Müsteşarlıktan Bakan Yardımcılığına Değişim Süreci Hakkında Üst Düzey Yönetim Ekseninde Nitel Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Sayı: 98, 1 - 19, 30.06.2024

Ahmet Alanli , Osman Kürşat Acar

Öz

Türk Kamu Yönetim’i sistemine Bakan Yardımcılığı, 2011 yılında 643 sayılı KHK ile girmiştir. Bakan yardımcılığı kurumun bazı alanlarda yeterli olmadığı yönünde eleştiriler gündeme gelmiş, müsteşarlık kurumun iptal edilmesi ile ortaya çıkan boşluğun doldurulamadığı ileri sürülmüştür. Bakan yardımcılığı sisteminin artı ve eksilerini ortaya koymayı amaçlayan bu çalışma, konu ile alakalı eski ve yeni dönemi görmüş çalışan ve emekli üst düzey bakanlık bürokratlarıyla gerçekleştirilmiştir. Çalışmada, sosyal bilimlerde ağırlıklı kullanılan nitel araştırma deseni tercih edilmiştir. Araştırma için gerekli veriler, yarı yapılandırılmış sorulardan oluşan görüşme formu ile derlenmiştir. Görüşme sonrasında elde edilen veriler, içerik analizi tekniği ile temalar ve alt temalar şeklinde sınıflandırılmıştır. Ayrıca betimsel analiz tekniğine başvurularak görüşme formlarından doğrudan alıntılar yapılmıştır. Araştırma sonucunda, “Bakan Yardımcılığı Kurumunun Nitelikleri”, “Müsteşarlık Kurumunun Nitelikleri”, “Kurumsal Sürdürülebilirlik Ekseninde Bakan Yardımcılığı ve Müsteşarlık Kurumu” ve “Bakan Yardımcılığı Kurumuna Yönelik Öneriler” şeklinde olmak üzere dört farklı ana temaya ulaşılmıştır. Tematik analiz sonucunda, katılımcılar bakan yardımcılarının siyasi işlere öncelik vermesini en önemli nitelik olarak vurgularken bakanlık teşkilatındaki karar alma sürecinin hızlanmasını olumlu olarak değerlendirmişlerdir. İş süreçlerine ve personele hâkim olma ile kariyer ve liyakate dayalı yükselme müsteşarların bakan yardımcıları karşısındaki en önemli üstünlüğü olarak saptanmıştır. Çalışma neticesinde katılımcılar bakan yardımcılığı sisteminin bu haliyle sürdürülmesinin çok zor olduğunu vurgularken müsteşarlık sisteminin olumlu yanlarını içerecek şekilde yeni düzenlemelerin yapılması gerektiği önerisini sunmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

Bakan Yardımcısı, Müsteşar, İdari müsteşar, Siyasi müsteşar, Kamu yönetimi

A QUALITATIVE EVALUATION ON THE TRANSITION PROCESS FROM UNDERSECRETARY TO DEPUTY MINISTER IN THE CONTEXT OF TOP-LEVEL MANAGEMENT

Öz

The institution of deputy minister in the Turkish Public Administration system was introduced in 2011 through Decree Law No. 643. Criticisms arose regarding the inadequacy of the deputy minister institution in certain areas. Moreover, Following the abolishment of the undersecretary institution, there are views that the void created have not been filled. This study, which aims to highlight the pros and cons of the Deputy Minister system, was conducted in collaboration with active and retired senior ministry bureaucrats who have experienced both the old and new eras. In this research, a qualitative research design, predominantly used in social sciences, was chosen. The necessary data for the research was collected through a semi-structured interview form consisting of specific questions. After the interviews, the obtained data were categorized into themes and subthemes using content analysis technique. Additionally, descriptive analysis technique was employed to include direct quotations from the interview forms. As a result of the research, four main themes were identified: "Qualities of the Deputy Minister Institution," "Qualities of the Undersecretary Institution," "Deputy Minister and Undersecretary Institutions in Terms of Institutional Sustainability," and "Recommendations for the Deputy Minister Institution." Through thematic analysis, participants emphasized that Deputy Ministers prioritizing political affairs was the most important quality, and they positively evaluated the acceleration of the decision-making process within the ministry organization. Mastery of business processes and personnel, as well as career advancement based on merit, were identified as the primary advantages of Undersecretaries over Deputy Ministers. In conclusion, participants stressed that it would be very challenging to maintain the Deputy Minister system in its current form and recommended the implementation of new regulations that incorporate the positive aspects of the Undersecretary system.

Anahtar Kelimeler

Deputy Minister, Undersecretary, Administrative udersecretary, Political udersecretary, Public aministration

Kaynakça

• Acar, A., Kırışık, F., & Ateş, N. (2016). Türk kamu yönetiminde bakan yardımcılığı üzerine farklı açılardan bir değerlendirme. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi, 55, 761-779.
• Akman, E. (2019). Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde kamu politikası aktörleri. Paradoks Ekonomi Sosyoloji ve Politika Dergisi, 15(1), 35-54.
• Anayasada Yapılan Değişikliklere Uyum Sağlanması Amacıyla Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (2018, 9 Temmuz). Resmi Gazete (Sayı: 30473). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/07/20180709M3.htm
• Aydın, A., & Akıncı, B. (2018). Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi’nde kamu personel yönetim sisteminin dönüşümü: üst düzey kamu görevlilerin atanmasi. Route Educational and Social Science Journal, 5(20), 1024-1033
• Baltacı, A. (2018). Nitel araştırmalarda örnekleme yöntemleri ve örnek hacmi sorunsalı üzerine kavramsal bir inceleme. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 231-274.
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır? Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388.
• Bölükbaşı, M. O. (2020). Cumhurbaşkanlığı hükümet sisteminde bakanlıkların statüsü (Önceki hükümet sistemi ile mukayeseli olarak). Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 24(1-4), 41-69.
• Bölükbaşı, M. O. (2021). Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemindeki bakan yardımcısı ile önceki sistemdeki bakan yardımcısı ve müsteşarın kıyaslanması. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 12(1), 287-303.
• Çolak Ç. (2021). Türkiye’de içişleri bakanlığının tarihsel gelişimi ve içişleri bakanlarının profili (1920-2020). Türk İdare Dergisi, 0(492), 141-174.
• Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (2018, 10 Temmuz). Resmi Gazete (Sayı: 30474).
• Derdiman, R. C. (2015). Başbakanlık ve bakanlık teşkilatlarında kanun hükmünde kararnamelerle yapılan değişiklikler ve hukukî sonuçları. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 19(4), 189-226.
• Dik, E. (2013). 643 sayılı KHK ile düzenlenen bakan yardımcılığı ve hiyerarşik örgütlenme içindeki konumu, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 68(4), 121-145.
• Eryılmaz, B. (2012). Kamu yönetimi: Düşünceler, yapılar, fonksiyonlar, politikalar (5. baskı). Umuttepe.
• Gözler, K., & Kaplan, G. (2012). Bakan yardımcıları bakanlık hiyerarşisine dâhil midir? TBB Dergisi, 98, 11-24.
• Graneheim, U. H., & Lundman, B. (2004). Qualitative content analysis in nursing research: concepts, procedures, and measures to achieve trustworthiness. Nurse Educ. Today 24, 105–112.
• Gültekin, B. K. (2010). Celal Bayar’ın başbakanlığı İsmet İnönü’den devralması ve bunun siyasi müsteşarlık üzerine etkisi. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 12(46), 255-293.
• Hatipoğlu, O. (2019). Kamu yönetiminde liyakat dişi uygulamalar: Kamu etiği kuramlarina göre bir değerlendirme. Akademik Hassasiyetler, 6(12), 269-290.
• Hürriyet (2011). Koç’u, Sabancı’yı gösterdi ilkokul mezununa bakan yardımcılığı kapısı açtı. https://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/koc-u-sabanci-yi-gosterdi-ilkokul-mezununa-bakan-yardimciligi-kapisi-acti-17988199 adresinden 20.09.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Kayar, N. (2013). Kamu yönetiminde yönetim karmaşası ve siyasallaşma: Bakan yardımcıları. Denetim Dergisi, 122, 50-57.
• Kemahlı G. F., & Karcı, Ş. M., (2017). Siyasal ya da bürokratik bir pozisyon olarak Türkiye’de bakan yardımcılığı statüsü. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4, 618-635.
• Kışlalı, A. T. (1987). Siyaset bilimi. Ankara Üniversitesi Basın-Yayın Yüksek Okulu.
• Lamba, M. (2014). Bürokrasinin siyaset karşısında güç kaybetmesine yönelik gelişmeler. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(11), 40-56.
• Merriam, S. B. (2009). Qualitative research: A guide to design and implementation. Jossey-Bass.
• Milliyet (2011). 8 bakanlık gitti icracılar geldi. Milliyet. https://www.milliyet.com.tr/siyaset/8-bakanlik-gitti-icracilar-geldi-1400223 adresinden 25.09.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Mülga 3046 Sayılı Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkında 174 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile 13.12.1983 Gün ve 174 Sayılı Bakanlıkların Kuruluş ve Görev Esasları Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Bazı Maddelerinin Kaldırılması ve Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi Hakkında 202 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun. (1984, 9 Eylül). Resmi Gazete (Sayı:18540).
• Nacak, O. (2020). Parlamenter ve cumhurbaşkanlığı hükümet sistemlerinden hareketle bakan ve bakanlıkların karşılaştırmalı analizi. Journal of Management and Economics Research, 18(1), 138-157.
• Onar, S. S. (1966). İdare hukukunun umumi esaslar (3. baskı). Akgün.
• Özdemir, B., & Nebioğlu, O. (2015). Uygulamada menü analizi nasıl yapılmaktadır? Beş yıldızlı otellerin mutfak şeflerinin görüşleri. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 26(2), 251-263.
• Özer, M. A., & Iskandarov, S. (2022). Kuvvetler ayrılığı bağlamında hükümet sistemleri: Türkiye örneği. Ekonomi İşletme Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, 8(2), 300-332.
• Özkal Sayan, İ. (2013). Türkiye’de İdari Sistem ve Örgütlenme. http://www.kas.de/wf/doc/kas_34517-1522-12- 30.pdf?130529081937 adresinden 14.07.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Pank Ç. (2017). Türkiye'de bürokrasinin gücünün kırılma noktalarından biri: Bakan yardımcılığı. Route Educational and Social Science Journal, 4(6).
• Patton, M. Q. (2002). How to use qualitative methods in evaluation (3rd ed). Sage.
• Potter, W. J., & Levine-Donnerstein, D. (1999). Rethinking validity and reliability in content analysis. Journal of Applied Communication Research, 27(3), 258–284.
• Saylam, A., & Öktem, M. (2015). Türk kamu yönetiminde hizmet bakanlığı modeliyle yeniden yapılanma: Retrospektif bir yaklaşım mı? Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 5(1), 1-20.
• Tataroğlu, M. (2016). Hükümet yapısında genişleme: Bakan yardımcılığı. Yönetim ve Ekonomi Dergisi, 23(2), 519-544.
• TDK (2023). Genel Türkçe Sözlük. https://sozluk.gov.tr/ adresinden 10.09.2023 tarihinde erişilmiştir.
• Tekin, H. H. (2006). Nitel araştırma yönteminin bir veri toplama tekniği olarak derinlemesine görüşme. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 3(13), 101-116.
• Topaca, M. (2014). Hukuki temel ve uygulama bakımından Türkiye'de bakan yardımcılığı. Türk İdare Dergisi, 0(479), 305-331.
• Tunç, H., & Ekinci, A. (2020). Farklı hükümet sistemlerinde koalisyon istikrarını sağlamak için kullanılan bir araç olarak bakan yardımcılığı kurumu. Erciyes Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 15(1), 80-108.
• Turan, M. (1999). Cumhuriyet döneminde iki deneme: Siyasi müsteşarlıklar ve müstakil grup. A.K.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 1-13.
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Kanun No: 2709, (1982, 9 Kasım). Resmi Gazete (Sayı: 17863).
• Uçman, H. (2015). Türk kamu yönetiminde bakan yardımcılığı uygulaması üzerine inceleme ve değerlendirmeler. Akademik Hassasiyetler Dergisi, 2(3), 191-225.
• Üst Kademe Kamu Yöneticileri ile Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Atama Usûllerine Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (2018, 10 Temmuz). Resmi Gazete (Sayı: 30474).
• Uyanık, H. (2012). Bakan yardımcılığı statüsünün idare hukuku açısından değerlendirilmesi. İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, 15(2), 101-114.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.
• Yılmaz, B. (2013). Türkiye'de bakan yardımcılığı uygulamasına ilişkin genel bir değerlendirme. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 1(1), 33-41.
• 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu (1965, 14 Temmuz). Resmi Gazete (Sayı: 12056).
• 3046 Sayılı Kanun ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname (2011, 8 Haziran). Resmi Gazete (Sayı: 27958(1. Mükerrer)).
• 3115 Sayılı Teşkilâtı Esasiye Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesine Dair Kanun. (1937, 13 Şubat). Resmi Gazete (Sayı: 3533).
• 3117 Sayılı Devlet Dairelerinin Vekaletlere Tefriki ve Siyasi Müsteşarların Vazifeleri Hakkında Kanun. (1937, 18 Şubat). Resmi Gazete (Sayı: 3537).
• 6223 Sayılı Kamu Hizmetlerinin Düzenli, Etkin ve Verimli Bir Şekilde Yürütülmesini Sağlamak Üzere Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Teşkilat, Görev ve Yetkileri ile Kamu Görevlilerine İlişkin Konularda Yetki Kanunu. (2011, 3 Mayıs). Resmi Gazete (Sayı: 27923).