Edebiyatta Gerçekçilik ve Alımlama Estetiği

Yıl 2016, Cilt: 1 Sayı: 2, 105 - 117, 31.12.2016

Sefa Yüce

https://doi.org/10.29110/soylemdergi.255282

Cited By: 2

Öz

İnsan varlığı karmaşık bir yapıdır. Bu
yapının iç dünyası, duygusal ve sezgisel boyutuyla edebî metinlere yansır. Edebî
metin bir üst dildir. Günlük dilin daha üst basamağıdır. Bu amaçla edebî metin
kurgusaldır. O, varoluşu anlatır. Edip, ele aldığı bir öyküyü veya hayattan bir
kesiti, kendi bütünlüğü içinde sanatın dünyasında dönüştürür, onu yeniden inşa
eder, kurar. Diğer sanat eserlerinde olduğu gibi edebî eserler de birden çok
anlam içerir. Bir edebî eser, değerini ve önemini *realiteden
almaz. O, önemini ve değerini üslubundan alır. Aslında edebî eser, hayatı
üretmenin ve kurgulamanın bir aracıdır.

 

Sanat ve edebiyatta dile gelen, ifade
edilen insanlığın değişik halleridir.Sanatı bir yansıtma aracı olarak görenler,
realiteden, hayatın gerçeğinden hareket edenlerdir. Onlara göre, sanatın yönü
ve yüzü daima hayata dönüktür. Sanatı anlamak bir nevi insanı anlamaktır. Sanatkâr,
kendi döneminin ruhunu ve dokusunu eserine yansıtır. Bunu yansıtırken kültürden
kültüre ve döneme ve çağa göre ölçütler değişkenlik gösterir.Aydınlanma Çağı
ile birlikte felsefenin gelişimi sanatları da derinden etkiler. Bu çağdan
itibaren felsefi derinlik ve felsefi bakış açısı, edebiyat kuramlarında ve edebî
eserlerde kendini belirgin bir biçimde hissettirir. Hayat ve gerçeklik,
toplumsal gerçekçilik gibi oluşumlar da bu bakış açısının sonucudur. Bu bakış açısının
içine alımlama estetiğini de dâhil etmek gerekir.Alımlama estetiği çağdaş bir
edebiyat kuramıdır. Edebî eseri çözümleyen ve onu anlamaya çalışan okurdur. Her
okur, edebî esere kendine özgü bilgi birikimi ve beklentiyle yaklaşır. Edebî
eser, her okur tarafında yeniden yorumlanan ve değerlendirilen bir metindir. Bu
açıdan her yorum, bir özgür etkinlik ifadesidir.

 

XIX. yüzyılda pozitivizmin ortaya çıkışı
ve yaygınlık kazanması sanatta realizmin doğuşuna zemin hazırlar. Gerçekçilik,
sanatın esası ve temelidir. Tüm sanat türleri ve özellikle edebî eserler
“toplumsal vetarihsel” gerçeklikleri yansıtırlar. Sanat eseri, kendi gerçeğini
anlatır. Bu yönüyle sanat eseri, içinde bulunduğu koşulların bir ürünüdür.Her
çağ ve dönem, kendi sanat eserinde fikir ve hisleriyle hayatiyet bulur. Ayrıca
gerçeklik bütün unsurlarıyla tanımlanmış bir kavram da değildir.Realizm,
gerçekliğin taklididir. Bir nevi hayatın “mimesis”idir. Ele alınan ve
değerlendirilen bir eserin gerçekliği “yazara göre mi, okura göre mi veya çağa
göre mi tespit edileceği” hâlâ belirsiz bir durumdur.Her toplumda söylemler
değişkenlik gösterir. Edebiyat kuramları da sosyokültürel bilgi birikiminin
sonucuna göre değişime uğrar.

 

Siyasi ve sosyal olayların gelişimi ile birlikte
sanatkârlar realizmden etkilenirler. Bu etkilenmede dönemin ve devrin ruhu ile
o çağa ait düşünce etkinliklerinin birikimi önemli rol oynar. Aslında Batı’da
gerek kuramlar ve gerekse edebî akımlar arasında bir iç ve dış mücadelesi
olduğunu görürüz. Yani bu durum felsefi ve sanat boyutunda maddi ve manevi
değerlerin bir çatışması biçiminde cereyan eder.

---

 

Anahtar Kelimeler

Edebiyatta gerçekçilik, üst dil, okur, realizm, pozitivizm

Realism and Reception Aesthetics in Literature

Öz

The human existence is a complex structure. The
emotional and intuitional dimensions of this structure penetrate to literature.
It is higher than daily language. Thus, the literary text is fictive. It
expresses the existence. The man of letters transforms a part of life or a
story, in the world of art by maintaining its integrity; so she/he reconstructs
and rewrites it. Like in all other art pieces, the literary pieces also have
more than a single meaning. The value and importance of a literary text is not
related to its loyalty to the reality, but its language and style. In fact, the
literary text is the means of the creating and fictionalizing the life.

What described and expressed in art and
literature is the various conditions of humanity. People considering art as a
tool of reflection are the persons who act from the reality of life. According
to them, the direction and face of the art always look to the life. To
understand art means somehow to understand human. The artist reflects the soul
and features of its own era to his/her art. The parameters for this reflection
change depending on the culture and time. With the Age of Enlightenment, the
development of philosophy deeply has influenced the arts, as well. Since this
era, the philosophical depth and perception have been prominently seen in
literary theories and pieces. The formations such as life and reality, social
realism are the results of this perception. The reception aesthetics is also a
part of this point of view. The reception aesthetics is a contemporary literary
theory. It is the reader who scrutinizes and tries to understand the text. Each
reader approaches to a text with her/his own unique knowledge and expectations.
The literary work is a text that is reinterpreted and reassessed by each
reader. Thus, each comment is the expression of a free activity.

The emergence of positivism in 19^th
century and its common acceptance have provided a basis for the birth of
realism in the art. The realism is the essence of the art. All arts and
especially literature reflect the "social and historical” realities. An
art work tells its own reality. In that sense, the art work is the product of
the conditions which it is in. Each era and period survive with its ideas and
feelings by means of its own art. Besides, the reality is not a concept that is
fully identified with all its parts. The realism is the imitation of the
reality in terms of certain aspects. It is some kind of the "mimesis” of
life. The matter of the reality of a text is still an ambiguous subject,
because "the condition of reality” can change depending on the author,
reader and era. The discourses can differ in every society. The literary
theories can also change according to the consequences of socio-cultural
knowledge. The artists have been influenced by the realism with the development
of social and political events.

In this context, the soul and the way of
thinking of the period also play important roles. In fact, we observe that
there is an internal and external struggle between the theories and literary
movements in the West. In a sense, it is the clash of material and moral values
in the context of philosophy and art. 

Anahtar Kelimeler

Reality in the literature, meta-language, reader, realism, positivism, reflection aesthetics

Kaynakça

• Ali Kemal (2007). Edebiyât-ı Hakikiyye Dersleri. Haz. Bahriye Çeri. Ankara: Hece Yayınları.
• Antakyalıoğlu, Zekiye (2013). Roman Kuramına Giriş. İstanbul: Ayrıntı.
• Eagleton, Terry (2015). Edebiyat Nasıl Okunur. Çev. Elif Ersavcı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ecevit, Yıldız (2004). Türk Romanında Modernist Açılımlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Eliot, T. S. (1983). Edebiyat Üzerine Düşünceler. Çev. Sevim Kantarcıoğlu. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Gökçek, Fazıl (2009) Bir Tartışmanın Hikâyesi Dekadanlar. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kantarcıoğlu, Sevim (1983). Edebiyat Akımları ve Temel Metinler. Ankara: Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Yayınları.
• Kaplan, Mehmet (1982). Kültür ve Dil. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kaplan, Ramazan (1997). Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kefeli, Emel (2007). Metinlerle Edebiyat Akımları. İstanbul: 3F Yayınevi.
• Moran, Berna (1981). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Özbek, Yılmaz (2013). Postmodernizm ve Alımlama Estetiği. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Özkırımlı, Atilla (1983). Edebiyat İncelemeleri. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Taşdelen, Vefa (2013). Felsefeden Edebiyata. Ankara: Hece Yayınları.
• Timur, Taner (2002). Osmanlı-Türk Romanında Tarih, Toplum ve Kimlik. Ankara: İmge Kitabevi.
• Tolstoy, L. N. (2013). Sanat Nedir. Çev. Beyhan, Mazlum. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Tunalı, İsmail (2001). Estetik. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Yavuz, Hilmi (2012). Okuma Biçimleri. İstanbul: Timaş Yayınları.