Kastamonu’da Yıkılan Tarihi Ahşap Bir Köprü: Bozkurt - İlişi Köyü Cumayanı Köprüsü

Yıl 2022, , 429 - 453, 09.07.2022

Mehmet Sami Bayraktar

https://doi.org/10.29135/std.1009589

Öz

Bu çalışmada, Kastamonu’ya bağlı Bozkurt İlçesi’nin 5 km. kadar kuzeydeki İlişi Köyü’nde, bulunan ancak 11 Ağustos 2021 tarihinde Bozkurt ilçesi ve çevresinde büyük zarara sebep olan bir sel ile yıkılarak ortadan kalkan geleneksel tescilli ahşap bir köprü tanıtılıp değerlendirilecektir. Çalışmamız 11 Mayıs 2016 yılında gerçekleştirilen saha araştırmasına dayanmaktadır. Köprünün inşa tarihini belirleyebileceğimiz bir kitabe veya belgeye rastlanılmamıştır. Ancak Çankırı, Ordu, Giresun, Trabzon ve Rize’de bulunan, geleneksel tarzlarıyla bu yapının benzeri olan ahşap köprülere bakılarak, yapının 19. yüzyılda inşa edilmiş olabileceği düşünülebilir. Tipoloji bağlamında “ahşap kiriş köprüler” grubuna dahil olan köprünün inşası için; kıyının gevşek dokusuna tedbiren her iki yakaya set duvarı ve köprü ayağı örülmüş ve köprüyü taşıyan kirişler bu kâgir köprü ayaklarına oturtulmuştur. Ahşap kesimin uzunluğu 13.75 m, tabliye eni 3 m. idi. Yıkılmadan önceki haliyle orijinalliğini büyük ölçüde koruyan köprü, tipik Karadeniz bölgesi kırsal yapı özellikleri göstermekteydi. Ahşap kirişler üzerinde kurulan köprü, direklerle taşınan kırma çatıyla örtülüydü. Çatının orijinalde yörede sıklıkla kullanılan tabii taş plaklarla (say taşı / marla taşı) kaplı olduğunu düşünmekteyiz. Cumayanı Köprüsü, geleneksel kırsal mimarlık yapı türlerinden biri olan ahşap köprülerin nispeten küçük ölçüdeki bir taşra uygulamasıydı. Bezemeden yoksun yapının tasarımında işlevsellik ön planda tutulmuş idi. Köprüde kullanılan ağacın cinsi yörede yaygın olan kestanedir. Yörenin bol yağışlı iklimiyle uyumlu, oldukça sağlam ve uzun ömürlü olduğu bilinen kestane, köprüler için yaygın olarak kullanılan uygun bir malzemedir. Ahşap aksamlardaki birleştirme ayrıntılarında bazı yaygın geleneksel uygulamalar görülmekteydi. Geleneksel kırsal mimarimizin az bilinen örnekleri ahşap köprülerimizin bir parçasını oluşturan Cumayanı Köprüsünün tanınması, geleneksel yapı sanatımız açısından faydalı olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kastamonu, Karadeniz, Osmanlı mimarisi, ahşap köprü, kırsal mimari

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

A Collapsed Historical Wooden Bridge in Kastamonu: Bozkurt – Cumayanı Bridge in İlişi Village

Öz

In this study, a traditional wooden bridge, located in İlişi Village, 5 km north of Bozkurt District of Kastamonu, but collapsed by a flood that caused significant damage in Bozkurt district and its surroundings on August 11, 2021, will be introduced and evaluated. The bridge, whose construction date could not be documented, was part of our traditional rural architecture. Our study is based on the field research carried out on May 11, 2016.
No document or information about the construction date of the bridge has been found. According to the testimonies of the local residents, the bridge, which was once built by the villagers with the collaborative method, was damaged in a flood in 1965 and was repaired the same year. No ornamentation or technical detail was found on the Cumayani Bridge that would allow a precise dating. With the first settlement of the neighborhood where the bridge is located, the need for a bridge must have been felt. However, there is no clear document or information about the first settlement date of the village, which is known to have been founded a few hundred years ago. Considering the wooden bridges in Çankırı, Ordu, Giresun, Trabzon and Rize, which are similar to this structure with their traditional styles, it can be thought that the structure may have been built in the 19th century.
The bridge, which was built on the narrowest part of the (çay) streamlet, was part of a rural road network designed to allow pedestrians and animals to cross the river barrier and reach across. The bridge, which had preserved its originality to a great extent before being destroyed, displayed typical rural architectural features of the Black Sea region.
For the construction of the bridge, which is included in the group of “wooden beam bridges” in the context of typology, embankment walls and abutments were built on both sides to prevent the loose texture of the coast, and the beams carrying the bridge were placed on these masonry bridge abutments.
Before it was collapsed, Cumayani Bridge was a relatively small-scale rural application of wooden bridges which is one of the traditional rural architectural construction types. All the architectural features of the bridge were in harmony with the features encountered in this type of works and did not contain any unusual elements or features. Cumayani Bridge, which has close similar examples mainly in the Black Sea region in Turkey, also has close similar ones seen in forested areas in various countries. Functionality was prioritized in the design of the unadorned structure.
The type of tree used on the bridge is chestnut which is widespread in the region. Chestnut, which is compatible with the abundant rainy climate of the region, is known to be quite durable and long-lasting, and it is a suitable material widely used for bridges. Some common traditional practices were seen in the jointing details of wooden components. Recognition of the Cumayani Bridge, which forms a part of our lesser-known wooden bridges, will be favorable for our art of traditional architecture. The certification of the Cumayani Bridge, that is one of our lesser-known wooden bridges, would be valuable to our art of traditional architecture.

Anahtar Kelimeler

Kastamonu, Black Sea, Ottoman architecture, wooden bridge, rural architecture

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Abana Haber. URL: http://www.abanahaber.com/haber_detay.asp?haberID=5012
• Bayhan, A. A. (2016). Ferdinand Arnodin’in Boğaz Geçiş Tasarımları Cisr-i Hamidi ve Aktarma Köprüsü, Saarbrücken: Türkiye Alim Kitapları.
• Bayhan, A. A. ve Salman F. (2012). Bir Saklı Belde Bayramören, İstanbul: Bayramören Kaymakamlığı.
• Bayraktar, M. S. (2017). Giresun’da Geleneksel Üç Ahşap Köprü Tuba-Ked (Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi), 15, Ankara:107-126.
• Bayraktar M. S. (2018a). “Tarihî Ahşap Bir Köprü: Çaykara-Eğridere Köyü Kiremitli Köprü” Ege Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi Dergisi, C.XXVII/1, İzmir: 53-81.
• Bayraktar M. S. (2018b). “Trabzon Dernekpazarı Yenice Köyü’nde Tarihi Ahşap Bir Köprü”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 44, Isparta: 201-219.
• Bayraktar M. S. (2018c). “Artvin Borçka Camili ve Düzenli Köylerinde Geleneksel İki Ahşap Köprü”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,11 /2, Çorum: 1177-1201.
• Bittel, K. (1970), Hattusha The Capital of the Hittites, New York: Oxford University Press.
• Çabuk, E., Neriman Ş., Güçhan ve Türer, A. (2015). Tarihi Ahşap Buzlupınar Köprüsü’nün Yeniden Yapımı Üzerine Çalışmalar, Ahşap Yapılarda Koruma ve Onarım Sempozyumu 3 Bildiri Kitabı, 225-245, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi.
• Çeçen, K. (2002). Köprü, İslam Ansiklopedisi, 26, 252-255. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Çulpan, C. (2002). Türk Taş Köprüleri Ortaçağdan Osmanlı Devri Sonuna Kadar, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Eskikurt, A. (2014). Ortaçağ Anadolu Ticaret Yolları, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 33, Muğla: 15-40.
• Görcelioğlu, E. (1979). Basit Ahşap Kirişli Köprülerin Projelendirilmesi, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 29 (1), 138-167.
• Halaçoğlu, Y. (1991). Anadolu maddesi, İdari Ekonomik ve Kültürel Hayat bölümü, Ulaşım ve Yol Sistemi başlığı, İslam Ansiklopedisi, 3, 127-128. İstanbul: T. D. V.
• İstanbul Büyükşehir Belediyesi, (2009). Kudeb Ahşap Eğitim Atölyesi Geleneksel Ahşap Yapı Uygulamaları, İstanbul: Büyükşehir Belediyesi.
• Naumann, R. (1991). Eski Anadolu Mimarlığı, B. Madra (Çev.), Ankara: T.T.K.
• Özgüner, O. (1970). Köyde Mimari Doğu Karadeniz, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi.
• Peynircioğlu, H. (1951). Köprüler Genel Kaideler ve Ahşap Köprüler, 1, İstanbul: Teknik Okulu.
• Şahin G, İbiş, R. Sezen, İ. Yurt, Can, E. Akçel A. vd. (2014). Çankırı Kültür Envanteri 2014, Ankara: Çankırı Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Tali, Ş. (2019). Ordu İli Tarihi Su Yapıları, Akademisyen Kitabevi, Ankara, 2019.
• Toparlak, U. Acartürk, N. Coşar, H. Demir, O. İşleyen, F. Turan, E. vd. (2010). Ordu Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri, Ordu: Ordu Kültür ve Turizm Müdürlüğü.
• Wikipedia. Yakaören (İlişi), Bozkurt. URL: https://tr.wikipedia.org/wiki/Yaka%C3%B6ren_(%C4%B0li%C5%9Fi),_Bozkurt
• Yakaören (İlişi), Bozkurt (2017). https://tr.wikipedia.org/wiki/Yaka%C3%B6ren_(%C4%B0li%C5%9Fi),_Bozkurt (Erişim: 21.10.2017).
• Yan, Lui ve Yannan Y. (2015). Rulong Köprüsü’nün Yapı Arkeolojisi Çalışması Kayıtdışı Bir Ahşap Örgü Kemer Köprü Keşfinin Hikayesi, Ahşap Yapılarda Koruma ve Onarım Sempozyumu 3 Bildiri Kitabı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayını, İstanbul: 200-224.
• Yılmaz S. ve Sert H. (2017). “Türkiye’de Bulunan Tarihi Ahşap Köprülerin Yapım Sistemlerine Göre Sınıflandırılması”, Ahşap Yapılarda Koruma ve Onarım Sempozyumu 5 Bildiri Kitabı (25-26 Nisan 2017), Editör: Demet Sürücü, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Kültür Varlıkları Daire Başkanlığı, Koruma Uygulama ve Denetim Müdürlüğü (KUDEB), İstanbul: 162-178.
• Yılmaz, C. (2015). “Sinop Yöresi Ahşap Kır Meskenlerinde Taş Çatı Örtüsü”, Sinop İli Değerleri Sempozyumu Bildiriler Kitabı, (Ed.: A. Tırıl vd.), Sinop Üniversitesi Yayını, Ankara: 389-399.
• Yücel F. S. (2010). Yakaören’de (İlişi/Cumayanı) Kırsal Sit Koruma Projesi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• http://cografyaharita.com/haritalarim/4l_kastamonu_ili_haritasi.png
• http://www.kgm.gov.tr/SiteCollectionImages/KGMimages/Haritalar/b15.jpg