Tek Parti Dönemi Varlık Dergisinde Sosyal Darwinist Yansımalar

Yıl 2026, Sayı: 105, 33 - 52

Ragıp Ergün

https://doi.org/10.17753/sosekev.1676771

Öz

Bu çalışma Türkiye Cumhuriyetinin kuruluş kodlarının da inşa edildiği bir dönemde, döneminin önde gelen dergilerinden Varlık’ın 1933-1945 yılları arasındaki sayılarında zamanının toplumsal ve zihinsel dönüşüm çabalarına katkı sunmaya çalışırken sosyal Darwinizm’e yönelip yönelmediğini açıklamaktadır. Zira iki dünya savaşı arası yıllarda Batı’da sosyal Darwinizm teorik çerçevede tartışılan, politika ise uygulama alanı bulan bir yaklaşımdır. İlgili yıllarda Batı’da ontolojiden psikolojiye, ekonomiden sosyolojiye, siyaseten insana kadar pek çok alanın Darwinci bir perspektifle inşa edilmeye çalışıldığı gözlenmektedir. Bu zaman aralığında Batılılaşmayı en büyük ideal olarak gören Tek Parti dönemi aydınlarının bu yaklaşımdan habersiz olması beklenemez. İlgili düşüncenin kendine yaşam alanı bulduğu yerlerin başında Varlık Dergisi gelmektedir. Dönemin önde gelen aydınlarının yazarlık yaptığı, devletin açıktan destek verdiği dergi 1933 yılında Yaşar Nabi (Nayır) öncülüğünde yayın hayatına başlamıştır. Varlık Dergisinin 1933 ile 1945 yılları arasındaki sayıları sosyal Darwinist perspektiften, birincil kaynaklar üzerinden, literatür taraması ve arşiv araştırmasına dayalı olarak nicel bir incelemeye tabi tutulduğunda, bu yaklaşımın pek çok argümanının derginin yazarları arasında açıkça tartışıldığı, toplumu dönüştürmek için önemli bir pusula/rehber olarak görüldüğü anlaşılmaktadır. Ayrıca o dönem Batı’da bile çok fazla kullanılmayan sosyal Darwinizm kavramının Varlık Dergisinde kullanıldığı da açıkça görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal darwinizm , Varlık dergisi , Tek parti , Öjenizm , İnsanın muhtevası

SOCIAL DARWINIST REFLECTIONS IN THE SINGLE PARTY PERIOD VARLIK MAGAZINE

Öz

This study examines whether Varlık magazine, a leading publication during Turkey's early Republican era (1933-1945), leaned toward social Darwinism while contributing to the nation's social and intellectual transformation. Social Darwinism, a prominent Western ideology between the two world wars, influenced politics, economics, and psychology, and Turkish intellectuals, who saw Westernization as a key ideal, were likely aware of it. Varlık, founded in 1933 by Yaşar Nabi Nayır and supported by prominent thinkers, served as a platform for contemporary ideas. Through primary sources, literature reviews, and archival research, the study reveals that social Darwinism was openly debated in Varlık, making the magazine a significant medium for its dissemination. The findings suggest that Varlık not only reflected but also actively shaped the intellectual climate of the time, aligning with global trends while contributing to Turkey's foundational transformation. It is also clearly seen that the "social Darwinism" organization, which showed itself as a content that could be experienced even in the West at that time, was also active.

Anahtar Kelimeler

Social darwinism , Varlık magazine , Single party , Eugenicism , The nature of human

Kaynakça

• Aksel, İ. Ş. (1937). Modern ırk hıfzıhsıhası. Varlık, 5(102), 471-473.
• Arda, M. N. (1938). Yaşamak. Varlık, 5(109), 578-579.
• Ata, B. (2001). 1924 Türk basını ışığında Amerikalı eğitimci John Dewey’nin Türkiye seyahati. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 21(3), 193-207.
• Barnett, L. D. (1964). Anti-miscegenation laws. The Family Life Coordinator, 13(4), 95-97.
• Berliner, J. (2008). Jack London’s socialist social Darwinism. American Literary Realism, 41(1), 52-78.
• Blackledge, P. (2002). Historical materialism: from social evolution to revolutionary politics. in Paul Blackledge & Graeme Kirkpatrick (Eds.), Historical Materialism and Social Evolution (pp. 8-35), Palgrave Macmillan.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27–40. https://doi.org/10.3316/QRJ0902027
• Brautigam, J. C. (1990). Sorting out social Darwinism. History and Philosophy of the Life Sciences, 12(1), 111-116.
• Carre, A. (1937). Medeni cemiyet ve âsab buhranı. (Çev. N. Baydar). Varlık, 4(96), 373-374.
• Cemil, A. (1938). Jack London’un hayatı ve eseri. Varlık, 5(111), 616-618.
• Cemil Sena (1933a). Mektep kitabı hayat kitabı. Varlık, 1(4), 51.
• Cemil Sena (1933b). Fikir kırıntıları. Varlık, 1(10), 146.
• Cemil Sena (1934a). Fikir kırıntıları. Varlık, 2(27), 42.
• Cemil Sena (1934b). Fikir kırıntıları. Varlık, 2(30), 90.
• Cemil Sena (1934c). Fikir kırıntıları. Varlık, 1(21), 7.
• Cemil Sena (1934d). Fikir kırıntıları, Varlık, 2(26), 23.
• Cemil Sena (1935a). Fikir kırıntıları. Varlık, 2(39), 232.
• Cemil Sena (1935b). Fikir kırıntıları. Varlık, 2(48), 376.
• Cevdet, A. (1932). Dr. Gustave Le Bon. İçtihad, (337), 5643-5645.
• Clark, L. L. (1984). Social Darwinism in France. The University of Alabama.
• Crook, D. P. (1994). Darwinism, war and history: The debate over the biology of war from the “Origin of Species” to the first world war. Cambridge University.
• Crook, D. P. (2007). Darwin’s coat-tails: Essays on social Darwinism. Peter Lang.
• Çelik, R., & Küçükyıldırım, S. (2022). Dewey’in düşüncelerinin Darwinci temelleri. Felsefe Dünyası Dergisi, (75), 57-73.
• Darwin, C. R. (1975). İnsanın türeyişi. (Çev. Ö. Ünalan). Onur.
• Darwin, C. R. (1976). Türlerin kökeni. Çev. Ö. Ünalan). Onur.
• Dawkins, R. (2007). Gen bencildir. (Çev. A. Ü. Müftüoğlu). TÜBİTAK.
• Demolins, E. (1899). Anglo-saxon superiority: to what it is due. (Trans. L. B. Lavigne). The Musson Book Company.
• Demolins, E. (2016). Anglo-saksonların üstünlüğünün sebepleri nelerdir (Çev. A. Fuad & A. Naci). Pegem Akademi.
• Dennis, R. M. (1995). Social Darwinism, scientific racism, and the metaphysics of race. The Journal of Negro Education, 64(3), 243-252.
• Doğan, A. (2005, Mayıs 19–20). Son dönem Osmanlı düşüncesinde yeni etik arayışları [Konferans sunumu]. 2. Siyasette ve Yönetimde Etik Sempozyumu, Sakarya, Türkiye.
• Doğan, A. (2012). Osmanlı aydınları ve sosyal Darwinizm. Küre.
• Ergün, R. (2022). Cemil Sena Ongun’un “fikir kırıntıları”nda sosyal Darwinist yansımalar, Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, 5(1), 13-38.
• Ergün, R. (2023). Tek parti döneminde sosyal Darwinizm. Mahya.
• Galtung, J. (1971). Structural theory of imperialism. Journal of Peace Research, 8(2), 81-117.
• Geary, D. (2000). Hitler and nazism. Routledge.
• Gross, J. T. (2022). Poles and Jews in the second world war: the revisions of. Contemporary European History, 11(4), 641-658, https://doi.org/10.1017/S0960777302004071
• Hanioğlu, M. Ş. (2011). Atatürk: an intellectual biography. Princeton University.
• Herbert, G. (1937). Tabiatın dersi. (Çev. H. R. Akyürek). Varlık, 4(94), 341-343.
• Hecht, J. M. (2000). Vacher de Lapouge and the rise of Nazi science. Journal of the History of Ideas, 61(2), 285-304.
• Henig, R. (2002). The Origins of the first world war. Routledge.
• Herwig, H. H. (2003). Germany. (Ed. In R. F. Hamilton & H. H. Herwig), The Origins of World War I. Cambridge University.
• Heywood, A. (2013). Siyasi ideolojiler: bir giriş. (Çev. Ş. Akın & A.K. Bayram) Adres.
• Hitler, A. (2007). Kavgam. (Çev. H. Gül). Acun.
• Hobsbawm, E. (1995). Age of extremes the short twentieth century 1914-1991. Abacus.
• Hobsbawm, E. (1999). İmparatorluk çağı. (Çev. V. Aslan). Dost.
• Hodgson, M. G. (2004). Social Darwinism in anglophone academic journals: a contribution to the history of the term. Journal of Historical Sociology, 17(4), 428-463.
• Hofstadter, R. (1962). Darwinism and Western Thought. (Ed. In H. L. Paine). Darwin, Marx, Vagner a symposium (pp. 47-70), Ohio State University.
• Huxley, J. (1936). Irklar ve ırkçılık hakkında nazariyeler. (Çev. M. Reşit). Varlık, 4(76), 56-57.
• Huxley, A. (1936). İlim ve din. (Çev. F. A. Aras). Varlık, 3(71), 5-6.
• Kalaycıoğulları, İ. & Akgündüz, B. (2019). Osmanlılardan erken cumhuriyet dönemine öjenizme dair ilk metinler. ÇKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(Özel), 87-95.
• Karahasan, A. (1936). Allah fikrinin tekâmülü. Varlık, 4(78), 91-92.
• Lamarck, J. B. (1963). Zoological philosophy. (Trans. H. Ellio)t. Hafner Publishing Company.
• Le Bon, G. (1931). Nüfus fazlalığı ve harp. (Çev. A. Cevdet). İçtihad, (312), 5543-5547.
• Le Bon, G. (2001). The Psychology of socialism. Batoche.
• Lewis, B. (1993). Modern Türkiye’nin doğuşu. Çev. M. Kıratlı. Türk Tarih Kurumu.
• Malthus, T. R. (1966). An esssay on the principle of population. Palgrave Macmillan.
• Marshall, H. R. (1916). War and the ıdeal of peace. Duffield and Corparation.
• Merriam, S. B. (2009). Qualitative research: A guide to design and implementation. Jossey-Bass.
• Nayır, Y. N. (1939). İnsanlık ve harp. Varlık, 9(149), 129-130.
• Nayır, Y. N. (1940). Eski yeni davası. Varlık, 10(166), 545.
• Nayır, Y. N. (1942). Ahlâk Savaşı. Varlık, 12(214), 505.
• Nietzsche, F. (1984). Böyle buyurdu Zerdüşt. (Çev. A. T. Oflazoğlu). Cem.
• Nietzsche, F. (2002). Beyond good and evil. (Trans. J. Norman). Cambridge University.
• Nietzsche, F. (2003). Şen bilim. (Çev. L. Özşar). Asa.
• Nietzsche, F. (2006). Thus spoke Zarathustra. (Trans. A. Del Caro). Cambridge University.
• Nietzsche, F. (2010b). Putların alacakaranlığı ya da çekiçle nasıl felsefe yapılır. (Çev. M. Tüzel). Türkiye İş Bankası Kültür.
• Niyazi Hüsnü, (1933). İlmi düşünüş. Varlık, 1(9), 133.
• Ongun, C. S. (1938). Ahlâksel şüphecilik. Varlık, 6(130), 150-153.
• Ongun, C. S. (1940a). Modern siyasetin felsefi prensipleri. Varlık, 9(156), 307-309.
• Ongun, C. S. (1940b). Harbin mahiyeti ve felsefesi. Varlık, 11(178), 219-221.
• Ongun, C. S. (1941). Bu harpten alınacak dersler. Varlık, 12(196), 73-77.
• Ongun, C. S. (1942). İnsan ruhunda anarşi. Varlık, 13(218), 23-28.
• Osman Halit (1934). Seciyeler ilmi: karakteroloji. Varlık, 1(12), 179-180.
• Reşat Şemsettin (1933), Yeni ve eski mektep arasındaki temelden farklar. Varlık, (3), 35-36.
• Reşit, M. (1936). Cemil Sena ile bir konuşma. Varlık, 3(63), 6-7.
• Ritzer, G. (2011). Sociological theory. McGraw-Hill Companies.
• Roosevelt, T. (1902). The strenuous life. The Century Corparation.
• Russel, B. (1990). Din ile bilim. Çev. A. Göktürk. Say.
• Sánchez-Gómez, L. A. (2013). Human zoos or ethnic shows? essence and contingency in living ethnological exhibitons. Culture and History Digital Journal, 2(2), 1-25.
• Spencer, H. (2004). Man versus the state with six essays on government, society and freedom. Liberty Fund.
• Sol, C. K. (1936). Yaratmak. Varlık, 3(60), 9.
• Toprak, Z. (2012). Darwin’den Dersim’e cumhuriyet ve antropoloji. Doğan.
• Toprak, Z. (2020). Atatürk: kurucu felsefenin evrimi. Türkiye İş Bankası Kültür.
• Tüfekçi, G. (1983). Atatürk’ün okuduğu kitaplar I. Türkiye İş Bankası Kültür.
• Uzman, M. O. (1939). Öjenik. in C.H.P. Konferanslar Serisi Kitap: 2 (pp.3-12), Recep Ulusoğlu.
• Ülken, H. Z. (2005), Türkiye’de çağdaş düşünce tarihi, Ülken.
• Vacher de Lapouge, G. (1899). L’Aryan, son role social. Albert Fontemoing Éditeur.
• Vorzimmer, P. (1969). Darwin, Malthus, and the theory of natural selection. Journal of the History of Ideas, 30(4), 527-542.
• Yalım, Z. R. (1940). Milli varlık bakımından sağlık. in C.H.P. Konferanslar Serisi Kitap: 21 (pp.63-77), Recep Ulusoğlu.
• Yaşar Nabi (1933a). Gençlik ve inkâr. Varlık, 1(1), 2-3.
• Yaşar Nabi (1933b). Şuursuz heyecan. Varlık, 1(7), 3.
• Yaşar Nabi (1933c). Bu on yıl. Varlık, 1(8), 3.
• Yaşar Nabi (1933). İnkılâp ve vazife. Varlık, 1(9), 129.
• Yaşar Nabi (1935). İnan ve şüphe adamları. Varlık, 3(51), 1.
• Yedinci Milli Tıb Kurultayı Rapor II: Öjenik, Kader.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin.
• Zürcher, E. J. (2020). Modernleşen Türkiye’nin tarihi. (Çev. Y. Saner). İletişim.