LÜTFİ Ö. AKAD’IN TAHİR İLE ZÜHRE (1952) FİLMİNİN V. PROPP'UN “MASALIN BİÇİMBİLİMİ” ESERİNDEKİ İŞLEVLERİ ÇERÇEVESİNDE ÇÖZÜMLENMESİ

Yıl 2025, Sayı: 103, 23 - 36

Ayşegül Çilingir

https://doi.org/10.17753/sosekev.1566970

Öz

Halk hikâyeleri, toplum kültürü için önemli edebi eserlerdir. Bu hikâyeler, toplumsal kültürel değerlerinin sözlü ya da yazılı olarak gelecek nesillere aktarımını sağlar. Bu aktarım günümüzde sinema ile de gerçekleşmektedir. Sinema filmlerine uyarlanan halk hikâyeleri, gelecek nesillere aktarımda görsel, işitsel bir form sunmaktadır. Halk hikâyeleri üzerine çalışmalar yapan Rus halkbilimcisi Vladimir Propp, Rus halk masallarını inceleyerek, masalların ortak noktalarını içine alan 31 işlev belirlemiştir. Propp, bu konudaki görüşlerini Masalın Biçimbilimi adlı eserinde kapsamlı bir şekilde ortaya koymuştur. Propp’un masal analizi için belirlediği bu yapı, sinema filmlerinde de analiz için kullanılmaktadır. Halk masalları ve sinema öyküsü ilişkisinden hareketle çalışmada, Tahir ile Zühre halk hikâyesinden 1952 yılında Lütfi Ö. Akad tarafından sinemaya uyarlanan film, Propp’un eserinde yer alan 31 işlev bağlamında incelenmiştir. Akad’ın yönettiği ve bir halk hikâyesi uyarlaması olan Tahir ile Zühre filminde Propp’un Masalın Biçimbilim eserinde yer alan işlevlerin hangilerinin bulunup bulmadığının ve yer alan işlevlerin nasıl ele alındığının tespit edilmesi çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Buna göre, çalışmada incelenen Tahir ile Zühre filminde Propp’un yaklaşımındaki 31 işlevin 26’sının yer aldığı ve bu işlevlerin film öyküsünün kırılma noktalarını içerdiği tespit edilmiştir. Ayrıca Propp’un yaklaşımında yer alan 7 rol unsurunun ise 6’sının da filmde yer aldığı ve karakter tanımlamalarının bu roller üzerinden yapılandırıldığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Film çalışmaları, Vladimir Propp, Tahir ile Zühre filmi, Lütfi Ö. Akad, Masalın biçimbilimi

The Analysis of Lütfı̇ Ö. Akad's Film Tahı̇r İLe Zühre (1952) Within the Framework of The Functions in V. Propp's Work “The Morphology of The Fairy Tale”

Öz

Folk tales are important literary works for social culture. These stories provide the transfer of social cultural values to future generations orally or in writing. This transfer is also carried out by cinema today. Folk tales adapted to cinema films offer a visual and auditory form in the transfer to future generations. Russian folklorist Vladimir Propp, who studies on folk tales, analysed Russian folk tales and identified 31 functions that include the common points of folk tales. Propp put forward his views on this subject comprehensively in his work titled The Morphology of the Fairy Tale. This structure determined by Propp for fairy tale analysis is also used for analysis in cinema films. Based on the relationship between folk tales and cinema story, the film adapted from the folk tale of Tahir and Zühre by Lütfi Ö. Akad in 1952 was analysed in the context of 31 functions in Propp's work. The aim of the study is to determine which of the functions in Propp's Formalistics of the Tale are found in the film Tahir ile Zühre, which is directed by Akad and is an adaptation of a folk tale, and how the functions are handled. Accordingly, it has been determined that 26 of the 31 functions in Propp's approach are included in the film Tahir and Zühre and that these functions include the breaking points of the film story. In addition, it was seen that 6 of the 7 role elements in Propp's approach were also included in the film and character definitions were structured through these roles.

Anahtar Kelimeler

Film studies, Vladimir Propp, Tahir and Zühre film, Lütfi Ö. Akad, Morphology of the fairy tale

Kaynakça

• Abak, Ş. (2017). Uyarlama yaklaşımı açısından Türk sineması (Tez No. 462128) [Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Akad, L.Ö. “Tahir ile Zühre”. 1952, https://www.imdb.com/title/tt0143916/?ref_=fn_al_tt_1.E.T.adresinden 10.09.2024 tarihinde erişilmiştir.
• Akad, L. Ö. (2004). Işıkla karanlık arasında. Türkiye İş Bankası Kültür.
• Arslantepe, M. (2009). Türk romanı ve Türk sineması ilişkileri, Marmara İletişim Dergisi , (14), 125 - 142. https://dergipark.org.tr/tr/pub/maruid/issue/447/3538
• Aslanyürek, S. (2004). Senaryo Kuramı (2. Baskı). Pan.
• Bars, M.E. (2014). Vladimir Propp’un yapısal çözümleme yöntemi çerçevesinde "Battal Gazi Destanı" filminin incelenmesi". Tarih Okulu Dergisi, 79-97. http://dx.doi.org/10.14225/Joh467
• Campbell, J. (2021). Kahramanın Sonsuz Yolculuğu (7. baskı). (Çev. Ed. S. Gürses). İthaki.
• Ceylan, M. N. (2023). Hikâye, sinema ve çağdaş tiyatro bağlamında bir halk anlatısı: Tahir ile Zühre. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 49-65. https://doi.org/10.21497/sefad.1313176.
• Chatman, S. (2009). Öykü ve Söylem Film ve Kurmacada Anlatı Yapısı (Çev. Ed. Ö.Yaren). Deki Basım.
• Çakır, S. (2017). Yeşilçam sineması ve masal formu: Ayşecik. Turkish Studies, 133-150. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.12300.
• Çetin, Erus. Z. (2020). Türkiye sinemasında uyarlamalara genel bir bakış. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 36, 583 - 592. https://dergipark.org.tr/tr/pub/talid/issue/58073/795076
• Çobanoğlu, Ö. (2005). Halkbilimi kuramları ve araştırma yöntemleri tarihine giriş (3. baskı). Akçağ.
• Demirtaş, H. (2014). Türk sinemasında 1960-1980 yılları arasında çizgi roman uyarlaması fantastik filmlerde erkek kahraman temsili (Tez No. 375284) [Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi ]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Doğan E. (2018). Türk sinemasında masal uyarlamaları ve Vladimir Propp’un halk masalları işlevlerinin Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler (1970) filminde çözümlenmesi. Journal of Turkish Studies, 23, 53-63. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.14215.
• Monaco, J. (2000). Bir Film Nasıl Okunur? (Çev. Ed. E.Yılmaz). Oğlak.
• Onaran, A. Ş. (1994). Türk sineması (I. ve II. Cilt). Kitle.
• Özçalışkan, Ş. (1996). Vladimir Propp'un biçimbilimsel yaklaşımı çerçevesinde bir Keloğlan masalının incelenmesi. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 59-76. http://dad.boun.edu.tr/tr/pub/issue/4533/62334.
• Özön, N. (1985). Sinema uygulayımı- sanatı- tarihi. Hil.
• Propp, V. (1985). Masalın Biçimbilimi (Çev. Ed. M. Rifat &., S. Rifat). Kent.
• Propp, V. Masalların Yapısı ve İncelenmesi (Çev. Ed. H. Gümüş). Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Sayın, A. (2005). Türk sinemasında edebiyat uyarlamaları ve bu uyarlamaların toplumsal yapıyla etkileşimi (Tez No. 188375) [Yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Scognamillo, G. (2010). Türk sinema tarihi (3.baskı). Kabalcı.
• Türkmen, F. (1983). Tahir ile Zühre. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Yayalagül, L., & Soygüder-Baturlar, Ş. (2019). Süreyya Duru’nun “Keloğlan” (1971) filminin Vladimir Propp’un “Masalın Biçimbilimi’ndeki dizimsel çözümleme yöntemine göre incelenmesi. E-kurgu Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Uluslararası Hakemli Dergisi, 27(1), 60-80.