkiye’de İnternet Bağımlılık Profili ve İnternet Bağımlılık Ölçeğinin Geliştirilmesi. H. Ü. Eğitim Fakültesi Dergisi, 39 (2010), 220-232.
• Kafkas, M. E., & Özen, G. (2014). Obezite Farkındalık Ölçeğinin (OFÖ) Türkçeye Uyarlanması: Bir Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması. İnönü Üniversitesi, Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 1(2), 1-15.
• Karaman, H., Atar, B., & Çobanoğlu Aktan, D. (2017). Açımlayıcı Faktör Analizinde Kullanılan Faktör Çıkartma Yöntemlerinin Karşılaştırılması. GEFAD / GUJGEF, 37(3), 1173 – 1193.
• Karataş, K. (2002). Engellilerin toplumla bütünleşme sorunları: Bir sosyal politika yaklaşımı. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 2(2), 43-55.
• Karataş, K., & Oran, B. (2007). Engelliler: Siyasetin periferinde kalanlar. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 7(2), 4-19. Kumtepe, H. (2001). Ankara ilinde yaşayanların engellilere yönelik tutumları. [Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Küçük, Y., & Arıkan, D. (2005). İşitme engelli çocukların umutsuzluk düzeylerinin belirlenmesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 2(2), 1-13.
• Küçüktığlı, M. S. (2012) Konya’da engelli bireylerin ve ailelerinin toplumsal hayatta yaşadıkları zorlukların araştırılması projesi (TR52-12-TD-01-42). Türkiye Cumhuriyeti Kalkınma Bakanlığı.
• Mert, S. (2010). Zihinsel engelli bireylerin günlük yaşam aktiviteleri modeli’ne göre bakım gereksinimlerinin karşılanmasında aileler ile iş birliğinin değerlendirilmesi [Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi]. Osmangazi Üniversitesi.
• Orhan, S., & Özkan, E. (2020). Engelli kadın olmak. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(1), 1-19.
• ÖZİDA. (2010). Özürlülüğe dayalı ayrımcılığın ölçülmesi araştırması (ÖZİDA). T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı.
• Özkul, H. A., Nalçakan, M., & Geçimli, M. (2015). Empati yoluyla tasarımda sınırları kaldırmak. 9. Uluslararası Sinan Sempozyumu, 21-22 Nisan 2015, Edirne.
• Özyürek, M. (2006). Engellilere yönelik tutumların değiştirilmesi (5. baskı). KÖK.
• Sadioğlu, Ö., & Kaya, B. (2018). 2009 ve 2017 Hayat bilgisi öğretim programlarının engellilere yönelik farkındalık oluşturması açısından incelenmesi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31 (1), 153-176.
• Sarı, H., & Bozgeyikli, H. (2003). Öğretmen adaylarının özel eğitime yönelik tutumlarının incelenmesi: Karşılaştırmalı bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9, 183-203.
• Sarı, H., Yılmaz, E., Aslan Bağcı, Ö., & Gökdağ, H. (2021). Çocuk gelişimi programı öğrencilerinin engellilere yönelik tutumları ile iletişim becerileri arasındaki ilişki. Milli Eğitim, 50(230), 57-73.
• Sezer, F. (2012). Engelli bireylere karşı olumlu tutum geliştirmeye yönelik önleyici rehberlik çalışması: Deneysel bir uygulama. e-Journal of New World Sciences Academy, 7(1), 16-26.
• Şahin, H., & Bekir, H. (2016). Üniversite öğrencilerinin engellilere yönelik tutumlarının belirlenmesi. Türkiye Sosyal Araştırma Dergisi, 20(3), 767-779.
• Şahin, F., & Güldenoğlu, B. (2013). Engelliler konusunda verilen eğitim programının engellilere yönelik tutumlar üzerindeki etkisi. Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(1), 214-239.
• Şenel, H. G. (1995). Yetersizliğe sahip kardeşi olanlarla, olmayanların yetersizliğe yönelik tutumları ve kaygı düzeyleri yönünden karşılaştırılması. Özel Eğitim Dergisi, 2(1), 33-39.
• Tasa, H., & Mamatoğlu, N. (2018). Engelli bireylere yönelik tutum değişimi ve duyarlılık eğitimleri. Türkiye Klinikleri J Psychol-Special Topics, 3(1), 11-21.
• Tekeş, B. (2013). Engellilere yönelik önyargıyı yordayan değişkenler: Kültürler arası bir araştırma [Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Tonak, H.A., & Kitiş, A. (2014). Çalışan üst ekstremite problemli özürlülerin aktivite düzeyi, serbest zaman ve toplumsal katılım düzeylerinin incelenmesi. Ergoterapi ve Rehabilitasyon Dergisi, 2(3), 113-119.
• Tortop, H. S., Kandemir, B., Kaya, Ö. E., & Demir, F. (2015). Öğretmen adaylarının zihin engelli birey kavramına yönelik algıları. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 15(Özel Sayı), 307-322.
• TÖA. (2009). Toplumda Özürlülük Algısı (TÖA). T.C. Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığı.
• Uğuz, Ş., Toros, F., İnanç, B.Y., & Çolakkadıoğlu, O. (2004). Zihinsel ve/veya bedensel engelli çocukların annelerinin anksiyete, depresyon ve stres düzeylerinin belirlenmesi. Klinik Psikiyatri, 7(1), 42-47.
• Ünal, F. (2010). Kaynaştırma uygulamasının yapıldığı sınıflarda, öğretmen, normal gelişim gösteren öğrenci ve engelli öğrenci velilerinin kaynaştırmaya yönelik tutumları [Yayınlanmamış Yüksek lisans tezi]. Çukurova Üniversitesi.
• Ünal, V., & Yıldız, M. (2017). Üniversite gençliğinin engellilere yönelik tutumlarının incelenmesi: Sivas örneği. The Journal of Academic Social Science Studies, 57 (2017), 341-358. http://dx.doi.org/10.9761/JASSS7010
• Yaralı, D. (2015a). Özel gereksinimli bireylere yönelik bir tutum ölçeğinin geliştirilmesi. Kafkas Journal of Educational Research, 2(3), 1-11.
• Yaralı, D. (2015b). Öğretmen adaylarının özel gereksinimli bireylere yönelik tutumlarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(2), 431-455.
• Yaşar, M. (2014). Bilimsel araştırma yöntemleri dersine yönelik tutum ölçeği geliştirme çalışması: Geçerlik ve güvenirlik. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4(2), 109-129.
• Yaşlıoğlu, M. (2017). Sosyal bilimlerde faktör analizi ve geçerlilik: Keşfedici ve doğrulayıcı faktör analizlerinin kullanılması. İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 46 (Özel Sayı), 74-85.
• Yazıcıoğlu, Y., & Erdoğan, S. (2004). SPSS Uygulamalı bilimsel araştırma yöntemleri. Detay.
• Yiğit, Ö., Yaşar, S., & Tayfur, T. (2009). Engelli bireylerin toplumsal hayatta yaşadıkları zorluklar ve engelsiz yarınlar için çözüm önerileri. Sosyal Dışlanma ve Sosyal Hizmet Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 12- 14 Kasım 2009, Ankara, ss. 683-690.
• Yuker, H.E., Block, J.R., & Younng, J.H. (1970). The measurement of attitudes toward disabled persons. Human Resources Center (ERIC Number: ED044853).