KÖTÜLÜK PROBLEMİ BAĞLAMINDA İMÂM MÂTÜRÎDÎ’NİN DEİSTİK İDDİALARA YAKLAŞIMI

Yıl 2025, Sayı: 101, 360 - 376, 24.03.2025

Hasan Türkmen

https://doi.org/10.17753/sosekev.1549253

Öz

Bu çalışmada Allah ile âlem arasındaki ilişki biçimi ve boyutuna bağlı olarak tarih boyunca sürekli güncelliğini koruyan konulardan biri olan kötülük sorununa ilişkin önde gelen deistlerin iddia ve açıklamaları ele alınmış, ardından İmâm Mâtürîdî’nin (ö. 333/944) bu sorunun çözümü ve izahına yönelik öne sürdüğü âkıbet ve bütüncül bakışa dayalı hikmet teorisi incelenmiştir. Ayrıca meseleye ışık tutması ve açılım sağlaması bakımından deistlerin kötülüğün kökeni ve kaynağı hakkındaki tespit ve yaklaşımları, Yaratıcı’nın eylemlerini/tasarruflarını iyi ve güzel göstererek O’nun adaleti, haklılığı ve meşruluğunu savunan bu teori üzerinden kritik edilip mukayese yoluyla aralarında ayrışan ve örtüşen hususlar açığa çıkarılmaya çalışılmıştır. Çalışmada, nitel araştırma yöntemlerinden biri olan analitik yöntem başta olmak üzere karşılaştırmalı yöntem ile tanımlayıcı ve açıklayıcı deskriptif/betimsel yöntem kullanılmıştır. Araştırmada başvurulan kaynaklar, doküman analizi yöntemiyle sistematik olarak taranmış olup elde edilen veri ve bulgular alanın temel ilke ve esasları çerçevesinde değerlendirilmiştir. Bu kapsamda sağlıklı ve doğru bilgiye ulaşma gayesiyle hem deistlerin hem de İmâm Mâtürîdî’nin özgün eserlerine müracaat edilmiştir. Esasen çok yönlü ve çetrefilli bir konu olan kötülük sorunu; kaynağı, amacı, miktarı ve dağılımı yönünden başta teizm ve ateizm olmak üzere diğer inanç sistemlerince farklı biçimlerde algılanmış ve tartışılmıştır. Nitekim deistler de bu sorunu, sonsuz ve sınırsız güç, bilgelik ve iyilik sahibi Allah’ın varlığı ile tabiatta gözlemlenen kötülük, felaket ve kusurların mevcudiyeti bağlamında ele alıp tartışmışlardır. Lakin onların bu sorunun çözümüne ilişkin geliştirdikleri bakış açısı ve izah tarzları, tatminkâr olmaktan uzak olup zihinlerde birçok soruyu yanıtsız bırakmaktadır. Aynı zamanda kişiyi çıkmaza ve boşluğa düşüren bu yaklaşım tarzı, gönülleri rahatlatmak ve huzura eriştirmek şöyle dursun, bilakis korku ve endişenin yanı sıra şüphe ve bocalamaya sevk etmektedir. Buna karşın kötülüğün kaynağı ve nedenine ilişkin tutarlı, bütüncül ve kapsayıcı tespit ve değerlendirmelere, İmâm Mâtürîdî’nin hikmet teorisinde rastlamaktayız. Zira bu teori, hayatın gerçekleri ve yaratılmışların varoluş amaçlarıyla örtüşmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kötülük sorunu, Teodise, Deizm, İmâm Mâtürîdî, Hikmet kuramı

Imam Maturidi’s Approach to Deistic Claims in the Context of Theodicy Problem

Öz

In this study, the claims and explanations of leading deists regarding the problem of evil, which is one of the issues that has remained current throughout history, depending on the form and dimnesion of the relationship between God and the universe, are discussed, then the theory wisdom based on conclusion and holistic view, put forward by Imam Maturidi (d. 333/944) fort he solution and explanation of this problem, was examined. In addition, in order to shed light on the issue and provide an explanation, the deists’ finding and approaches regarding the origin and source of evil are criticized on the basis of this theory, which defends the justice, righteousness and legitimacy of the Creator by showing his actions/dispositions as good and beatiful, and the divergent and overlapping issues between them are revealed through comparison. An attempt was made to remove it. In this study, analytical method, which is one of the qualitative research methods, comparative method, descriptive and explanatory methods were used. The sources used in the research were systematically scanned using the document analysis method, and the obtained data and finding were evaluated within the framework of the basic principles and principles of the field. In this context, original works of both deists and Imam Maturidi were consulted in order to reach healthy and accurate information. Essentially, the problem of evil is a multifaceted and complex issue; it has been perceived and discussed in different ways by other belief systems, expecially theism and atheism, in tterms of its source, purpose, amount and distribution. As a matter of fact, deists have discussed this problem in the context of the existence of God, who has infinite and unlimited power, wisdom and goodness, and the existence of evil, disaster and flaws observed in nature. However, the perspective and explanation styles they developed regarding the solution of this problem are far from satisfactory and leave many questions unanswered in minds. At the same time, this style of approach, which puts the person in a deadlock and emptiness, far from reassuring the hearts and bringing them to peace, on the contrary leads to fear and anwiety, as well as doubt and confusion. On the other hand, encounter consistent, holistic and comprehensive determinations and evaluations regarding the source and cause of evil in Imam Maturidi’s theory of wisdom. Because this theory coincides with the realities of life and the puposes of existence of creatures.

Anahtar Kelimeler

Problem of evil, Theodicy, Deism, Imam Maturidi, Theory of wisdom

Kaynakça

• Avcı, M. vd.(2018). Disiplinlerarası bir yaklaşımla kötülük problemi. Konya.
• Aydın, N. (2023). Nitel araştırma yöntemleri. Özgür.
• Cebeci, L. (2021). Kur'ân-ı Kerîm açısından kötülük problemi (3. baskı). Akçağ.
• Cevizci, A. (2000). Paradigma felsefe terimleri sözlüğü. Paradigma.
• Corfe , R. (2007). Deism and social ethics: The role of religion in the third milennium. Arena Books.
• Cragg, R. G. (1964). Reason and authority in the eighteentht century. Cambridge University.
• Descartes, R. (1991). The Philosophical writing of Descartes (Cilt 1-3) (Trans. J. Cottingham & R. Stoothoff & D. Murdoch & A. Kenny). Cambridge University.
• Evans, C. S. (1985). Philosophy Of religion: Thinking about faith. Intervarsity.
• Herbert of Cherbury, E. L. (1937). De Veritate (Çev. M. H. Carre). University of Bristol.
• Hick, J. (1970). Evil and the God of love (2. baskı). The Fontana Library.
• Hume, David. (1995). Din üstüne (Çev. M. Tunçay). İmge.
• Leibniz, G. W. (1986). İmanla aklın uygunluğu üzerine konuşma: Teodise denemeleri (Çev. H. Batu). Milli Eğitim.
• Leibniz, G. W. (2019). Monadoloji (Çev. D. Çetinkasap). Türkiye İş Bankası Kültür.
• Liza, U. (t.y.). Karşılaştırmalı analiz: nedir ve nasıl yapılır?. https://www.questionpro.com/blog/tr/karsilastirmali-analiz-nedir-ve-nasil-yapilir [Erişim Tarihi: 25.12.2024].
• Lock, J. (1958). The Reasonableness of christianity as delivered in the scriptures (Ed. I. T. Ramsey). Stanford University.
• Lock, J. (1999). Tabiat kanunu üzerine denemeler. (Çev. İ. Çetin). Paradigma.
• Mackie, J. L. (1955). ''Evil and omnipotence'', Mind 64/254. Oxford University.
• Mâtürîdî, M. (2017). Kitâbü't-tevhîd (2. baskı). (B. Topaloğlu & M. Âruçî). Türkiye Diyanet Vakfı.
• Mâtürîdî, M. (2015-2019). Te'vîlâtü'l-Kur'ân (Cilt 1-17) (Çev. Kolektif). Ensar.
• Meister, C. (2012). God and evil. InterVarsity.
• Newton, I. (2019). The Principia: Mathematical principles of natural philosophy (5. baskı) (Çev. A. Yardımlı). İdea.
• Özdemir, M. (2014). İslâm düşüncesinde kötülük problemi (2. baskı). Furkan.
• Paine, T. (2013). The age of reason (2. baskı) (Çev. A. İ. Dalgıç). Türkiye İş Bankası Kültür.
• Paley, W. (1803). Natural theology: Or, evidences of the existence and attributes of the deity, collected from the appearances of nature. Cambridge Universty.
• Palmer, E. (1819). Principles of nature: Or, a development of the moral causes of happiness and misery among the human species. London.
• Rousseau, J. J. (1943). Emile ou de I'educaiton (Çev. H. Z. Ülken & A. R. Ülgener & S. Güzey). Türkiye.
• Rousseau, J. J. (2016). İnsanlar arasındaki eşitsizliğin kaynağı (Çev. R. N. İleri). Say.
• Sak, R., Şahin Sak, İ. T., Öneren Şendil, Ç., & Nas, E. (2021). Bir araştırma yöntemi olarak doküman analizi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4 (1), 227-250.
• Shaftesbury, A. A. (2001). -An inquiry concerning virtue and merit-, Characteristicks of men, manners, opinions, times (ss. 163-230) (Cilt 1-2). Liberty.
• Spinoza, B. (2019). Tractasus theologico-politicus. (Çev. C. B. Akal & R. Ergün). Dost.
• Şimşek, İ. (2020). Ataizmden Ateizme. Eskiyeni.
• Toland, J. (1696). Christitianity not mysterious or a treatise shewing that there is nothing in the gospel contrary To reason nor above it and that no christian doctrine can be properly call'd a mistery. Buckley.
• Voltaire, F. (2021). Candide, ou I'optimisme (Çev. Y. Yaşa). İkaros.
• Voltaire, F., & Arouet, M. (1977). Dictionnaire philosophique (Cilt 1-2) (Çev. L. Ay). İnkılap ve Aka.
• Voltaire, F. & Arouet, M. (2017). La metaphysique de Newton ou paralléle des sentimes de Newton et de Leibnitz. (Ed. L. M. Kahle). Len Pod Editeur.
• Weber, A. (1998). Felsefe tarihi. (Çev. H. V. Eralp). Sosyal.
• Yaran, C. S. (2016). Kötülük ve teodise (2. baskı). Vadi.
• Yasa, M. (2016). Tanrı ve kötülük (3. baskı). Elis.
• Yasa, M. (2019). ''Kötülük sorunu'', Din felsefesi el kitabı (4. baskı) (Ed. R. Kılıç- M. S. Reçber). Grafiker.