YAŞLI BİREYLERİN SOSYAL MEDYA KULLANIM MOTİVASYONLARININ VE SOSYAL KARŞILAŞTIRMA EĞİLİMLERİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 66, 141 - 173, 28.03.2025

Muhammed Sukru Aydın , Ayşe Sena Keçeci , Merve Şişman

https://doi.org/10.21560/spcd.vi.1495345

Öz

Teknolojinin insan hayatına daha çok dahil olmasıyla birlikte yaşlı nüfus içerisinde teknoloji kullanımında artış yaşandığı görülmektedir. Özellikle sosyal medya platformları aracılığıyla insanlar hem hızlıca bilgi sahibi olabilmekte hem de iletişim kurmak daha kolay hale gelmektedir. Aynı zamanda sosyal medyada bireyler başkalarının paylaşım ve içeriklerini izleyerek başka insanların nerede olduklarını ve ne yaptıklarını gözlemleme fırsatı yakalamaktadırlar. Bireylerin maruz kaldıkları bu bilgiler onların sosyal karşılaştırma yapmalarına sebep olmaktadır. Bu doğrultuda, şimdiki araştırmada yaşlılık dönemindeki bireylerin sosyal medya kullanım motivasyonlarını ve sosyal medyadaki sosyal karşılaştırma eğilimlerini incelemek amaçlanmıştır. Araştırma yaşları 60 ile 76 arasında değişen (Ort= 64,33) toplam 30 katılımcı (17’si kadın) ile yürütülmüştür. Veriler yarı yapılandırılmış görüşmelerle toplanmış, verilerin analizinde ise içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Veri analizleri sonucunda iki tema oluşturulmuştur: “sosyal medya kullanım motivasyonları” ve “sosyal karşılaştırmaya bağlı duygusal ve davranışsal çıktılar”. Sosyal medya kullanım motivasyonları temasının altında “ilişki, vakit geçirme, bilgi edinme, takip etme ve paylaşım yapma” kategorileri ortaya çıkmıştır. Katılımcıların sosyal medyadaki sosyal karşılaştırmaya bağlı duygusal ve davranışsal çıktıları ise yukarı ve aşağı yönlü sosyal karşılaştırma olmak üzere iki kategori altında incelenmiştir. Araştırmada elde edilen sonuçlar önceki bulgularla benzerlikleri ve farklılıkları üzerinden tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İleri yetişkinlik, sosyal karşılaştırma, sosyal medya, yaşlı bireyler

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarında bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davranıldığını beyan ederiz.

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

EXAMINATION OF SOCIAL MEDIA USAGE MOTIVATIONS AND SOCIAL COMPARISON TENDENCIES AMONG OLDER ADULTS

Öz

With the greater involvement of technology in human life, there has been an increase in the use of technology among the elderly population. Especially through social media platforms, individuals can reach information quickly and it becomes easier to communicate. At the same time, on social media, individuals have the opportunity to observe where other people are and what they are doing by watching the posts and content of others. This information that individuals are exposed to causes them to make social comparisons. Therefore, the current research aims to examine the motivations of social media usage motivations and social comparison tendencies on social media in elderly individuals. The study was conducted with a total of 30 participants (17 of whom were female) aged between 60 and 76 (M= 64,33). The data were collected through semi-structured interviews, and content analysis method was used in the analysis of the data. As a result of the data analysis, two themes were created: “motivations for social media use” and “emotional and behavioral outcomes related to social comparison”. Under the theme of motivations for social media use, the categories of “relationship, spending time, obtaining information, following and sharing” have emerged. The emotional and behavioral outcomes of the participants due to social comparison on social media were examined under two categories as upward and downward social comparison. The data were discussed in terms of similarities and differences with the previous findings.

Anahtar Kelimeler

Late adulthood, social comparison, social media, elderly individuals

Proje Numarası

-

Kaynakça

• KAYNAKÇA Akbuğa, F. (2023). Yaşlı bireylerin sosyal ağlardaki “Dijital Suskunluğu”. Sosyal Bilimler Dergisi, 62, 328-345. https://doi.org/10.29228/sobider.67696
• Barak, A. (2018). Sosyal medya kullanım motivasyonları üzerine karşılaştırmalı bir araştırma: Facebook, Twitter, Instagram örneği. [Yüksek lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi].
• Baş, Ö., Sunam-Audry, A., İnceoğlu, İ., Kaya, Y. B., Cöbek, G. ve Alkurt, S. V. (2023). Türkiye’de genç yetişkinlerin sosyal medya kullanımları ve paylaşım türlerinin incelenmesi. Intermedia International E-Journal, 10(18), 136-159. https://doi.org/10.56133/intermedia.1259262
• Blanton, H., Buunk, B. P., Gibbons, F. X. and Kuyper, H. (1999). When better-than-others compare upward: Choice of comparison and comparative evaluation as independent predictors of academic performance. Journal of Personality and Social Psychology, 76(3), 420-430.
• Buunk, B. P. and Ybema, J. F. (2003). Feeling bad, but satisfied: The effects of upward and downward comparison upon mood and marital satisfaction. British Journal of Social Psychology, 42(4), 613-628.
• Büyükmumcu, S. B. ve Ceyhan, A. A. (2019). Sosyal medya kullanıcılarının sosyal karşılaştırma eğilimlerinin incelenmesi. Anadolu Journal of Educational Sciences International, 10(1), 273-302. https://doi.org/10.18039/ajesi.682035
• Callan, M. J., Kim, H. and Matthews, W. J. (2015). Age differences in social comparison tendency and personal relative deprivation. Personality and Individual Differences, 87, 196-199. https://doi.org/10.1016/j.paid.2015.08.003
• Cıngı, Y. ve Cıngı, M. (2022). 65 yaş ve üzeri bireylerin korona virüs sürecinde sosyal medya kullanım alışkanlıklarına yönelik nitel bir araştırma. İstanbul Aydın Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14(4), 574-595.
• Crocker, J., Thompson, L. L., McGraw, K. M. and Ingerman, C. (1987). Downward comparison, prejudice, and evaluations of others: effects of self-esteem and threat. Journal of Personality and Social Psychology, 52(5), 907-916. https://doi.org/10.1037/0022-3514.52.5.907
• Collins, R. L. (1996). For better or worse: The impact of upward social comparison on self-evaluations. Psychological Bulletin, 119(1), 51–69. https://doi.org/10.1037/0033-2909.119.1.51
• Dailey, S. L., Howard, K., Roming, S. M. P., Ceballos, N. and Grimes, T. (2020). A biopsychosocial approach to understanding social media addiction. Human Behavior and Emerging Technologies, 2(2), 158-167. https://doi.org/10.1002/hbe2.182
• Festinger, L. (1954). A theory of social comparison processes. Human Relations, 7(2), 117-140. https://doi.org/10.1177/001872675400700202
• Hsu, C. L., Yu, C. C. and Wu, C. C. (2014). Exploring the continuance intention of social networking websites: an empirical research. Information Systems and e-Business Management, 12(2), 139-163.
• Jung, E. H., Walden, J., Johnson, A. C. and Sundar, S. S. (2017). Social networking in the aging context: Why older adults use or avoid Facebook. Telematics and Informatics, 34(7), 1071-1080.
• Jung, E. H. and Sundar, S. S. (2016). Senior citizens on Facebook: How do they interact and why? Computers in Human Behavior, 61, 27-35.
• Kalınkara, V. ve Sarı, İ. (2023). Yaşlı bireylerin sosyal medya kullanımı ve yaşlanma algısı. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 27(1), 87-102.
• Kartal, M. (2013). Türkiye’de sosyal medya raporu. İletişim ve Diplomasi, 1(1), 159-165. Kaşdarma, E. (2016). Facebook'taki sosyal karşılaştırma sürecinin ve bu süreçle ilişkili faktörlerin incelenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Uludağ Üniversitesi.
• Kross, E., Verduyn, P., Demiralp, E., Park, J., Lee, D. S., Lin, N., Shablack, H., Jonides, J. and Ybarra, O. (2013). Facebook use predicts declines in subjective well-being in young adults. PLoS One, 8(8), e69841.
• Lee, S. Y. (2014). How do people compare themselves with others on social network sites? The case of Facebook. Computers in Human Behavior, 32, 253–260. https://doi.org/10.1016/j.chb.2013.12.009
• Lockwood, P. and Kunda, Z. (1997). Superstars and me: Predicting the impact of role models on the self. Journal of Personality and Social Psychology, 73(1), 91- 103. https://doi.org/10.1037/0022-3514.73.1.91
• Mussweiler, T., Rüter, K. and Epstude, K. (2006). The why, who, and how of social comparison: A social-cognition perspective. S. Guimond (Edt.), Social comparison and social psychology: understanding cognition, intergroup relations, and culture (1. baskı), (s. 33-54). UK: Cambridge University Press.
• Nesi, J. and Prinstein, M. J. (2015). Using social media for social comparison and feedback-seeking: Gender and popularity moderate associations with depressive symptoms. Journal of Abnormal Child Psychology, 43, 1427-1438.
• Praveena, K. (2021). Determining the factors influencing social media usage among elderly. SCMS Journal of Indian Management, 18(3), 53-62.
• Sinav, A. (2020). Genç-yaşlı, orta-yaşlı ve ileri-yaşlı bireylerin sosyal medya kullanım davranışlarının karşılaştırmalı analizi: Eskişehir ili örneği. Etkileşim, 3(5), 116-145.
• Sözkesen, M. E. ve Biçer, S. (2018). Instagram’da sosyal kıyaslama, benlik saygısı ve yaşam doyumu ilişkisi: Fırat üniversitesi üzerinde bir inceleme. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 29, 302-326. Https://doi.org/10.31123/akil.458950
• Suls, J., Martin, R. and Wheeler, L. (2002). Social comparison: Why, with whom, and with what effect?. Current Directions in Psychological Science, 11(5), 159-163.
• Şamilova, A. ve Ayhan, N. (2022). Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı çerçevesinde yaşlıların sosyal medya kullanım davranışı örüntüleri. Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi, 7(2), 106-122. https://doi.org/10.5281/zenodo.7472394
• Şener, G. (2009). Türkiye’de Facebook kullanımı araştırması. XIV. Türkiye’de İnternet Konferansı Bildirileri. İstanbul: Bilgi Üniversitesi, 12-13 Aralık 2009, 33-41.
• Taşçıoğlu, C. (2018). Sosyal ağlarda yapılan sosyal karşılaştırmaların ardından hissedilen duygular ve bu duyguların ilişkili olduğu bireysel değişkenler [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Uludağ Üniversitesi.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2023, Ağustos 29). Hanehalkı bilişim teknolojileri (BT) kullanım araştırması. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Hanehalki-Bilisim-Teknolojileri-(BT)-Kullanim-Arastirmasi-2022-45587
• Vogel, E. A., Rose, J. P., Okdie, B. M., Eckles, K. and Franz, B. (2015). Who compares and despairs? The effect of social comparison orientation on social media use and its outcomes. Personality and Individual Differences, 86, 249–256. https://doi.org/10.1016/j.paid.2015.06.026
• Vogel, E. A., Rose, J. P., Roberts, L. R. and Eckles, K. (2014). Social comparison, social media, and self-esteem. Psychology of Popular Media Culture, 3(4), 206–222. https://doi.org/10.1037/ppm0000047
• Yang, C. C. (2016). Instagram use, loneliness, and social comparison orientation: Interact and browse on social media, but don’t compare. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 19(12), 703–708.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Wills, T. A. (1981). Downward comparison principles in social psychology. Psychological Bulletin, 90(2), 245-271. https://doi.org/10.1037/0033-2909.90.2.245
• Wood, J. V. (1989). Theory and research concerning social comparisons of personal attributes. Psychological Bulletin, 106(2), 231-248. https://doi.org/10.1037/0033-2909.106.2.231
• Xie, B., Charness, N., Fingerman, K., Kaye, J., Kim, M.T. and Khurshid, A. (2020). When going digital becomes a necessity: Ensuring older adults’ needs for information, services, and social inclusion during covid-19. Journal of Aging and Social Policy, 32, 460–470. https://doi.org/10.1080/08959420.2020.1771237
• Zhang, K., Kim, K., Silverstein, N. M., Song, Q. and Burr, J. A. (2021). Social media communication and loneliness among older adults: The mediating roles of social support and social contact. The Gerontologist, 61(6), 888-896.
• Zickuhr, K. and Madden, M. (2012). Older adults and internet use. Pew Internet and American Life Project, 6, 1-23.