Türkiye’de Evde Sağlık Hizmetleri Sunumu: Orijinal Araştırma

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 3, 163 - 185, 30.09.2025

Çağlayan Sarıoğlan , Deniz Sezgin Emüler

https://doi.org/10.70915/spkd.1758660

Öz

Evde sağlık hizmetleri; yaşlılık, kronik veya malign hastalıklar, yaralanmalar ya da fonksiyonel yetersizlikler nedeniyle günlük yaşam aktivitelerini kendi başına sürdüremeyen bireylerin tedavi, bakım ve rehabilitasyon ihtiyaçlarının yaşadıkları ortamda karşılanmasını sağlayan önemli bir sağlık hizmetidir. Türkiye’de yaşlı nüfusun artması ve kronik hastalık prevalansının yükselmesi, evde sağlık hizmetlerine olan talebi her geçen yıl artırmaktadır.
Bu araştırmanın temel problemi; evde sağlık hizmetlerinin hizmet hacmini etkileyen başlıca faktörlerin neler olduğu ve bu faktörlerin hizmet kalitesi üzerindeki etkilerinin nasıl değerlendirilebileceğidir. Ayrıca, sunulan hizmet türleri ile hastalık grupları arasındaki ilişki de araştırmanın temel inceleme alanlarından biridir.
Araştırmanın amacı, Türkiye’de kamu sağlık kuruluşları aracılığıyla sunulan evde sağlık hizmetlerinin etkinliğini analiz etmek ve bu hizmetlerin kapsamını belirleyen temel faktörleri ortaya koymaktır. Çalışma, retrospektif, kesitsel, tanımlayıcı ve analitik bir araştırma tasarımına sahiptir. Araştırmada, 01 Ocak 2023 ile 31 Aralık 2024 tarihleri arasında Türkiye genelinde sağlık kuruluşları tarafından sunulan evde sağlık hizmetlerine ilişkin veriler kullanılmıştır. Veri seti, Sağlık Bakanlığı'nın izniyle Temel Sağlık İstatistikleri Modülü (TSİM) üzerinden elde edilmiş, istatistiksel analizler ise R programı aracılığıyla gerçekleştirilmiştir.
Araştırmanın evrenini, tüm evde sağlık birimleri ve birimlerin sunduğu hizmetler oluşturmaktadır. Örneklem ise, Türkiye genelinde 81 ilde faaliyet gösteren 778 evde sağlık birimi ve bu birimlerin sunduğu hizmetlere dair verilerden oluşmaktadır.
Elde edilen bulgulara göre, Türkiye genelinde evde sağlık hizmetlerinden yararlanan toplam hasta sayısı 2023 yılında 1.472.285 iken, 2024 yılında %13,13 artarak 1.665.671’e ulaşmıştır. Aynı dönemde ev ziyareti sayısında yaklaşık %18,5 oranında bir artış gözlenmiştir. Hizmet alan hastaların %76’sını 65 yaş üstü bireyler oluşturmaktadır. En yaygın görülen hastalık grupları ise nörolojik-psikiyatrik ve kardiyovasküler hastalıklardır. Sunulan hizmet türleri arasında tanı-muayene ve rehabilitasyon uygulamaları ön plana çıkmaktadır.
Sonuç olarak, evde sağlık hizmetlerinin hasta profiline göre çeşitlendiği, yaşlılık ve kronik hastalıkların hizmet talebinde belirleyici olduğu, ayrıca sağlık personeli yapısı ve teknolojik uygulamaların hizmet kalitesine doğrudan etki ettiği saptanmıştır. Bu doğrultuda, evde sağlık hizmetlerinin etkinliğini artırmak amacıyla sağlık-sosyal entegrasyonunu sağlayacak yasal ve sistemsel düzenlemelerin yapılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Evde sağlık hizmetleri , Yaşlılık , Sağlık hizmetlerine erişim ve kalite

Kaynakça

• Baxter, S., Johnson, M., Chambers, D., Sutton, A., Goyder, E., & Booth, A. (2018). The Effects Of İntegrated Care: A Systematic Review Of Uk And İnternational Evidence. Bmc Health Services Research, 18(1), s.350.
• Bernuzzi, C., Piccardo, M. A., Marsilio, M., Calcaterra, V., Zuccotti, G., & Guglielmetti, C. (2024). Value co-creation in telemedicine: a qualitative study of pediatricians’ expectations regarding telehomecare implementation in an Italian Pediatric Hospital. Journal of Healthcare Leadership, 485-500.
• Cansever, İ. H. (2024). Türkiye’nin Evde Bakım Paradoksu: Buurtzorg Modeli Üzerine Bir Politika Değerlendirme Araştırması. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 25(4), 505-519.
• Clark, P. M. (2022). Importance of health care system. American Journal of Preventive Medicine and Public Health, 8(2). s 1.
• Çayır, Y. (2020). Evde sağlık hizmetleri ve aile hekimliği. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 14(2), 305–309. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/tjfmpc/article/693164.s147. Erişim tarihi:04.08.2025
• Finkelstein, S. M., Speedie, S. M., Demiris, G., Veen, M., Lundgren, J. M., & Potthoff, S. (2004). Telehomecare: Quality, perception, satisfaction. Telemedicine Journal & E-Health, 10(2), 122–128.
• Hatano, Y., Matsumoto, M., Okita, M., Inoue, K., Takeuchi, K., Tsutsui, T., & Hayashi, T. (2017). The vanguard of community-based integrated care in Japan: The effect of a rural town on national policy. International Journal of Integrated Care, 17(2), 2.
• Hegedüs, A., Schürch, A., Bischofberger,, I. (2022). Implementing Buurtzorg-derived models in the home care setting: a Scoping Review. International Journal of Nursing Studies Advances. 4, 100061.
• Hunting, G., Shahid, N., Sahakyan, Y., Fan, I., Moneypenny, C. R., Stanimirovic, A., & Rac, V. E. (2015). A multi-level qualitative analysis of telehomecare in Ontario: Challenges and opportunities. BMC Health Services Research, 15(1), 544.
• Işık, O., Kandemir, A., Erişen, M. A., Fidan, C. (2016). Evde sağlık hizmeti alan hastaların profili ve sunulan hizmetin değerlendirilmesi. Hacettepe Sağlık İdaresi Dergisi, 19(2),173.
• Japan International Cooperation Agency (JICA). (2022). Community-based integrated care in Japan: Suggestions for developing countries from cases in Japan. s.2-2 Erişim adresi: https://openjicareport.jica.go.jp/pdf/1000048192.pdf. Erişim tarihi:04.08.2025.
• Kanagala, S. G., Gupta, V., Kumawat, S., Anamika, F. N. U., McGillen, B.,Jain, R. (2023). Hospital at home: Emergence of a high-value model of care delivery. The Egyptian Journal of Internal Medicine, 35(1), 21,1-2.
• Landers, S., Madigan, E., Leff, B., Rosati, R. J., McCann, B. A., & Hornbake, R., … Breese, E. (2016). The future of home health care: A strategic framework for optimizing value. Home Health Care Management & Practice, 28(4), 262–278.
• Leask, C. F., Bell, J., Murray, F. (2020). Acceptability of delivering an adapted Buurtzorg model in the Scottish care context. Public Health, 179, 111–117.
• Leong, M. Q., Lim, C. W., Lai, Y. F. (2021). Comparison of Hospital-at-Home models: a systematic review of reviews. BMJ open, 11(1), e043285.
• Liddy, C., Dusseault, J. J., Dahrouge, S., Hogg, W., Lemelin, J., Humber, J. (2008). Telehomecare for patients with multiple chronic illnesses: Pilot study. Canadian Family Physician, 54(1), 58–65.
• Martela, F.,Nandram, S. (2025). Buurtzorg: Scaling up an organization with hundreds of self-managing teams but no middle managers. Journal of Organization Design, 1–11.
• National Institutes of Health (NIH). (2025). Services for older adults living at home. Erişim adresi:https://www.nia.nih.gov/health/caregiving/services-older-adults-living-home. Erişim tarihi:05.05.2025.
• Onseng, P., Jiraporncharoen, W., Moonkayaow, S., Veerasirikul, P., Wiwatkunupakarn, N., Angkurawaranon, C., & Pinyopornpanish, K. (2024). Expectation, attitude, and barriers to receiving telehomecare among caregivers of homebound or bedridden older adults: qualitative study. JMIR aging, 7(1), e48132.
• Organisation for Economic Co-Operation and Development (OECD). (2024). Health spending and financial sustainability. Erişim adresi: https://www.oecd.org/en/topics/health-spending-and-financial-sustainability.html. Erişim tarihi:04.08.2025.
• Organisation for Economic Co-Operation and Development (OECD). (2025). Health policy studies: Long-term care and ageing populations. Erişim adresi: https://www.oecd.org/en/topics/ageing-and-long-term-care.html. Erişim tarihi:04.08.2025.
• Osobama, M. S. (2019). Gender differences in health care utilization among the elderly. Serbian Journal Clinical Research, 195,20.
• Patel, H. Y., West Jr, D. J. (2021). Hospital at home: An evolving model for comprehensive healthcare. Global Journal on Quality and Safety in Healthcare, 4(4),141–146.
• Perumal, S., Dhanasekaran, S. (2023). A Study on Role of Health Care Management Streams. Shanlax International Journal of Economics, 11(3), 26-30.
• T.C. Resmî Gazete. (2005, Mart 10). Evde Bakım Hizmetleri Sunumu Hakkında Yönetmelik. Sayı: 25751.
• T.C. Resmî Gazete. (2015a, Mayıs 27). Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşları Tarafından Evde Sağlık Hizmetlerinin Sunulmasına Dair Yönetmelik. Sayı: 29399.
• T.C. Resmî Gazete. (2015, Mayıs 27). Sağlıkta Kalitenin Geliştirilmesi ve Değerlendirilmesine Dair Yönetmelik. Sayı: 29280.
• T.C. Resmî Gazete. (2023, Haziran 2). Evde Sağlık Hizmeti Sunumu Hakkında Yönetmelik. Sayı: 32209.
• T.C. Sağlık Bakanlığı. (2010). Sağlık Bakanlığınca Sunulan Evde Sağlık Hizmetlerinin Uygulama Usul ve Esasları Hakkında Yönerge. 01.02.2010 Tarih ve 3895 Sayılı Makam Onayı.
• T.C. Sağlık Bakanlığı, Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. (2025). Türkiye Hanehalkı Sağlık Araştırması: Bulaşıcı olmayan hastalıkların risk faktörleri prevalansı. Ankara: T.C. Sağlık Bakanlığı Yayınları.
• Tarricone, R., & Tsouros, A. D. (Eds.). (2008). Home care in Europe: The solid facts. WHO Regional Office Europe. s.1
• Thome, B., Dykes, A. K., Hallberg, I. R. (2003). Home care with regard to definition, care recipients, content and outcome: Systematic literature review. Journal of Clinical Nursing, 12(6), 860–872. https://doi.org/10.1046/j.1365-2702.2003.00775. s.865.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2023). Türkiye Yaşlı Profili Araştırması, 2023. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Yasli-Profili-Arastirmasi-2023-53809. Erişim tarihi:04.08.2025.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK). (2024). İstatistiklerle Yaşlılar, 2024. Erişim adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=%C4%B0statistiklerle-Ya%C5%9Fl%C4%B1lar-2024-. Erişim tarihi: 04.08.2025.
• Türkiye Sağlık Enstitüleri Başkanlığı (TÜSEB) Türkiye Halk Sağlığı ve Kronik Hastalıklar Enstitüsü. (2021). Evde Sağlık Hizmetleri Raporu. İstanbul. Yayın No: 48569 s.35
• Welch, H. G., Wennberg, D. E., Welch, W. P. (1996). The use of Medicare home health care services. New England Journal of Medicine, 335(5), 324–329.
• World Health Organization (WHO). (2018). Integrated care for older people (ICOPE) implementation framework: guidance for systems and services. s.2
• World Health Organization (WHO). (2015). The growing need for home health care for the elderly: home health care for the elderly as an integral part of primary health care services.(ss.5-7)
• World Health Organization (WHO). (2002). Home-based care: Technical guidelines and training package.s.9-10 https://apps.who.int/iris/handle/10665/42571. Erişim tarihi:04.08.2025
• Vale, J., Franco, A. I., Oliveira, C. V., Araújo, I., Sousa, D. (2020). Hospital at home: an overview of literature. Home Health Care Management & Practice, 32(2), 118-123.
• Young, N. L., Barden, W., Lefort, S., Nijssen-Jordan, C., Daniels, C., Booth, M., & Dick, P. T. (2004). Telehomecare: A comparison of three Canadian models. Telemedicine Journal and e-Health, 10(1), 45–52.