PONTIC RED SLIP WARE FROM CINGIRT KAYASI EXCAVATIONS

Yıl 2022, Sayı: 4, 73 - 97, 31.12.2022

Deniz Tamer

https://doi.org/10.55061/srmka.1199926

Öz

This study aims to present Pontic Red Slip Ware samples that were obtained during excavations conducted in Cıngırt Kayası Fatsa/Ordu. Examples of Pontic Red Slip Ware dating from the Late Roman Empire – Early Byzantine Period have been recovered from Cıngırt Kayası are mainly open forms consisting of Arsenieva – Domzalski Form 4 bowls and Form 1, Form 3 plates, dating to the late 4th century – mid 5th century AD. Through the samples recovered from the Cıngırt Kayası in the Southern Black Sea Region other than Pompeiopolis, have proven that this group is more widespread in the Southern Black Sea trade than is known and that they have a much larger share in the north-south blacksea trade. These forms were widely used especially in the 5th century AD and spread all over the Black Sea press. Therefore, the fact that these vessels were found in Cıngırt Kayası, albeit in small numbers, together with the other ceramic forms recovered from the site, have indicated that the settlement was part of the Black Sea trade network in Late Antiquity and that regional trade was important in the late 4th and 5th centuries AD.

Anahtar Kelimeler

Black Sea, Cıngırt Kayası, Late Roman - Early Byzantine Period, Pontic Red Slip Ware, PRS

PONTIC RED SLIP WARE FROM CINGIRT KAYASI EXCAVATIONS

Öz

Bu çalışmada Cıngırt Kayası’nda 2012-2014 yılları arasında gerçekleştirilen kazı çalışmalarından ele geçen Karadeniz üretimi Geç Roma Kırmızı Astarlı Seramikleri ele alınmaktadır. Cıngırt Kayası‘nda Roma Geç İmparatorluk - Erken Bizans Dönemi‘ne tarihlenen Pontik Kırmızı Astarlı Seramiklerine ait örnekler Arsenieva – Domzalski Form 4 kaseleri ile Form 1 ve Form 3 tabaklarından oluşan ve MS geç 4. yüzyıl - MS 5. yüzyıl ortasına tarihlenen açık formlardır. Güney Karadeniz Bölgesi’nde Pompeiopolis haricinde Cıngırt Kayası’ndan ele geçen örnekler üzerinden Güney Karadeniz ticaretinde bu grubun bilinenden daha yaygın oldukları ve kuzey-güney Karadeniz ticaretinde çok daha büyük bir paya sahip oldukları kanıt bulmaktadır. Özellikle MS 5. yüzyılda çok yaygın kullanılan bu formlar, Karadeniz havzasının tamamına yayılmıştır. Dolayısıyla az sayıda da olsa bu kaplara Cıngırt Kayası’nda rastlanılması söz konusu yerleşimin ele geçen diğer seramik formlarıyla birlikte değerlendirildiğinde Geç Antik dönemde Karadeniz ticaret ağının içerisinde yer aldığını ve MS 4. yüzyıl sonu ve MS 5. yüzyıllarda bölgesel ticaretin önemli olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Karadeniz, Cıngırt Kayası, Geç Roma – Erken Bizans Dönemi, Pontik Kırmızı Astarlı Seramikleri, PRS

Kaynakça

• Aibabin 1996 A. I. Aibabin, “Naseleniye Kryma v seredine III - IV vv.”. (Ed. A. I. Aibabin), Materialy po arkheologii, istorii i etnografii Tavrii, Vyp V, 1996, 290-303.
• Aibabin – Khairedinova 2001 A. I. Aibabin – E. A. Khairedinova, “Novyye ranniye kompleksy iz mogil'nika u s”. Materialy po arkheologii, istorii i etnografii Tavrii, Vyp. VIII, 2001, 74-90.
• Aibabin – Khairedinova 2017 A. I. Aibabin – E. A. Khairedinova, Krymskıye Goty Strany Dorı (seredina III–VII v.). Simferopol 2017.
• Arsenieva 1981 T. M. Arsenieva, “Krasnolakovaya Keramıka Iz Tanaısa Kontsa IV — Nachala V V. N. E.”. (Eds. O. S. Gadzyatskaya, N. N. Gurina, A. N. Kirpichnikov, Yu. A. Krasnov, V. V. Kropotkin, I. T. Kruglikova, V. P. Lyubin, V. M. Masson, N. Ya. Mepnepm, R. M. Munchayev, V. V. Sedov, D. B. Shelov), Shratshe Soobshchenıya 168 Antıchnaya Arkheologıya. Moskva 1981, 43-47.
• Arsenieva – Domzalski 2002 T. M. Arsenieva – Κ. Domzalski, Late Roman red slip pottery from Tanais. Eurasia Antiqua Bd. 8, 2002.
• Arsenieva – Naumenko 2001 Т. M. Arsenieva – S. A. Naumenko, “Raskopki Тanaisa ѵ tsentre ѵоstochnoi chasti gorodischa”. Drevnosti Bospora 4, 2001, 56-124.
• Asatiani 1977 L. V. Asatiani, “Krasnolakovaya keramika iz Pitsundy”. Velikii Pitiunt, II. Tbilisi: Metsniyereba. 1977, 177-210.
• Domzalski 1996 K. Domzalski, “Terra sigillata from Nymphaion. Survey 1994”. Archeologia 47, 1996, 95–112.
• Domzalski 2000 K. Domzalski, “Notes on Late Roman Red Slip Wares in the Bosporan Kingdom”. RCRF Acta, 36, 2000, 161-168.
• Domzalski 2007 K. Domzalski, “La ceramique sigillee romaine tardive en Abkhazie”. (Eds. M. Kazanski, A. Mastykova), Tsibilium II. La necropole apsile de Tsibilium. L’etude du site. BAR Int. Ser. 1721-II, Oxford 2007, 75-77.
• Domzalski 2011 K. Domzalski, “Late Roman Pottery from Pompeiopolis”. (Ed L. Summerer), Pompeiopolis I, Eine Zwischenbilanz aus der Metropole Paphlagoniens Nach Fünf Kampagnen (2006-2010). [Schriften des Zentrums für Archaologie und Kulturgeschichte des Schwarzmeerraumes, Bd 21]. Beier-Beran 2011, 163-177.
• Domzalski – Zhuravlev 2013 K. Domzalski – D. V. Zhuravlev, “Fragment Y Pontiyskoy Pozdnerimskoy Lloshchenoy Keramiki S Khristianskoy Simvolikoy iz Khersonesa”. Rossıyskaya Arkheologıya, No. 2, 2013, 109-113.
• Erol 2013 A. F. Erol, “Ordu İli, Fatsa İlçesi Arkeolojik Yüzey Araştırması 2011”. AST 30, Cilt 2, 28 Mayıs-1 Haziran 2012, Çorum, Ankara 2013, 183-196.
• Erol 2015 A. F. Erol, “New Findings on the History and Archaeology of the Eastern Black Sea Region of Turkey: The Excavation at Cıngırt Kayası”. (Eds. G. R. Tsetskhladze, A. Avram, J. Hargrave), The Danubian Landsbetween the Black, Aegean and Adriatic Seas (7th Century BC – 10th Century AD) Proceedings of the Fifth International Congress on Black Sea Antiquities (Belgrade – 17-21 September 2013). Oxford 2015, 451-460.
• Erol 2020 A. F. Erol, Yüzey Araştırmaları Işığında Fatsa, Ankara, Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Erol – Aydın 2021 A. F. Erol – S. Aydın, Fatsa Cıngırt Kayası Günlük Kullanım Kapları Işığında Antik Çağda Karadeniz Mutfak Kültürü. Ankara 2021.
• Erol – Tamer 2013 A. F. Erol – D. Tamer, “Fatsa Cıngırt Kayası’ndan Ele Geçen 10 Sikke Üzerine Gözlemler”. Seleucia ad Calycadnum, III, 2013, 159-181.
• Erol – Tamer 2014a A. F. Erol – D. Tamer, “Fatsa Cıngırt Kayası 2012-2014 Sezonu Kazılarından Ele Geçen Ağırlıklar Üzerine Değerlendirmeler”. Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi, 15/2012, 2014, 115-138.
• Erol – Tamer 2014b A. F. Erol – D. Tamer, “The Excavation at Cıngırt Kayası: Assessments in the Light of Archaeological Findings”. In Erik Hrnčiarik (Ed.), Turkey Through The Eyes of Classical Archaeologists, Trnavská Univerzita v Trnave. Trnava 2014, 73-98.
• Erol – Tamer 2016 A. F. Erol – D. Tamer, “Cıngırt Kayası Erken Bizans Dönemi Cam Buluntuları”. Seleucia ad Calycadnum, VI, 2016, 199-239.
• Erol – Tamer 2017 A. F. Erol – D. Tamer, “Ordu-Fatsa Cıngırt Kayası Kazısı Hellenistik Dönem Kalıp Yapımı Kabartmalı Kaseleri”. Anadolu/Anatolia 43, 2017, 111-145.
• Erol – Tamer 2018a A. F. Erol – D. Tamer, “The Place of Cıngırt Kayası in the Pontic Region During the Reign of Mithridates VI”. (Eds. P. Pavúk, V. Klontza-Jaklová and A. Harding), ΕΥΔΑΙΜΩΝ, Studies In Honour Of Jan Bouzek. Prag 2018, 541-558.
• Erol – Tamer 2018b A. F. Erol – D. Tamer, “Fatsa/Cıngırt Kayası 2012-2014 Sezonu Kazılarından Ele Geçen Unguentariumlar”. SEFAD 39, 2018, 267-292.
• Erol – Tamer 2019 A. F. Erol – D. Tamer, “Fatsa/Cıngırt Kayası Kazılarından Ele Geçen Kolkhis Amphoraları Üzerine Bir Değerlendirme”. (Eds. V. Keleş, H. Kasapoğlu, H. E. Ergürer, E. Çelikbaş ve A. Yılmaz), Cevat Başaran’a 60. Yaş Armağanı. Ankara 2019, 99-128.
• Erol – Tamer 2020 A. F. Erol – D. Tamer, “Evaluations on Colchian Amphorae Retrieved from Fatsa/Cıngırt Kayası Ezcavations”. RCRF Acta 46, 2020, 527-541.
• Erol – Tamer 2021a A. F. Erol – D. Tamer, “Recent finds of Hellenistic mould-made relief bowls from the Ordu/Fatsa Cingirt Kayasi excavations in the southern Black Sea region”. (Eds G. R. Tsetskhladze, A. Avram and J. Hargrave), The Greeks and Romans in the Black Sea and the Importance of the Pontic Region for the Graeco-Roman World (7th century BC-5th century AD): 20 Years on (1997-2017). Archaeopress: Oxford 2021, 561-570.
• Erol – Tamer 2021b A. F. Erol – D. Tamer, “An ancient settlement on the northeastern shores of Turkey Cıngırt Kayası: Commercial connections between Sinope and Cıngırt Kayası in light of Sinopean amphorae” (Eds. K. Kuzmova, M. Danova, L. Novakova), Communication Through The Ages: People, Objects, Ideas (From the Bronze Age to Late Antiquity), Anodos-Studies of the Ancient world 15/2015, Trnava 2021, 99-120.
• Erol vd. 2019 A. F. Erol, D. Tamer, E. Akkuş-Koçak, “The Roman and Byzantine Glass Finds from Ordu/Fatsa Cıngırt Kayası Excavations”. (Eds. A. Polosa, H. A. Kızılarslanoğlu) Studies in honour of Eugenia Equini Schneider. İstanbul 2019, 217-232.
• Erol – Ünal 2012 A. F. Erol – E. Ünal, “Fatsa Cıngırt Kayasından Ele Geçen Bizans Kurşun Mührü”. (Eds. M. A. Kaya, T. Yiğit, A. Sina), Ömer Çapar’a Armağan. Ankara 2012, 117-122.
• Erol – Yıldırım 2016 A. F. Erol – E. Yıldırım, “Fatsa Cıngırt Kayası Kazısında Bulunan Ok Uçları”. Arkeoloji ve Sanat, 153, 2016, 133-148.
• Gabeliya 2014 A. N. Gabeliya, Abkhaziya v predantichnuyu i antichnuyu epokhi (ed. V.I. Peylivanova). Sukhum 2014.
• Golofast 2007 L. A. Golofast, “Zapadnyy rayon Khersonesa v rannevizantiyskoye vremya”. Materialy po Arkheologii, Istorii i Etnografii Tavrii, Vyp. XIII, 2007, 68-128.
• Golofast – Ol'khovskiy 2016 L. A. Golofast – S. V. Ol'khovskiy, “Keramicheskiy kompleksiz podvodnogo fundamenta v akvatorii Fanagorii”. (Ed. V. D. Kuznetsova), Fanagoriya: Rezul'taty arkheologicheskikh issledovaniy: Tom 4. Moskva 2016, 46–82.
• Harrison – Fıratlı 1968 M. Harrison – N. Fıratlı, “Excavations at Saraçhane in Istanbul: Fifth Preliminary Report, with a Contribution on A Seventh-Century Pottery Group”. Dumbarton Oaks Papers, 22, 1968, 195-216.
• Hayes 1972 J. W. Hayes, Late Roman Pottery, London 1972.
• Inaishvili 1993 N. A. Inaishvili, Tsikhisdziris akh.ts. I-VI saukuneebis arkeologiuri dzeglebi. Tbilisi 1993.
• Ivanova 2009 O. S. Ivanova, “Krasnolakovaya keramika iz raskopok mogil'nika v balke Almalyk-dere (Mangup)”. Materialy po arkheologii, istorii i etnografii Tavrii, Vyp. XV, 2009, 26-88.
• Kazanski – Mastykova 2009 M. M. Kazanski – A. V. Mastykova, “Pogrebeniya Koney V Abkhazii V Pozdnerimskoye Vremya I V Epokhu Velikogo Pereseleniya Narodov”. Pyataya Kubanskaya Arkheologicheskaya Konferentsiya, Materialy Konferentsii. Krasnodar 2009, 150-155.
• Khrapunov 2002 I. N. Khrapunov, Mogilnik Druzhnoe: III-IV viekov Nashei ery. The Cemetery of Droozhnoye (3rd-4th Centuries). Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Sklodowskiej. Lublin 2002.
• Khrapunov 2019 I. N. Khrapunov, “Arkheologicheskaya Kul'tura Pozdnerimskogo Vremeni V Predgornom Krymu”. Rossiyskaya Arkheologiya, No. 1, 2019, 32-49.
• Khrapunov – Khrapunov 1999 I. N. Khrapunov – N. I. Khrapunov, “Sklep Zakhoroneniyami IV V. n.e. Iz Mogilnika Druzhnoe V Krymu”. Khersonesskiy sbornik, Vyp. X, 1999, 242-256.
• Knipovitch 1949 T. N. Knipovitch, TANAIS. Akademiya Nauk Sssr Institut Istorii Material'noy Kul'tury. Moskva 1949.
• Krapivina – Domzalski 2008 V. V. Krapivina – K. Domzalski, “Pozdneantichnaya Ol'viya v svete nakhodok krasnolakovoy keramiki”. Bospor i Severnoye Prichernomor'ye v antichnuyu epokhu, 2008, 73-81.
• Krapivina 2010 V. V. Krapivina, “E Red-glossed pottery”. (Eds. In N. A. Lejpunskaja, P. Guldager-Bilde, J. M. Højte, V. V. Krapivina and S. D. Kryžickij), The Lower City of Olbia (Sector NGS) in the 6th Century BC to the 4th Century AD., Black Sea Studies 13. Aarhus 2010, 261-267. Loboda 2005 I. I. Loboda, “Raskopki krasnomakskogo mogil'nika v 1983-1984 gg.”. Materialy po arkheologii, istorii i etnografii Tavrii, Vyp. XI, 2005, 192-251.
• Lordkipanidze 1991 G. Lordkipanidze, Pitsundskoy Gorodishche Pitsunda V Sisteme “Kavkazskogo Limesa. Izdatelstvo Tbilisskogo Universiteta. Tblisi 1991.
• Magomedov – Didenko 2009 B. V. Magomedov – S. V. Didenko, “Krasnolakovaya keramika v chernyahovskoy kul'ture”. BI XXI, 2009, 320–349.
• Medvedev 2013 A. P. Medvedev, “Pozdneantichnyy nekropol' Fanagorii 4-5 vv. (raskopki 2005 g.)”. Fanagoriya. Materialy po arkheologii i istorii Fanagorii. Institut arkheologii RAN, Tom 1, 2013, 330-402.
• Nessel 2001 V. Nessel, “Red slip pottery from the Kilen-Balka necropolis (South Crimea)”. Światowit, 3/44: 175-182.
• Nessel 2003 V. A. Nessel, “Krasnolakovaya Keramika Iz Mogil'nika Kilen-Balka”. Khersonesskii Sbornik, Vyp. XII, 2003, 107-123.
• Opait 1985 A. Opait, “Einige Betrachtungen zur Spätrömischen Keramik mit Rotem Überzug”. Dacia, Revue d'Archéologie et d'Histoire Ancienne, vol. 29, n. 1-2, 1985, 153-164.
• Opait 2004 A. Opait, Local and Important Ceramics in the Roman Province of Scythia (4th-6th centuries AD): Aspects of Economic Life in the Province of Scythia. BAR Int. Ser. 1274. Oxford 2004.
• Romanchuk – Sazanov 1991 A. I. Romanchuk – A. V. Sazanov, Srednevekovyy Kherson. Istoriya, stratigrafiya, nakhodki. Sverdlovsk 1991.
• Sazanov 1994 A. V. Sazanov, “Krasnolakovaya keramika Severnogo Prichernomor'ya rannevizantiyskogo vremeni”. Materialy po arkheologii, istorii i etnografii Tavrii, Vyp IV, 1994, 406-433.
• Sazanov 2000 A. V. Sazanov, “Keramicheskiye kompleksy Bospora 570-580 gg.”. Drevnosti Bospora, Vyp. 3, 2000, 221-259.
• Sedikova 1996 L. V. Sedikova, “Kompleks Nakhodok Pozdneantichnogo Vremeni Iz Tsisterny v VI Kvartale Khersonesa”. Khsrsonesskiy sbornik, Vyp. VII, 1996, 175-181.
• Silantyeva 1958 L. F. Silantyeva, “Krasnolakovaya keramika iz raskopok Ilurata”. MIA, 85, 1958, 283-311.
• Smokotina 2014a A. V. Smokotina, Krasnolakovaya Keramika Yeoroda Bospora V Kontse IV - Pervoy Polovine VII Vv. Krymskoye Otdeleniye Instituta Vostokovedeniya. Dissertatsiya na soiskaniye uchonoy stepeni kandidata istoricheskikh nauk. 2014.
• Smokotina 2014b A. V. Smokotina, “Amfory LR 1 Ha Bospore”. Materialy po Arkheologii, Istorii i Etnografii Tavrii, Vyp. XIX, 2014, 68-87.
• Smokotina 2015 A. V. Smokotina, “Import krasnolakovoy keramiki v g. Bospor v kontse IV – pervoy polovine VII vv.”, Drevnosti Bospora, 19, 2015, 312-339.
• Tamer 2022 D. Tamer, Pontos Bölgesi Cıngırt Kayası (Ordu-Fatsa) Yerleşimi Seramik Buluntuları. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2022.
• Ushakov 2010a S. V. Ushakov, “Kogda byli sooruzheny mogily v nartekse baziliki “Kruze” v Khersonese?”. Sugdeyskiy sbornik, Vyp. IV, 2010, 290-307.
• Ushakov 2010b S. V. Ushakov, Varvary gornoy Tavriki na rubezhe epokh: Etnicheskaya situatsiya v Yugo-Zapadnom Krymu (III - seredina VI vv. n. e.). Opyt rekonstruktsii, (The Barbarians of Tauric Highland at the turn of the epochs: The Ethnic Situation in South-Western Crimea (III - mid VI centuries). Reconstruction Experience), Arkheologicheskiy al'manakh, 2010.
• Ushakov 2011 S. V. Ushakov, “Rannevizantiyskaya krasnolakovaya keramika iz raskopok XCVII kvartala Khersonesa”. Khersonesskiy sbornik, Vyp. 16, 2011, 217-234.
• Ushakov 2015 S. V. Ushakov, “Rannevizantiyskiy Khersones, Pont i Vostochnoye Sredizemnomor'ye (po materialamkrasnolakovoy keramiki)”. MAIASK: Arkheologiya, istoriya, numizmatika, sfragistika i epigrafika, Vyp. 7, 2015, 59-71.
• Ushakov 2017 S. V. Ushakov, “O vremeni stroitel'stva «baziliki Kruze» v Khersonese: arkheologicheskie dannye”. Arkheologicheskie vesti, No. 23, 2017, 176–197.
• Ushakov 2018 S. V. Ushakov, “Krasnolakovaya Rannevizantiyskaya Keramika Iz Raskopok Baziliki «Kruze» (Pom. I)”, Arkheologiya Antichnogo I Srednevekovogo Goroda. Sbornik statey v chest' Stanislava Grigor'yevicha Ryzhova. Sevastopol' – Kaliningrad 2018, 254-259.
• Ushakov vd. 2006 S. V. Ushakov, V. V. Doroshko, S. I. Kropotov, I. I. Makaev, E. V. Strukova, “Keramicheskiy Kompleks Zasypi Tsisterny V-VI Vv. V XCVII Kvartale Khersonesa (predvaritel'naya informatsiya)”. Khersonesskiy sbornik, Vyp. 15, 2006, 191-216.
• Vlasov vd. 2011 V. P. Vlasov, A. V. Smokotina, I. N. Khrapunov, “Kul'turnyy sloy na mogil'nike Neyzats”. Issledovaniya mogil'nika Neyzats. Sbornik nauchnykh statey, 2011, 179-249.
• Vlasov vd. 2013 V. Vlasov, A. Smokotina, I. Khrapunov, “The Cultural Layer Everlying the Cemetery of Neyzats”. (Ed. I. Khrapunov), Exploring the Cemetery of Neyzats: collected papers. Simferopol-Kristiansand, 2013, 191-269.
• Voronov 2003 N. Yu. Voronov, “Mogily apsilov. Itogi issledovaniy nekropolya Tsibiliuma v 1977-1986 godakh” Pushchino: ONTI PNTS RAN. 2003.
• Voroshilova 2013 O. M. Voroshilova, “Sklep pozdneantichnogo vremeni iz raskopok Fanagorii v 2011 godu”. Stratum plus. 4, 2013, 123-131.
• Vysotskaya 1998 T. N. Vysotskaya, “Sklepy mogil'nika Sovkhoz № 10 (Sevastopol'skiy): problemy etnosa i khronologii”. Materialy po arkheologii, istorii i etnografii Tavrii, Vyp. VI, 1998, 256-273.
• Yashayeva vd. 2018 T. Yu. Yashayeva, L. A. Golofast, Ye. A. Denısova, D. A. Moıseyev, “Rannekhrıstıanskıy Peshchernyy Kompleks Na Yugo-Vostochnom Nekropole Khersonesa”, Arkheologıya Antıchnogo I Srednevekovogo Goroda, Sbornik statey v chest' Stanislava Grigor'yevicha Ryzhova. Sevastopol' – Kaliningrad 2018, 333-362.
• Yermolin 2003 A. Yermolin, “Arkheolopchsh doslshchzhennya antychnoho nekropolya Dzhurg-Oba (Kerch) v 2002 r.”. Drohobytsʹkyy kraeznavchyy zbirnyk, Vyp. 7, 2003, 8-42.
• Yermolin 2004 A. Yermolin, “Arkheolohichni doslidzhennya antychnoho nekropolya Dzhurg Oba (Kerch) v 2003 r.”. Drohobytsʹkyy kraeznavchyy zbirnyk, Vyp. 8, 2004, 2-37.
• Yermolin 2005 A. Yermolin, “Arkheolopchsh doslshchzhennya antychnoho nekropolya Dzhurg-Oba (Kerch) v 2004 r.”. Drohobytsʹkyy kraeznavchyy zbirnyk, Vyp. 9, 2005, 128-156.