ON THE EASTERN ANATOLIAN KURA-ARAXES CERAMIC

Yıl 2019, Sayı: 1, 13 - 29, 28.12.2019

Mehmet Işıklı Gülşah Öztürk

Öz

        With very significant archaeological potential
as a result of its extraordinary geographical characteristics, Eastern Anatolia
supported communities in the Kura and Aras basins throughout the Early Bronze
Age. Living both mobile and sedentary lifestyles, these pastoralist and
agriculturalist communities produced a unique culture characteristic of their
varied lifestyle. As with many other prehistoric cultures, ceramics represent
the most distinctive archaeological signature of this culture. Known as Karaz or
Kura–Araxes ceramics in Anatolian archaeology, this pottery is easily
recognized for its characteristic black exterior color, red-black color
contrast on the interior and exterior surfaces, and its unique decoration. So
far, many archaeological questions related to the Kura-Araxes culture have been
examined with the help of these ceramics. On the other hand, insufficient
research has been a particular problem in understanding the development and
influence of the Kura–Araxes culture in Eastern Anatolia. The basis of this
study is recent interdisciplinary and experimental examinations of the ceramics
of this unique and very significant prehistoric culture in the Near East. The
content of this study was further enriched with the opinions and suggestions of
some modern ceramic artists. 

Anahtar Kelimeler

Eastern Anatolia, Kura-Araxes Culture, Ceramics, Decoration Techniques, Relief Decoration, Print-Groove Decoration, Impressed Decoration

DOĞU ANADOLU KURA-ARAS SERAMİĞİ ÜZERİNE

Öz

Sahip
olduğu sıra dışı coğrafi özellikleri sayesinde yüksek bir arkeolojik
potansiyele sahip olan Doğu Anadolu Bölgesi, Erken Tunç çağlarıyla birlikte
Kura ve Aras havzalarında yaşayan halklara ev sahipliği yapar. Hareket halinde
ve yerleşik yaşam şekillerine sahip hayvancı-tarımcı bu topluluklar kendine
özgü özellikleri olan bir kültür yaratırlar. Bu kültürel yapının da en önemli
buluntu grubunu, tüm prehistorik kültürler de olduğu gibi seramikler
oluşturmaktadır. Anadolu arkeolojisinde Karaz veya Kura-Aras seramiği olarak
bilinen bu seramik daha çok parlak siyah dış yüzey rengi, kırmızı-siyah iç-dış
yüzey renk kontrastları ve özgün dekorlarıyla tanınmaktadır. Kura-Aras
Kültürü’ne dair pek çok problem çoğu zaman bu seramikler üzerinden çözülmeye
çalışılmıştır. Özellikle Doğu-Anadolu merkezli araştırmaların yetersizliği
kültürün bu topraklardaki gelişim sürecini anlaşılabilmesi açısından sorun
teşkil etmektedir. Yakındoğu arkeolojisinin bu büyük ve sorunlu kültürünün
seramiklerine dair son dönemde yapılan disiplinler arası nitelikli deneysel
çalışmalar ışığında gerçekleştirilen bazı gözlemler, bu makalenin temelini
oluşturmaktadır. Kura-Aras seramikleri üzerinde yer alan dekor tekniklerinin
nasıl uygulanmış olabileceği üzerine gerçekleştirilen bu çalışmalar neticesinde
özellikle alçak kabartma yani rölyef dekor tekniği için oldukça başarılı
sonuçlara ulaşılmıştır. Gerçekleştirilen deneysel çalışmalar ve makale, modern
seramik sanatçılarından alınan görüş ve önerilerle içerik açısından daha da
zenginleştirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Doğu Anadolu Bölgesi, Kura-Aras Kültürü, Seramik, Dekor Tekniği, Kabartma-Rölyef Dekor, Baskı-Oluk Dekor

Kaynakça

• Arınç 2013 K. Arınç, Doğal, İktisadi, Sosyal ve Siyasal Yönleriyle Türkiye’nin İç Bölgeleri, Erzurum 2013, 26.
• Çizer 2014 S. Çizer, Terra Sigilata, İzmir 2014.
• Çaha 2015 M. Çaha, “Süslemenin Göğsünü Kabartan Teknik: Rölyef”, İSMEK El Sanatları Dergisi 20, 2015, 41.
• Işıklı 2011 M. Işıklı, Doğu Anadolu Erken Transkafkasya Kültürü Çok Bileşenli Bir Kültürün Gelişkin Analizi, 2011.
• Işıklı 2017 M. Işıklı, “Doğu Anadolu Yaylasındaki Kültürel ve Politik Dönüşümler, Kura-Aras Kültürel Sürecinden Urartu Dönemine Değin”, Prof. Dr. Recep Yıldırım’a Armağan, (Ed. P. Pınarcık- B. Gökçe- M. S. Erkek- S. Coşğun Kandal), İstanbul 2017, 93-108.
• Işıklı- Ergürer 2017 M. Işıklı- H. Ergürer, “Erken Tunç Çağı Doğu Anadolu Bölgesi Kura-Aras Kültürü’nde Mekân ve Mekân Kullanımına Dair Gözlemler", in: Anadolu, Arkeoloji, Zaman ve Mekân (Dumlupınar Üniversitesi V. Arkeoloji Sempozyumu, Kütahya 10-12 Ekim 2016), (Ed. G. Çoşkun), Ankara 2017, 43-64.
• Işıklı (baskıda) M. Işıklı, Were the Societies of Mountainous Highland of Eastern Anatolia Egaltarian, Congress ICE1- The East Royal Museum of Art & History, Brussels April 16-18.
• Işıklı vd. (baskıda) M. Işıklı- Y. Yarol- G. Öztürk, “Karaz From Today to Yesterday, Kura-Araxes Pottery of the Erzurum Plain: Study and Observation of Its Decorations”, Marcella Frangipane Armağan.
• Kibaroğlu 2015 M. Kibaroğlu, “Archaeometrik Investigations of Kura-Araxes Ware: A Review; Kura-Aras Seramiğine Yönelik Arkeometrik Araştırmalar: Genel Bir Değerlendirme”, International Symposium on East Anatolia South Caucasus Cultures Proceedings I, (Ed. M. Işıklı- B. Can), Cambridge 2015, 221-230.
• Marro 2011 C. Marro, “Eastern Anatolia in the Early Bronze Age”, The Oxford Handbook of Ancient Anatolia, ( Ed. S. R. Steadman- G. Mc Mahon), Oxford 2011, 290-312.
• Ökse 2012 A.T. Ökse, Önasya Arkeolojisinde Çanak Çömlek, Teknik Özellikler, Biçimler, Türkçe, İngilizce, Almanca ve Fransızca Terimler, İstanbul 2012.
• Özdoğan 2014 M. Özdoğan, 50 Soruda Arkeoloji, İstanbul 2014.
• Öztürk 2018 G. Öztürk, Erzurum Ovasındaki “Karaz, Pulur ve Güzelova” Höyüklerinden Ele Geçen Kura-Aras Bezemeli Seramiklerinin Bezeme Yapım Teknikleri Üzerine Deneysel Nitelikli Bir Uygulama, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Arkeoloji Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum 2018.
• Palumbi 2008 G. Palumbi, The Red and Black: Social and Cultural Interaction Netween the Upper Euphrates and Southern Caucasus Communities in the Fourth and Third Millennium BC., Roma 2008.
• Palumbi 2016 G. Palumbi, “The Early Bronze Age of the Southern Caucasus”, Oxford Hand Book Ancient Anatolia, (Ed. Gregory McMahon- Sharon R. Steadman), Oxford 2016, 11-14.
• Palumbi- Chataigner 2014 G. Palumbi- C. Chataigner, “The Kura-Araxes Culture From the Caucasus to Iran, Anatolia and the Levant: Between Unity and Diversity. A Synthsis”, Paleorient 40/2, 2014, 247-260.
• Sagona 1984 A. Sagona, “The Caucasian Region in the Earyl Bronze Age”, British Archaeological Reports, International Series 214, Part 1-3, Oxford 1984.
• Sagona 2014 A. Sagona, “The Kura-Araxes Culture Complex: A History of Early Research”, Arkeolojiyle Geçen Bir Yaşam İçin Yazılar Veli Sevin’e Armağan, SCRIPTA Essays in Honour of Veli Sevin, A Life Immersed in Archaeology, (Ed. Aynur Özfırat), İstanbul 2014, 21-32.
• Sagona-Zimansky 2009 A.Sagona- P. Zimansky, Ancient Turkey, Oxford-New York 2009.
• Yarol 2016 Y. Yarol, Karaz’ın Karası, Bir Seramikçi Gözünden Erzurum Karaz Kültürü Seramikleri, Erzurum 2016.