Öğrenilmiş Çaresizliğin Gelecek Kaygısı Üzerindeki Etkisinde Benlik Saygısının Aracı Rolü: Sağlık Bilimleri Fakültesi Öğrencileri Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2023, Sayı: 96, 260 - 278, 27.12.2023

Sevda Demir

https://doi.org/10.17753/sosekev.1386781

Öz

Bu çalışmanın amacı öğrenilmiş çaresizliğin gelecek kaygısı üzerindeki etkisinde benlik saygısının aracı rolünü belirlemektir. Ek olarak söz konusu değişkenlerin katılımcıların demografik özelliklerine göre farklılık gösterip göstermediğinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırmanın örneklem grubunu 2022-2023 eğitim öğretim yılında bir devlet üniversitesinin sağlık bilimleri fakültesi öğrencileri (n=287) oluşturmaktadır. Bu çalışma nicel araştırma yöntemlerinden biri olan nedensel tarama araştırması olarak tasarlanmıştır. Araştırmanın verileri Öğrenilmiş Çaresizlik, Gelecek Kaygısı ve Rosenberg Benlik Saygısı ölçekleri kullanılarak toplanmıştır. Tanımlayıcı ve kesitsel olarak tasarlanan veriler SPSS 22 programı kullanılarak analiz edilmiştir. Öğrenilmiş çaresizlik, gelecek kaygısı ve benlik saygısının demografik özelliklere göre değerlendirilmesinde bağımsız örneklem t testi, tek yönlü varyans analizi (ANOVA) ve gruplararası farklılığı belirlemede Pos Hoc Tukey testi tercih edilmiştir. Aracı değişken modelinde Hayes’in Process Macro (Model 4) ve bootstrap (5000 bootstrap samples) kullanılmıştır. Aracılık testi analizi sonucuna göre; doğrudan etkiler incelendiğinde öğrenilmiş çaresizliğin benlik saygısı üzerinde anlamlı ve negatif yönlü bir etkisinin olduğu (β= -,543), gelecek kaygısı üzerinde ise anlamlı ve pozitif yönlü (β= ,347) bir etkisinin olduğu saptanmıştır. Dolaylı etkiler incelendiğinde; benlik saygısının modele dâhil edilmesiyle, öğrenilmiş çaresizliğin gelecek kaygısı üzerindeki dolaylı etkisi (β= ,170) anlamlı ve pozitif yönlü olarak tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Öğrenilmiş çaresizlik, Gelecek kaygısı, Benlik saygısı

THE MEDIATORY ROLE OF SELF-ESTEEM IN THE EFFECT OF LEARNED HELPLESSNESS ON FUTURE ANXIETY: A RESEARCH ON FACULTY OF HEALTH SCIENCES STUDENTS

Öz

The aim of this study was to determine the mediator role of self-esteem in the effect of learned helplessness on future anxiety. In addition, it was aimed to examine whether the mentioned variables varied according to the demographic characteristics of the participants. The sample group of the research consisted of students of the faculty of health sciences of a public university in the 2022-2023 academic year (n=287). This study was designed as a causal screening research, one of the quantitative research methods. The data were collected using the Learned Helplessness Scale, Future Anxiety Scale and Rosenberg’s Self-Esteem Scale. The descriptive and cross-sectional data were analyzed using the SPSS 22 program. Independent sample t-test, one-way analysis of variance (ANOVA) and Post Hoc Tukey test were used in the evaluation of learned helplessness, future anxiety and self-esteem according to demographic characteristics, and in determining the difference between groups. Hayes' Process Macro (Model 4) and bootstrap (5000 bootstrap samples) were used in the mediator variable model. According to the results of the mediation test analysis; when the direct effects were examined, it was found that learned helplessness had a significant and negative effect on self-esteem (β= -,543), and a significant and positive effect on future anxiety (β= ,347). When the indirect effects were examined by including self-esteem in the model, the indirect effect of learned helplessness on future anxiety (β= ,170) was determined to be significant and positive.

Anahtar Kelimeler

Learned helplessness, Future anxiety, Self-esteem

Kaynakça

• Abramson, L., Seligman, M.E.P., & Teasdale, J. D. (1978). Learned helplessness in humans: Critique and reformulation. Journal of Abnormal Psychology, 87, 49-74.
• Abu-Alkeshek, E. (2020). Future anxiety among Jordanian university, students during the corona pandemic in light of some variables. British Journal of Education, 8(9), 870-882.
• Akduman, G., & Karahan, G. (2022). Öznel iyi oluş ve benlik saygısının iletişim becerileri üstündeki etkisinin incelenmesi: Sivil havacılık kabin hizmetleri meslek yüksekokulu öğrencilerinde bir alan araştırması. Journal of Sustainable Educational Studies (JSES), 3(1), 10-23.
• Aktan, C.C., & Yay, S. (2016). Öğrenilmiş çaresizlik ve değişime karşı pasif direnç. Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 8(2), 58-71.
• Al-Adl, A.M. (2021). Post-traumatic stress and its relationship to future anxiety among university students after the covıd-19 pandemic. Arab Journal of Arts and Humanities, 5(16), 275-296. https://doi.org/10.21608/ajahs.2021.140336
• Al-Jindi, N., & Desouki D. (2017). Marital future anxiety and its relationship to self-esteem among a sample of university students. Jordanian Journal of Educational Sciences, 13(2), 239-250.
• Al-Momani, M., & Naeem, M. (2013). Future anxiety for the students of community colleges in Galilee region in light of some variables. Jordanian Journal of Educational Sciences, 9(2), 173–185.
• Al-Taher, T. (2010). Psychological pressures sources as recognized by university students and its relation with future anxiety on a sample of Ghouta students. Journal of Humanities and Social Sciences, 1, 262–285.
• Au, R. C. P., Watkins, D. A., & Hattie, J. A. C. (2010). Academic risk factors and deficits of learned hopelessness: A longitudinal study Hong Kong secondary school students. Educational Psychology: An International Journal of Experimental Educational Psychology, 30(2), 125-138. https://doi.org/10.1080/01443410903476400
• Baderin, A., & Barnes, L. (2020). Risk and self-respect. British Journal of Political Science, 50(4), 1419-1437. https://doi.org/10.1017/S0007123418000212
• Bandura, A. (1994). Self-efficacy. In V.S. Ramachaudran (Ed.), Encyclopedia of human behavior (Vol. 4, ss.71-81). Academic.
• Bartikowski, B., Laroche, M., & Richard, M.O. (2019). A content analysis of fear appeal advertising in Canada, China and France, Journal of Business Research, 103, 232-239. https://doi.org/10.1016/j.jbusres.2019.01.049
• Barutçu, E., & Çöllü, B.C. (2020). Öğrenilmiş çaresizlik ile motivasyon arasındaki ilişki: Pamukkale Üniversitesi öğrencileri üzerinde bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(1), 1-13.
• Bozkur, B., Kıran, B., & Cengiz, Ö. (2020). Üniversite öğrencilerinin umutsuzluk, belirsizliğe tahammülsüzlük, gelecekte iş bulmaya yönelik algı ve özyeterliklerinin incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 28(6), 2401-2409. https://doi.org/10.24106/kefdergi.702233
• Burger, J.M. (2016). Kişilik: Psikoloji biliminin insan doğasına dair söyledikleri (İ. D. Erguvan Sarıoğlu, Çeviri ed., 5. basım). Kaknüs. (Orijinal yayın tarihi 2006)
• Butkowsky, I.S., & Willows, D.M. (1980). Cognitive-motivational characteristics of children varying in reading ability: Evidence for learned helplessness in poor readers. Journal of Educational Psychology, 72(3), 408-422. https://doi.org/10.1037/0022-0663.72.3.408
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, K.E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2023). Bilimsel araştırma yöntemleri (34. baskı). Pegem Akademi.
• Campbell, J.D., & Lavallee, L.F. (1993). Who am I? The role of self-concept confusion in understanding the behavior of people with low self-esteem. In R. F. Baumeister (Ed.), Self-esteem: The puzzle of low self-regard (pp. 3–20). Plenum. https://doi.org/10.1007/978-1-4684-8956-9_1
• Cherry, K. (2023). What causes learned helplessness? Very well mind. https://www.verywellmind.com/what-is-learned-helplessness-2795326#citation-13 adresinden 23.05.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Clucas, C. (2020). Understanding self-respect and its relationship to self-esteem. Personality and Social Psychology Bulletin, 46(6), 839-855. https://doi.org/10.1177/0146167219879115
• Crocker, J., & Park, L. E. (2004). The costly pursuit of self-esteem. Pshychological Bulletin, 130(3), 392-414. https://doi.org/10.1037/0033-2909.130.3.392
• Çuhadaroğlu, F. (1986). Adolesanlarda benlik saygısı [Yayınlanmamış uzmanlık tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Dursun, A., & Özkan, M.S. (2019). Ergenlerin gelecek kaygıları ile psikolojik sağlamlıkları arasındaki ilişkide yaşam doyumunun aracı rolü, Yaşam Becerileri Psikoloji Dergisi, 3(5), 23-37. https://doi.org/10.31461/ybpd.508996
• Eriş, Y., & İkiz, F.E. (2013). Ergenlerin benlik saygısı ve sosyal kaygı düzeyleri arasındaki ilişki ve kişisel değişkenlerin etkileri, Turkish Studies, 8(6), 179-193. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.4726
• Feist, J., & Feist, G.J. (2009). Theories of Personality (7th ed.). McGraw-Hill. (Original work published 1985)
• Firmin, M., Hwang, C., Copella, M., & Clark, S. (2004). Learned helplessness: The effect of failure on test-taking. Education, 124(4), 688-693.
• Ganson, K.T., Tsai, A.C., Weiser S.D., Benabou, S.E., & Nagata, J.M. (2021). Job insecurity and symptoms of anxiety and depression among U.S. young adults during COVID-19. Journal Adolesc Health, 68 (1), 53-56. https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2020.10.008
• Gelbal, S., Duyan, V., Sevin, Ç., & Erbay, E. (2010). Lise öğrencilerinin sosyo-demografik özellikleri ve sosyal destek durumları ile benlik saygısı düzeyleri arasında ilişkinin incelenmesi. Toplum ve Sosyal Hizmet. 21(2), 7-18.
• Geçtan, E. (1990). Varoluş ve psikiyatri. Remzi.
• Gençöz, F., Vatan, S., & Lester, D. (2006). Umutsuzluk, Çaresizlik ve Talihsizlik Ölçeği'nin Türk örnekleminde güvenirlik ve geçerlik çalışması. Kriz Dergisi, 14(1), 21-29. https://doi.org/10.1501/Kriz_0000000244
• Geylani, M., & Çiriş Yıldız, C. (2022). Üniversite öğrencilerinde gelecek kaygısı ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik ve güvenirlik çalışması. İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu Dergisi, 10(1), 284-300. https://doi.org/10.33715/inonusaglik.1011330
• Ghasemi, F. (2021). A motivational response to the inefficiency of teachers’ practices towards students with learned helplessness. Learning and Motivation, 73, 101705. https://doi.org/10.1016/j.lmot.2020.101705
• Gönül, B. K., & Demir, M. (2020). Otel işletmelerinde öğrenilmiş çaresizlik ve kariyer planlaması arasındaki ilişkinin analizi. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(3), 1648-1662. https://doi.org/10.33206/mjss.519882
• Gürbüz, S., & Şahin, F. (2018). Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri (5. basım). Seçkin.
• Hall, C., Goodwin, D., Heleski, C., Randle, H., & Waran, N. (2008). Is there evidence of learned helplessness in horses? Journal of Applied Animal Welfare Science, 11(3), 249-266.
• Hammack, S.E., Cooper, M.A., & Lezak, K.R. (2012). Overlapping neurobiology of learned helplessness and conditioned defeat: Implications for PTSD and mood disorders. Neuropharmacology, 62(2), 565-575. https://doi.org/10.1016/j.neuropharm.2011.02.024
• Hayes, A.F., & Scharkow, M. (2013). The relative trustworthiness of inferential tests of the indirect effect in statistical mediation analysis: Does method really matter? Psychological Science, 24(10), 1918-1927.
• Heisel, M.J., & Flett, G.L. (2004). Purpose in life, satisfaction with life, and suicide ideation in a clinical sample. Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment, 26(2), 127-135.
• Hiroto, D.S. (1974). Locus of control and learned helplessness, Journal of Experimental Psychology, 102, 187-193.
• Hogg, M.A., & Vaughan, G.M. (2007). Sosyal psikoloji (İ. Yıldız & A. Gelmez, Çeviri ed.). Ütopya.
• Hsu, L. (2011). A qualitative analysis on the occurrence of learned helplessness among EFL students. Journal of Educational and Developmental Psychology, 1(1), 162-175.
• Jabr, A.M. (2012). The Most significant five personality factors and their relationship to future anxiety among Palestinian University students in Gaza [Unpublished Master Thesis]. Al-Azhar University.
• Jarvis, P. (2006). Towards a comprehensive theory of human learning. Routledge, Taylor & Francis Group.
• Kaplan C. (2019). Örgütsel adalet algısının öğrenilmiş çaresizlik üzerine etkisi: Mersin Büyükşehir Belediyesi örneği (Tez No. 555025) [Yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Karakaş, A.C. (2013). Paylaşma tutumlarının sınav kaygısı-gelecek kaygısı ile ilişkisi (Sakarya ili örneği). İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2(1), 135-157.
• Keskin, Ç. (2019). Üniversite öğrencilerinin öğrenilmiş çaresizlik düzeyleri ile anksiyete, sürekli öfke ve öfke ifade tarzları arasındaki ilişkinin incelenmesi (Tez No. 535441) [Yüksek lisans tezi, Üsküdar Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Kıvrak, A.O., & Altın, M. (2019). A scrutiny on the changes in the self-respect, anxiety, and depression levels of the university students performing individual and team sports. International Journal of Higher Education, 8(3), 117-125.
• Kımter, N. (2012). Ergenlerde benlik saygısı ve öznel dindarlık algısının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(17), 439-468.
• Koç, H., & Arslan, C. (2019). Üniversite öğrencilerinde algılanan sosyal destek, benlik saygısı ve sabır arasındaki ilişkiler. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal, 9(54), 821-840.
• Korkmaz, M., & Uslu, T. (2020). Fitness yapan bireylerin benlik saygısı, sosyal görünüş kaygısı ve sosyalleşme düzeyleri arasındaki ilişkilerin incelenmesi. Spor Eğitim Dergisi, 4(3), 1-18.
• Lazarević, L., Lazarević, D., & Orlić, A. (2017). Predictors of students' self-esteem: The importance of body self-perception and exercise. Psihološka istraživanja. 20(2), 239-254. https://doi.org/10.5937/PsIstra1702239L
• Luse, A., & Burkman, J. (2022). Learned helplessness attributional scale (LHAS): Development and validation of an attributional style measure. Journal of Business Research, 151, 623-634. https://doi.org/10.1016/j.jbusres.2022.07.001
• Marks, S.B. (1998). Understanding and preventing learned helplessness in children who are congenitally deaf-blind, Journal of Visual Impairment & Blindness, 92(3), 200-211.
• Nazlı, İ., & Aktaş H. (2018, 11-13 Ekim). Sağlık yönetimi öğrencilerinin geleceğe ilişkin meslek kaygısı: Bezmialem Vakıf Üniversitesi’nde sağlık yönetimi öğrencileri üzerinde bir araştırma (Bildiri sunumu). 2. Uluslararası 12. Ulusal Sağlık ve Hastane İdaresi Kongresi, Muğla.
• Norman, D.A. (1988). The psychology of everyday things. Basic Books.
• North, D.C. (2010). Kurumlar, kurumsal değişim ve ekonomik performans (G. Çağalı Güven, Çeviri ed.). Sabancı Üniversitesi.
• Oral Kara, N., Akın, G., & Alp, S. (2020). Üniversite öğrencilerinin gelecek kaygısı ile sınav kaygısı arasındaki ilişkinin incelenmesi üzerine bir araştırma. SDÜ Sağlık Yönetimi Dergisi, 2(2), 150-169.
• Özcan, H., Subaşı, B., Budak, B., Çelik, M., Gürel, Ş.C., & Yıldız, M. (2013). Ergenlik ve genç yetişkinlik dönemindeki kadınlarda benlik saygısı, sosyal görünüş kaygısı, depresyon ve anksiyete ilişkisi. Journal of Mood Disorders, 3(3), 107-113. https://doi.org/10.5455/jmood.20130507015148
• Paredes, M.R., Apaolaza, V., Fernandez-Robin, C., Hartmannn, P., & Yañez-Martinez, D. (2021). The impact of the COVID-19 pandemic on subjective mental well-being: The interplay of perceived threat, future anxiety and resilience, Personality and Individual Differences. 170, 110455. https://doi.org/10.1016/j.paid.2020.110455
• Peterson, C., & Seligman, M.E.P. (1987). Explanatory style and illness. Journal of Personality, Durham and London: Duke University Press, 55(2), 237-265.
• Price, B. J. (2009). Differentiating future time perspective and future anxiety as distinct predictors of intimate partner violence (Thesis No. 3369714) [Doctoral dissertation, Northern Illinois University]. ProQuest Dissertations Publishing.
• Rosenberg, M. (1979). Conceiving the self. Basic Books.
• Schueller, S.M., & Seligman, M.E.P. (2008). Optimism and pessimism. In Dobson, K.S. & Dozois, D.J.A. (eds.), Risk factors in depression (pp. 171-194). Academic. https://doi.org/10.1016/B978-0-08-045078-0.00008-3
• Seligman, M.E.P., & Maier, S. F. (1967). Failure to escape traumatic shock. Journal of Experimental Psychology, 74(1), 1-9.
• Stephenson, G. R. (1967). Cultural acquisition of a specific learned response among rhesus monkeys. In D. Starek, R. Schneider & H. J. Kuhn (eds.), Progress in primatology (pp. 279-288). Fischer.
• Tabachnick, B.G., & Fidell, L.S. (2019). Using multivariate statistics (7th ed.). Pearson.
• Tellioğlu, S. (2021). İş güvencesizliğinin gelecek kaygısı üzerindeki etkisi: Turizm sektörü çalışanlarına yönelik bir araştırma. Safran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi, 4(1), 41-56.
• Teodorescu, K., & Erev, I. (2014). Learned helplessness and learned prevalence: Exploring the causal relations among perceived controllability, reward prevalence, and exploration, Psychological Science, 25(10), 1-9, https://doi.org/10.1177/0956797614543022
• Trindade, I.A., Mendes, A.L., & Ferreira, N.B. (2020). The moderating effect of psychological flexibility on the link between learned helplessness and depression symptomatology: A preliminary study. Journal of Contextual Behavioral Science, 15, 68-72.
• Tuna, N. (2018). Bireylerde kariyer algısı ve örgütlerde yetenek yönetimi uygulamalarının çalışanların öğrenilmiş çaresizlik davranışı üzerindeki rolü (Tez No. 492857) [Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Turaç, İ.S., & Bayın Donar, G. (2017). Sağlık yönetimi öğrencilerinin işsizlik kaygılarını ve yaşam doyumlarını etkileyen faktörlerin belirlenmesi. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, 1(5), 119-127.
• Tutar, H. (2007). Örgütsel eylemsizliği açıklama aracı olarak öğrenilmiş çaresizlik. Endüstri İlişkiler ve İnsan Kaynakları Dergisi, 4(9), 142-161.
• TDK. (2023). Kaygı. https://sozluk.tdk.gov.tr
• Ulusoy, Y., & Duy, B. (2013). Öğrenilmiş iyimserlik psiko-eğitim uygulamasının öğrenilmiş çaresizlik ve akılcı olmayan inançlar üzerindeki etkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri. 13(3), 1431-1446. https://doi.org/10.12738/estp.2013.3.1469
• Valås, H. (2001). Learned helpless and psychological adjustment: Effects of age, gender and academic achievement. Scandinavian Journal of Educational Research, 45(1), 71-90.
• Yavuzer, H. (2000). Okul çağı çocuğu. Remzi.
• Yemenici, A.D., Bozkurt, Ö., & Taşkın, R. (2023). Üniversite öğrencilerinin gelecek kaygılarında girişimci davranış eğilimlerinin ve öz yeterlik algılarının etkisi. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 64, 1-6. https://doi.org/10.18070/erciyesiibd.1058734
• Yıldırım, G., & Atilla, G. (2020). Öz yeterliğin bilinçli farkındalık ve benlik saygısına etkisi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(1), 59-84 https://doi.org/10.17494/ogusbd.763397
• Yıldız, M. (2012). Öğretmen adaylarının benlik saygısı ve kişilik özelliklerinin sahip oldukları değerler açısından incelenmesi (Tez No. 311802) [Yüksek lisans tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Yiğit, R., Dilmaç, B., Deniz, M.E., & Hamarta, E. (2011). Sürücülerin sürekli ve durumluk kaygılarının bazı değişkenler açısından incelenmesi. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (4), 37-44.
• Yüksel Şahin, F., & Öztoprak, Ö. (2019). Ergenlerin sosyal medya bağımlılığı düzeylerinin benlik saygısına göre incelenmesi. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi, Özel Sayı, 363-377. https://doi.org/10.21733/ibad.613902
• Zaleski, Z. (1996). Future Anxiety: Concept, measurement, and preliminary research. Pers Individ Differ. 21, 165-174. https://doi.org/10.1016/0191-8869(96)00070-0
• Weiner, B. (2010). The development of an attribution-based theory of motivation: A history of ideas. Educational Psychologist, 45(1), 28-36. https://doi.org/10.1080/00461520903433596
• Wen, J., Huang, S.S., & Goh, E. (2020). Effects of perceived constraints and negotiation on learned helplessness: A study of Chinese senior outbound tourists. Tourism Management, 78, 104059.