ÇOCUK HAKLARI PERSPEKTİFİNDEN KORUYUCU AİLE SİSTEMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2025, Cilt: 2025 Sayı: Aile Özel Sayısı Cilt -2, 449 - 480, 30.06.2025

Cezmi Ervüz , Ahmet Türk

https://doi.org/10.21560/spcd.v2025i88554.1624518

Cited By: 1

Öz

Bu çalışma, Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin temel ilkeleri doğrultusunda, Türkiye’de koruyucu ailelik sistemini çocuk hakları perspektifinden değerlendirmeyi amaçlamaktadır. Bu kapsamda bu çalışma, koruyucu aile sistemini yalnızca bir bakım modeli olarak değil; aynı zamanda çocukların insan onuruna yaraşır bir yaşam sürmelerini hedefleyen hak temelli bir sosyal hizmet yaklaşımı olarak ele almakta ve çocuk refahını artırma yönünde kapsamlı bir değerlendirme sunmaktadır. Çalışmada literatür taraması yöntemiyle ulusal ve uluslararası mevzuatlar ile güncel araştırmalar temelinde sistemin güçlü yönleri ve sınırlılıkları ele alınmıştır. Çalışma, koruyucu ailelik modelinin çocuğun aile ortamında büyüme hakkını destekleyen önemli bir alternatif bakım modeli olduğunu ortaya koymaktadır. Bununla birlikte sistemin uygulamada bazı yapısal zorluklarla karşılaştığı; özellikle dezavantajlı çocuk gruplarının (engelli, küçük yaş, yabancı uyruklu) hizmete erişiminde eşitlikçi bir uygulamanın yeterince sağlanamadığı tespit edilmiştir. Ayrıca, uygulamada hak temelli bir yaklaşımın tam anlamıyla yerleşmesinde sorunlar olduğu görülmüştür. Sonuç olarak, çocuk hakları odaklı, kapsayıcı ve sürdürülebilir bir koruyucu aile sisteminin inşası için nitelikli profesyonel destek, bölgesel eşitlik, katılımcı süreçler ve ayrımcılık karşıtı politikaların geliştirilmesine yönelik öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Çocuk hakları , çocuk , koruyucu aile , çocuk koruma , sosyal hizmet.

AN EVALUATION OF THE FOSTER FAMILY/CARE SYSTEM IN THE CONTEXT OF CHILD RIGHTS

Öz

This study aims to evaluate the foster care system in Turkey from a child rights perspective, in line with the fundamental principles of the United Nations Convention on the Rights of the Child. In this context, the study approaches foster care not merely as a model of care, but as a rights-based social work practice that aspires to ensure a life worthy of human dignity for every child. It provides a comprehensive assessment aimed at enhancing child well-being. Utilizing a literature review method, the study examines national and international legislation as well as recent research to identify the strengths and limitations of the system. The findings reveal that the foster care model represents a vital alternative care option that upholds the child’s right to grow up in a family environment. However, the system faces structural challenges in practice, particularly in ensuring equitable access to services for disadvantaged child groups such as children with disabilities, younger children, and those of foreign nationality. Moreover, the study highlights that a fully established rights-based approach is yet to be achieved in implementation. In conclusion, the study offers recommendations for building a child rights-oriented, inclusive, and sustainable foster care system through qualified professional support, regional equity, participatory processes, and the development of anti-discrimination policies.

Anahtar Kelimeler

Child rights , child , foster care , child protection , social work.

Kaynakça

• Abukan, B. (2020). Çocukluk çağı travmalarının koruyucu aile içinde sağaltımı üzerine bir değerlendirme. Toplum ve Sosyal Hizmet, 31(1), 241-260. https://doi.org/10.33417/tsh.681890
• Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı. (2024). İllere göre koruyucu aile istatistikleri. 5 Aralık 2024 tarihinde https://aile.gov.tr/koruyucuaile/illere-gore-koruyucu-aile-istatistikleri/ adresinden erişildi.
• Al-Harbi, N., Al-Omari, N. and Al-Yami, S. (2024). Rights of people with special needs from a legal perspective. International Journal of LAw Research and Studies, 3(3), 8-18. https://doi.org/10.59992/IJLRS.2024.v3n3p1
• Altın-Şahin, H. (2022). Koruyucu aile ve çocuk arasında kişisel ilişki kurulması. Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 4(2), 680-716. https://doi.org/10.47136/asbuhfd.1179400
• Aydemir, İ., Öztürk, M., Toga, H. ve Türk, A. (2024). Sosyal hizmetin tanımlanması-amaçları-temel ilkeleri. İ. Aydemir ve M. Öztürk (Ed.), Sosyal Hizmete Giriş (ss.1-17) içinde. Akademisyen Kitabevi.
• Barak‐Corren, N., Kan‐Tor, Y. and Tebbe, N. (2022). Examining the effects of antidiscrimination laws on children in the foster care and adoption systems. Journal of Empirical Legal Studies, 19(4), 1003-1066. https://doi.org/10.1111/jels.12333
• Bilican-Gökkaya, V. (2014). Ailelerin, koruyucu aile olma nedenleri (Sivas ili örneği). Journal of Human Sciences, 11(1), 603–620. http://dx.doi.org/10.14687/ijhs.v11i1.2733
• Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme. (1989). Çocuk Haklarına Dair Sözleşme. 2 Aralık 2024 tarihinde https://www.unicef.org/turkiye/çocuk-haklarına-dair-sözleşme adresinden erişildi.
• Buehler, C., Rhodes, K. W., Orme, J. G. and Cuddeback, G. (2006). The potential for successful family foster care: Conceptualizing competency domains for foster parents. Child Welfare, 85(3), 523-558.
• Canbulut, T. (2014). Türkiye’de çocukların katılım hakkı üzerine bir derleme. Sağlık Bilimleri ve Meslekleri Dergisi, 1(2), 85-94. https://doi.org/10.17681/hsp.73252
• Certel, N. (2019). Koruyucu aile derneklerine üye olan koruyucu ailelerin bu modele ilişkin deneyim ve değerlendirmeleri. Toplum ve Sosyal Hizmet, 30(1), 147-165. https://doi.org/10.33417/tsh.516772
• Certel, N. (2024). Koruyucu aile modeli uygulamalarında biyolojik ailelerin yeri ve önemi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 35(2), 349-364. https://doi.org/10.33417/tsh.1355646
• Cho, J.H. and Lee, J. (2023). A Study on Family Reunification of the Child: Focusing on Case Law of the European Court of Human Rights. Kyung Hee Law Journal, 58(1), 311-338. https://www.doi.org/10.15539/khlj.58.1.8
• Cin, T. (2020). Çocuk hakları ve BM çocuk hakları sözleşmesinin kısa bir değerlendirmesi. International Journal of Social, Political and Economic Research, 7 (3), 465-498. https://doi.org/10.46291/IJOSPERvol7iss3pp465-498
• Courtney, M. E., Dolev, T. and Gilligan, R. (2009). Looking backward to see forward clearly: A cross-national perspective on residential care. In M. E. Courtney & D. Iwaniec (Eds.), Residential care of children: Comparative perspectives (pp. 191–208). New York, NY: Oxford University Press.
• Çavuş, F. ve Çalış, N. (2021). İhmal ve istismarı önlemeye yönelik çocuk koruma politikalarında uzmanlaşmış koruyucu aile modelinin yeri. Toplum ve Sosyal Hizmet, 32(4), 1565-1586. https://doi.org/10.33417/tsh.900655
• Delgado, P., Carvalho, J. M. and Alves, S. (2023). Children and Young People’s Participation in decision-making in Foster Care. Child Indicators Research, 16(1), 421-445. https://doi.org/10.1007/s12187-022-09979-5
• Erbay, E. (2013). Çocukların katılım hakkı üzerine bir Türkiye değerlendirmesi. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2(1), 38-54.
• Erbay, E. ve Çalış, N. (2021). Türkiye’de koruyucu aile hizmetlerine yönelik uzman görüşleri. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(40), 439-462. https://doi.org/10.46928/iticusbe.793311
• Erbay, E. ve Çalış, N. (2022). Kurum bakımı altında kalan bireylerin deneyimleriyle korunma ihtiyacı olan çocuk olmak: Retrospektif bir araştırma. Disiplinlerarası Çocuk Hakları Araştırmaları Dergisi, 2(3), 10-32.
• Erdal, L. (2014). Türkiye’de sosyal politika ve koruyucu aile hizmet modeli. Sosyoekonomi, 22(22). https://doi.org/10.17233/se.27202
• Ertuğrul, M. (2021). Çocuğun kişisel verilerinin velisi tarafından sosyal medyada kullanılmasının kişilik hakkı bakımından değerlendirilmesi. Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi (2), 513-564. https://doi.org/10.33432/ybuhukuk.886576
• Farmakopoulou, I. and Baltsioti, V. (2024). Revealing the profile of foster parents, biological parents, foster children and the triadic relationship amongst them. Technium Social Sciences Journal, 55(1), 319–341. https://doi.org/10.47577/tssj.v55i1.10728
• Föltz, F. (2020). Creating normalcy: Foster care for children and youth with disabilities and medical fragility in Germany. International Journal of Child, Youth and Family Studies, 11(4), 132-151. https://doi.org/10.18357/ijcyfs114202019942
• Geiger, J. M., Piel, M. H. and Julien-Chinn, F. J. (2017). Improving relationships in child welfare practice: Perspectives of foster care providers. Child and Adolescent Social Work Journal, 34, 23-33. https://doi.org/10.1007/s10560-016-0471-3
• Ilyosjon, I. (2024). Sociocultural barriers in the adaptation of adopted children and methods for overcoming them. American Journal Of Social Sciences And Humanity Research, 4(06), 127-133. https://doi.org/10.37547/ajsshr/Volume04Issue06-21
• İzci, L. (2020). Türkiye ve İngiltere’de koruyucu aile sisteminin karşılaştırması. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (50), 140-163. https://doi.org/10.48070/erusosbilder.740035
• Jean, S. S., Murphy, A., Wright, K., Law, C. and Risser, H. J. (2024). Understanding the needs of foster parents of youth with special health care needs: Perceptions, barriers, and recommendations. Children and Youth Services Review, 158, 107431. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2024.107431
• Kale-Özçelik, F. (2020). Çocuğun özel yaşamına saygı hakkının Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamında değerlendirilmesi. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 24(2), 425-451. https://doi.org/10.34246/ahbvuhfd.733281
• Karakuş, B. (2015). Sosyal hizmet mezunlarının kadro ve unvanı “sosyal hizmet uzmanı/ sosyal çalışmacı”. Toplum ve Sosyal Hizmet, 26(2), 169-190.
• Karataş, K. (2007). Türkiye’de çocuk koruma sistemi ve koruyucu aile uygulamaları üzerine bir değerlendirme. Toplum ve Sosyal Hizmet, 18(2), 7-20.
• Katzman, G. (2018). Convention on the rights of the child: Academic exercise or prescription for a better world. Advances in Pediatric Research, 5(10), 1-2. https://www.doi.org/10.24105/APR.2018.5.10
• Kaya, H., Baykuzu-Gündüz, G. ve Erden, H. G. (2020). Mülteci ve sığınmacı çocuklarda yüksek yararın değerlendirilmesi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 31(2), 764-790. https://doi.org/10.33417/tsh.649514
• Kaya-Kılıç, A. ve Tekin, H. H. (2019). Sosyal hizmet uzmanlarının korunmaya muhtaç çocuk birimlerinde ihmal ve istismar vakalarına verilen hizmetlerin niteliğine ilişkin görüşleri. Toplum ve Sosyal Hizmet, 30(3), 843-865. https://doi.org/10.33417/tsh.622575
• Kılınç, A. N. (2020). Türk hukukunda koruyucu aile sözleşmesi ve koruyucu aile ile çocuk arasındaki hukuki ilişkinin değerlendirilmesi. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 28(3), 1217-1261. https://doi.org/10.15337/suhfd.741192
• Kibaroğlu, S. ve Zengin, O. (2024). Koruyucu aile olma şartı sağlayan eşlerin koruyucu aile hizmet modeline ilişkin görüşleri. Toplum ve Sosyal Hizmet, 35(4), 661-683. https://doi.org/10.33417/tsh.1269615
• Koç-Başar, C. (2023). Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi bağlamında ayrımcılık yasağı ve eşitlik ilkesinin etkin korunması üzerine bir değerlendirme. Akdeniz Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 13(2), 751-785. https://doi.org/10.54704/akdhfd.1351016
• Kothencz, J. (2024). Navigating the complexities of caring for children with special needs: the experiences and challenges of foster parents in Hungary. Belvedere Meridionale, 36 (1), 189-194. https://doi.org/10.14232/belv.2024.1.13
• Markström, A., Andersson, C., Björkhagen Turesson, A. and Plantin, L. (2024). A collaborative process: child participation in interventions provided by Swedish child and family welfare services. Nordic Social Work Research, 1-14. https://doi.org/10.1080/2156857X.2024.2317217
• McCall, R. B. (2011). Research, practice, and policy perspectives on issues of children without permanent parental care. Monographs of the Society for Research in Child Development, 76(4), 223–272. https://doi.org/10.1111/j.1540-5834.2011.00634.x
• McTavish, J. R., McKee, C. and MacMillan, H. L. (2022). Foster children’s perspectives on participation in child welfare processes: A meta-synthesis of qualitative studies. Plos one, 17(10), e0275784. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0275784
• Orme, J. G. and Buehler, C. (2001). Foster family characteristics and behavioral and emotional problems of foster children: A narrative review. Family Relations: An Interdisciplinary Journal of Applied Family Studies, 50(1), 3–15. https://doi.org/10.1111/j.1741-3729.2001.00003.x
• Ömeroğlu, E. (2022). Milletlerarası özel hukukta koruyucu aile kurumuna uygulanacak hukukun belirlenmesi. Public and Private International Law Bulletin, 42(1), 1-25. http://dx.doi.org/10.26650/ppil.2022.42.1.982291
• Özateş-Gelmez, Ö. S. (2019). Çocuk refahı alanında sosyal dışlanmayla mücadele: Sosyal hizmet eğitimi bir mücadele aracı olarak kullanılabilir mi?. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 15(Özel Sayı 1), 37-48. https://doi.org/10.17244/eku.491889
• Özbesler, C. (2009). Koruyucu aile hizmetlerinde değerlendirme süreci. Aile ve Toplum Dergisi, 4(16), 86-94.
• Özler-Ervüz, F. (2022). Türkiye’de korunma ihtiyacı olan çocuklara yönelik kuruluş bakım hizmetleri. F. Yaman ve C. Ervüz (Ed.), Çocuk Koruma Sistemleri: Ulusal ve Uluslararası Boyutlarıyla (ss. 205-221) içinde. Nobel Yayıncılık.
• Pak-Güre, M. D., Aydeniz, Ü. ve Uğurlu, Z. (2024). Türkiye’de koruyucu aile ve evlat edinme ile ilgili çalışmalar: Sistematik bir inceleme. Sosyal Çalışma Dergisi, 8(2), 52-66. https://doi.org/10.70989/scd.1587368
• Reimer, D. (2023). Children’s Participation in Foster Care in Germany. In K. Križ & M. Petersen (eds.), Children and Young People's Participation in Child Protection: International Research and Practical Applications (pp. 129-155). Oxford University Press.
• Schneiderman, J. U. (2003). Health issues of children in foster care. Contemporary Nurse, 14(2), 123–128. https://doi.org/10.5172/CONU.14.2.123
• Shneyder, L.B. (2020). A child with disabilities in foster care: Features of psychological and pedagogical support. Bulletin TvSU. Series: Pedagogy and Psychology, 3, 79-87. https://doi.org/10.26456/vtpsyped/2020.3.079
• Smith, A. B. (2016). Achieving social justice for children: How can children’s rights thinking make a difference? American Journal of Orthopsychiatry, 86(5), 500–507. https://doi.org/10.1037/ort0000191
• Soyer, C. ve Akca, Ü. (2021). Isparta’da koruyucu aile uygulaması ve koruyucu ailelerin özellikleri. 8gen-ART, 1(1), 70-107. https://doi.org/10.53463/8genart.20210088
• Swetha, C.G.T. and Jaisre, V. (2023). Foster care being a second home for abandoned children: an analysis on Cathy Glass’s Saving Danny. International Journal of Membrane Science and Technology, 10 (3), 3028-3033. https://doi.org/10.15379/ijmst.v10i3.2952
• Şimşek, Z. (2024). Travma bilgili koruyucu aile sistemi. Sosyal Politika ve Sosyal Hizmet Çalışmaları Dergisi, 5(1), 84-98. https://doi.org/10.61861/spshcd.1379735
• Tankosic, M. and Grbic, A. (2023). The importance of effective communication in ensuring children's rights: a study on the intersection of communication and child rights. Human Research in Rehabilitation, 13(2), 238-248. https://www.doi.org/10.21554/hrr.092306
• Toros, K. and Falch-Eriksen, A. (2025). “I got to say two or three lines”- A systematic review of children's participation in child protective services. Child Abuse & Neglect, 162(1), 106934. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2024.106934
• Üretmen, M. (2024). Çocuk hakları ekseninde koruyucu ailelik: Haklar belgesi. 2 Aralık 2024 tarihinde https://www.stgm.org.tr/sites/default/files/2024-09/cocuk-haklari-ekseninde-koruyucu-ailelik-haklar-belgesi-1-1-2.pdf adresinden erişildi.
• Van der Walt, J. L. and Oosthuizen, I. J. (2024). Three perspectives on the notion of ‘the best interests of the child’. In die Skriflig/In Luce Verbi, 58(1), a3054. https://doi.org/10.4102/ids.v58i1.3054
• Yazıcı, E. (2014). Türkiye’de çocuk koruma sistemi ve koruyucu aile bakım yönteminde yeni yaklaşımlar. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(2), 247-270.
• Yıldırımalp, S. ve Hız, Ö. (2020). Koruyucu ailelerin sorunları Denizli ili örneği. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 13(2), 185-202. https://doi.org/10.25287/ohuiibf.567007
• Zozula, J. (2024). Specialist professional foster family as an educational measure used towards minors. Probation, 3, 195-224. https://www.doi.org/10.5604/01.3001.0054.5846