TÜRK BORDRO SİSTEMİNDE MASLOW TEMELLİ AİLE DOSTU ÜCRETLENDİRME MODELİ

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 68, 727 - 759, 30.09.2025

Eray Karagöz

https://doi.org/10.21560/spcd.vi.1707038

Öz

Öz
Bu çalışma, Türkiye’de ücretlendirme sisteminin yapısal zayıflıklarını Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kuramı çerçevesinde değerlendirerek, insan odaklı, aile dostu ve normatif temelli bir bordro modeli önermeyi amaçlamaktadır. Günümüz çalışma yaşamında iş ve aile yaşamının uyumlaştırılması giderek daha fazla önem kazanmaktadır. Bu bağlamda, aile yaşamı ile iş yaşamını uzlaştırmayı hedefleyen politikalar kritik bir gereksinim hâline gelmiştir. Söz konusu politikaların etkili biçimde hayata geçirilebilmesi ise, gerekli yasal ve kurumsal düzenlemelerin oluşturulmasına bağlıdır. Bu politikalar içerisinde konumlanabilecek Türk bordro sistemi, mevcut uygulamalarıyla karmaşık mevzuatı ve parçalı istisna-muafiyet yapısıyla, çalışanların temel ihtiyaçlarını karşılamada yetersiz kalmakta; özellikle fizyolojik ve güvenlik düzeyindeki ihtiyaçların güvence altına alınamaması, üst düzey motivasyon unsurlarının (saygınlık, aidiyet, kendini gerçekleştirme) devreye girmesini engellemektedir.
Bu bağlamda geliştirilen "Maslow Temelli Aile Dostu Ücretlendirme Modeli", ücret ve yan hakların beş ihtiyaç düzeyine göre yeniden yapılandırılmasını ve istisna/muafiyet sistematiğinin bu çerçevede şekillendirilmesini önermektedir. Modelin temel ilkeleri; ihtiyaç odaklılık, temel güvence, adalet ve şeffaflık, gelişim desteği ve sürdürülebilirliktir. Her bir ihtiyaç düzeyi için ayrı ayrı oluşturulan bordro/vergilendirme mekanizmaları, çalışan refahını artırmayı, gelir adaletini güçlendirmeyi ve işletmeler açısından daha verimli bir insan kaynakları yapısı kurmayı hedeflemektedir. Çalışma, aynı zamanda Maslow kuramına yöneltilen hiyerarşik katılık eleştirilerini de göz önünde bulundurarak, ihtiyaçlar arası geçişkenliği esas alan esnek ve dinamik bir sistem önerisi geliştirmektedir. Bu yönüyle model, sadece bireysel mutluluk ya da ücret adaleti değil, aynı zamanda sosyal sürdürülebilirlik ve kamu politikası düzeyinde de reform niteliğinde katkılar sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Maslow , Bordro , İstisna , Muafiyet , Aile

A MASLOW-BASED FAMILY-FRIENDLY REMUNERATION MODEL IN THE TURKISH PAYROLL SYSTEM

Öz

This study aims to propose a normative, human-centered, and family-friendly payroll model by evaluating the structural weaknesses of the remuneration system in Türkiye within the framework of Maslow’s Hierarchy of Needs Theory. In contemporary working life, the reconciliation of work and family life has become increasingly important. In this context, policies designed to harmonize family and work life have emerged as a critical necessity. The effective implementation of such policies, however, depends on the establishment of appropriate legal and institutional regulations. Positioned within these policies, the Turkish payroll system, with its complex legislation and fragmented structure of exemptions and allowances, remains insufficient in meeting the basic needs of employees; in particular, the inability to secure needs at the physiological and safety levels prevents the activation of higher-level motivational elements (esteem, belonging, self-actualization).
In this regard, the “Maslow-Based Family-Friendly Remuneration Model” proposes the restructuring of wages and fringe benefits according to the five levels of needs, while organizing the system of exemptions and allowances within this framework. The core principles of the model are need-orientation, basic security, justice and transparency, developmental support, and sustainability. Payroll and taxation mechanisms designed separately for each level of need aim to enhance employee well-being, strengthen income equity, and build a more efficient human resources structure for enterprises. At the same time, the study takes into account criticisms directed at Maslow’s theory regarding its hierarchical rigidity and develops a flexible and dynamic proposal that emphasizes the permeability between different needs. In this respect, the model offers reform-oriented contributions not only at the level of individual well-being or wage equity but also in terms of social sustainability and public policy.

Anahtar Kelimeler

Maslow , Payroll , Exemption , Exclusion , Family

Kaynakça

• Alayoğlu, N. (2005). Üst düzey yöneticilerin ücretlendirilmesi ve Türkiye'deki uygulamalara yönelik bir araştırma. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 3(1), 152–174.
• Aydın, A. M. (2022). Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi açısından günümüz öğrenci ihtiyaçlarının incelenmesi. Uluslararası Liderlik Çalışmaları Dergisi: Kuram ve Uygulama, 5(3), 234–251. https://doi.org/10.52848/ijls.1083692
• Aydın, U., ve Demirkaya, S. (2019). Çalışma yaşamında aile dostu iş hukuku uygulamaları. İş ve Hayat Dergisi, 5(1), 72–100.
• Başbuğ, A. (2015). Kıdemin esas alındığı ücret sistemleri ve özellikleri. İş ve Hayat Dergisi, 4(1), 77–96.
• Boduroğlu, G., Sahin, M., ve Çiftçi, G. E. (2025). Emekli Yaşamın Zorlukları: Gereksinimler ve Beklentiler Üzerine Nitel Bir Çalışma. Sosyal Güvence, (28), 1740-1763. https://doi.org/10.21441/sosyalguvence.1564400
• Ceylan, Z. (2011). Performansa dayalı ücretlendirme modelleri ve Türkiye açısından bir değerlendirme. Sayıştay Dergisi, 74–75, 45–72.
• Cianci, R., and Gambrel, P. A. (2003). Maslow’s hierarchy of needs: Does it apply in a collectivist culture? Journal of Applied Management and Entrepreneurship, 8(2), 143–161.
• Conger, R. D., and Elder, G. H. (1994). Economic stress, coercive family process, and developmental problems of adolescents. Child Development, 65(2), 541–561.
• Çankır, E., Çiğdem, M., ve Zaralioğlu, F. B. (2024). Sağlık çalışanlarında iş motivasyonunun iş performansı üzerindeki etkisinde çalışmaya tutkunluğun ve işyerinde can sıkıntısının aracılık rolü. İşletme Araştırmaları Dergisi, 16(3), 1313-1329.
• Çiftçi, N., ve Doğan, S. (2015). Kurumlarda ücret, ücret sistemleri ve ücret-başarı ilişkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(3), 103–120.
• Çiloğlu Yörübulut, M. (2024). İş ilişkisinde aileyi koruyan iş hukuku düzenlemelerinin sosyal politika açısından değerlendirilmesi. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 86, 145–163. https://doi.org/10.26650/jspc.2024.86.1455419
• Çoban, G. S. (2021). Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi kendini gerçekleştirme basamağında gizil yetenekler. European Journal of Educational and Social Sciences, 6(1), 111–118.
• Doğan, D., ve Aykan, E. (2025). Yüksek Performanslı İnsan Kaynakları Uygulamalarının Yenilikçi Davranış ile İlişkisi. Erciyes Akademi, 39(1), 228-253. https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1530236
• Drakopoulos, S. and Grimani, K. (2013). Maslow’s Needs Hierarchy and the Effect of Income on Happiness Levels. MPRA Paper No. 50987.
• Drakopoulos, S. and Grimani, K. (2017). Labor earnings reductions, happiness levels and needs hierarchy. International Journal of Wellbeing, 7(1), 23–39. https://doi.org/10.5502/ijw.v7i1.540
• Düzgün, M. S., ve Marşap, A. (2018). Performans değerlendirme ve ücret uygulamalarına ilişkin algının iş tatmini ve örgütsel bağlılığa etkisi: Bir uygulama. Yönetim ve Ekonomi, 25(3), 787–810. https://doi.org/10.18657/yonveek.440326
• Eren, G. (2020). Ücrete Yönelik Adalet Algısının Üretkenlik Karşıtı İş Davranışlarına Olan Etkisinde Örgütsel Sinizmin Aracı Rolü [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Flower, S. (2014). Why motivating people doesn’t work…and what does: The new science of leading, energizing, and engaging. San Francisco, CA: Berrett-Koehler Publishers.
• Gornick, J. C. and Meyers, M. K. (2003). Families that work: Policies for reconciling parenthood and employment. New York: Russell Sage Foundation.
• Gök, M. ve Yalçın, A. Z. (2015). Türkiye’de asgari ücret üzerindeki gelir vergi yükünün diğer yükümlü grupları karşısındaki durumu. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 13(1), 219–252. https://doi.org/10.11611/JMER580
• Greenberg, J. (1990). Organizational justice: Yesterday, today, and tomorrow. Journal of Management, 16(2), 399–432. https://doi.org/10.1177/014920639001600208
• Gül Yücel, K. (2019). Avrupa Birliği ve Türkiye’de asgari ücret uygulamasının karşılaştırmalı değerlendirilmesi. Politik Ekonomik Kuram, 3(2), 338–363.
• Hofstede, G. (1984). The cultural relativity of the quality of life concept. Academy of Management Review, 9(3), 389–398. https://doi.org/10.5465/amr.1984.4279653
• İmamoğlu, S. Z., Keskin, H., ve Erat, S. (2004). Ücret, kariyer ve yaratıcılık ile iş tatmini arasındaki ilişkiler: Tekstil sektöründe bir uygulama. Yönetim ve Ekonomi, 11(1), 167–176.
• Karagöz, E. (2025). 21. Yüzyılda Sosyal Güvenliğin Melezleşmesi: Türkiye Örneğinde Bismarck ve Beveridge Modelleri ile Toplumsal Algı İlişkisi. Sosyal Güvence (Özel Sayı), 239-260. https://doi.org/10.21441/sosyalguvence.1689056
• Kawachi, I., Kennedy, B. P., Lochner, K., and Prothrow-Stith, D. (1997). Social capital, income inequality, and mortality. American Journal of Public Health, 87(9), 1491–1498.
• Kaymaz, K., ve Sayılar, Y. (2005). Beceriye dayalı ücretleme sistemi ve tasarım süreci. Yönetim Bilimleri Dergisi, 3(2), 119–139.
• Kenrick, D. T., Griskevicius, V., Neuberg, S. L., and Schaller, M. (2010). Renovating the pyramid of needs: Contemporary extensions built upon ancient foundations. Perspectives on Psychological Science, 5(3), 292–314. https://doi.org/10.1177/1745691610369469
• Kolaylı, G., ve Lorcu, F. (2017). Performansa dayalı ücret sistemi ve hekimlerin motivasyon algıları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, 3(3), 340–353.
• Köksal, O., ve Şahin, F. (2015). Gelir ve Mutluluk: Gelir Karşılaştırmasının Etkisi. Sosyoekonomi, 23(26), 45-60. https://doi.org/10.17233/se.91108
• Kurtulgan, İ. F., ve Şekkeli, Z. H. (2024). Asrın felaketi sonrası Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisine göre nereden nereye? International Journal of Entrepreneurship and Management Inquiries, 8(15), 128–143. https://doi.org/10.55775/ijemi.1398429
• Lancee, B., and Van de Werfhorst, H. G. (2012). Income inequality and participation: A comparison of 24 European countries. Social Science Research, 41(5), 1166–1178.
• Lewis, S. (1997). Family friendly employment policies: A route to changing organizational culture or playing about at the margins? Gender, Work and Organization, 4(1), 13–23.
• Luthans, F. (2010). Organizational behavior: An evidence-based approach (12th ed.). New York, NY: McGraw-Hill/Irwin.
• Maslow, A. H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, 50(4), 370–396. https://doi.org/10.1037/h0054346
• Maslow, A. H. (1954). Motivation and personality. New York: Harper and Row.
• Naghizade, S. (2022). Sağlık kuruluşlarında motivasyon ve bu alanda yapılan tezlerin içerik analizi ile incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Nurjanah, U., and Suherman, E. (2022). Maslow’s theory study: Employee work motivation approach. Enrichment. Journal of Management, 12(2), 1775–1784.
• Osemeke, M., and Adegboyega, S. (2017). Critical review and comparism between Maslow, Herzberg and McClelland’s theory of needs. FUNAI Journal of Accounting, Business and Finance, 1(1), 161–173.
• Özbilgin, M. (2009). Equality, diversity and inclusion at work: A research companion. Cheltenham: Edward Elgar Publishing.
• Özkanan, A. (2022). Pandemi döneminde temel ihtiyaçların artan önemi: Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi bağlamında bir değerlendirme. KSÜ İİBF Dergisi, 12(2), 51–70. https://doi.org/10.47147/ksuiibf.1135341
• Sarıca, A. O. (2019). Türkiye’de Emeklilik Sistemlerinin Yaşlı Yoksulluğu ve Emekli Yoksulluğu Üzerine Etkisi. Sosyal Güvenlik Dergisi, 9(2), 477-498. https://doi.org/10.32331/sgd.658919
• Seubert, C., Hopfgartner, L., and Glaser, J. (2021). Living wages, decent work, and need satisfaction: an integrated perspective. European Journal of Work and Organizational Psychology, 30(6), 808–823. https://doi.org/10.1080/1359432X.2021.1966094
• Şengöz, M. (2022). Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi modelinin bütünleşik bir süreç olarak yeniden yorumlanması. Journal of Research in Education and Society (JRES), 9(1), 164–173. https://doi.org/10.51725/etad.977931
• Topgül, S. (2017). Aile dostu politikalar ve iş yaşamının uyumlaştırılması çerçevesinde uygulamaların değerlendirilmesi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 12(1), 45–66. https://doi.org/10.19129/sbad.3120
• Trivedi, A. J., and Mehta, A. (2019). Maslow's Hierarchy of Needs – Theory of Human Motivation. International Journal of Research in all Subjects in Multi Languages, 7(6), 38–41.
• UNICEF, https://www.unicef.org/early-childhood-development/family-friendly-policies, E.T: 11.08.2025
• Wahba, M. A. and Bridwell, L. G. (1976). Maslow reconsidered: A review of research on the need hierarchy theory. Organizational Behavior and Human Performance, 15(2), 212–240. https://doi.org/10.1016/0030-5073(76)90038-6
• Wibisono, A. H., Prasetya, A. and Anindyajati, A. (2024). Life reality in the industrialized world: The effects of low wages on workers’ welfare. SHS Web of Conferences, 189, 01014. https://doi.org/10.1051/shsconf/202418901014
• Yılmaz, T., ve Alparslan, A. m. (2016). Kriz Dönemlerinde Ücret Sistemi Değişim Gereği. Süleyman Demirel Üniversitesi Vizyoner Dergisi, 2(1).
• Yüksel, Öznur. (2000). İnsan Kaynakları Yönetimi. Gazi Kitapevi.
• T.C. (2006). 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu (16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmî Gazete)
• T.C. (1961). 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu (06.01.1961 tarih ve 10700 sayılı Resmî Gazete)
• T.C. (1964). 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu (11.07.1964 tarih ve 11751 sayılı Resmî Gazete)
• T.C. (1999). 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu (08.09.1999 tarih ve 23810 sayılı Resmî Gazete). Veri Kaynakları
• Eurostat. (2025). Inability to afford a one-week annual holiday away from home (ilc_mdes02). Luxembourg: Eurostat.
• Gelir İdaresi Başkanlığı [GİB]. (2024). Vergi Harcama Raporları. Ankara: Hazine ve Maliye Bakanlığı.
• Sosyal Güvenlik Kurumu [SGK]. (2023). Sosyal güvenlik istatistik yıllığı 2023. Ankara: SGK Yayınları. Erişim adresi: https://www.sgk.gov.tr
• Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK]. (2023). Gelir ve yaşam koşulları araştırması, 2022. Ankara: TÜİK. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr
• Türkiye İstatistik Kurumu [TÜİK]. (2024). Yoksulluk ve yaşam koşulları istatistikleri 2024 (Haber bülteni). Ankara: TÜİK.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2023). Hane halkı tüketim harcaması, 2022. Ankara: TÜİK. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr
• Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu [Türk-İş]. (2024). Açlık ve yoksulluk sınırı araştırması – Ağustos 2024. Ankara: Türk-İş. Erişim