Ülkü Dergisi Kapak Tasarımları: Cumhuriyet İdeolojisinin Görsel Temsili

Yıl 2022, , 1341 - 1369, 31.12.2022

Suna Aydın Altay , Esra Özkan Koç

https://doi.org/10.29135/std.1110972

Öz

Devletin kültür ve sanat politikalarının Halkevleri aracılığıyla programlı bir şekilde yürütüldüğü Erken Cumhuriyet döneminde (1923-1950), yeni rejimin ideolojisini anlatmak amacıyla sanatın gücünden yararlanılmış; sanatçılar, devrimi yansıtan görsellerle bu sürece yön vermede katkı sağlamışlardır. Özellikle, ülke çapında faaliyet gösteren Halkevleri tarafından çıkarılan dergiler, Cumhuriyet ideolojisinin ve devrim ilkelerinin yayılmasında etkili olmuşlardır. Yeni rejimin yazılı ve görsel sözcülüğünü üstlenen Ankara Halkevi dergisi Ülkü, Türk dili, devrimler, felsefe, tarih, edebiyat, müzik ve sanat politikaları gibi çeşitli alanlardaki yazılarının yanı sıra içerik ile uyumluluk gösteren kapak tasarımları açısından da önem arz etmektedir. Şubat 1933 ile Ağustos 1950 tarihleri arasında 272 sayı yayımlanan Ülkü dergisi kapaklarının bir kısmında tipografi, fotoğraf ve sanatçı çizimleri yer almıştır. 16 Aralık 1941- Ekim 1947 tarihleri arasına denk gelen ve bu çalışmaya konu edilen 89 kapağın büyük bir çoğunluğu Cumhuriyet döneminin öne çıkan sanatçıları tarafından tasarlanmıştır. Söz konusu kapaklarda yurt manzaraları, Anadolu insanının yaşantısı, folklorik özellikleri, köy ve köylüler, kadınlar, başkent Ankara ve çevresi, Cumhuriyet liderleri, milli bayramlar kutlamaları, anıt heykel uygulamaları, modern yaşam biçimleri ve mekânları gibi konular ele alınmıştır. Ülkü dergisiyle ilgili yapılmış çok sayıda çalışma olmakla birlikte, belirtilen tarih aralığında takip edilen 89 illüstrasyonlu kapak sayfasına, içerik ve tasarım odağında yaklaşan bir çalışmanın olmaması bu araştırmanın yapılma isteğini doğurmuştur. Bu makalede, Cumhuriyet’in yeni bir toplum yaratma tahayyülü ve yaşam pratiklerinin dergi kapaklarına nasıl yansıtıldığı ve sözel/yazınsal dildeki Cumhuriyet ideolojisi ve devrim ilkelerinin yine bu kapaklar yoluyla görsel dile nasıl tercüme edildiği ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ülkü Dergisi, Halkevleri, Cumhuriyet İdeolojisi, Kültür ve Sanat Projesi, CHP

Teşekkür

Bu çalışmanın ortaya çıkmasında ve son halini almasında değerli katkıları, destekleri ve yüreklendirmeleri için Hacettepe Üniversitesi Sanat Tarihi bölümü öğretim üyesi Sayın Doç. Dr. Zeynep Yasa Yaman'a teşekkür ederiz.

Cover Designs of Ülkü Magazine: Visual Representation of the Republic Ideology

Öz

The structuring and construction of the ideology of the state were carried out between the years 1923 and 1950, through the Turkish Hearths and Community Centers between the years 1923 and 1950, which is called the Early Republican Period. Ten months after the closure of the Turkish Hearths, Community Houses, which were opened in Ankara on February 19, 1932, and which operated throughout the country by benefiting from the tradition and accumulation of the Turkish Quarries, became the dominant institution of the Republic’s cultural and art policies. In a period when the state’s culture and art policies were carried out in a programmatic manner through Community Centers, the power of art was used to explain the ideology of the new regime; artists contributed to this process with visuals that reflected the revolution. In particular, journals published by Community Centers operating throughout the country have been effective in the adoption and dissemination of the Republican ideology and revolutionary principles within society. Ankara Halkevi magazine Ülkü, which was published in 272 issues between February 1933 and August 1950, is important in terms of its writings in various fields such as Turkish language, revolutions, philosophy, history, literature, music, and art policies written by experts in their fields, reflecting the ideology and revolutionary principles of the Republic, as well as the cover designs that are compatible with these articles. The covers of Ülkü magazine, which undertook the written and visual spokesperson of the new regime, included typography, photographs, and artist drawings. The majority of the 89 covers between 16 December 1941 and October 1947, which were the subject of this study, were designed by prominent artists of the Republican period such as Malik Aksel, Turgut Zaim, Şeref Akdik, Cemal Tollu, Melahat Ekinci, Arif Kaptan, Refik Epikman, Ercüment Kalmık, and Arif Kaptan. On these covers, the images of the Republic such as country views, the lives of Anatolian people, folkloric characteristics, villages and villagers, women, the capital Ankara and its surroundings, Republic leaders, national holiday celebrations, monumental sculpture applications, modern lifestyles, and places have been reflected. Although there are many studies on Ülkü magazine, the lack of a study focusing on cover designs has led to the desire to conduct this research. In this article, it will be revealed how the Republic’s imagination of creating a new society and life practices was reflected on the covers of journals and how the ideology and revolutionary principles of the Republic in verbal and literary language were translated into visual language through these covers. These cover designs, a visual transfer of the Republican ideology, are important in terms of both serving the purpose of ensuring its place by settling into the collective memory of the people and giving an idea about the artistic understanding of the Single Party period. It is thought that this study will be useful for those who want to make a complete evaluation of the culture and art of the period and the works to be done about their artists.

Anahtar Kelimeler

Ülkü Magazine, Community Houses, Republican Ideology, Culture and Art Project, CHP

Kaynakça

• Akın, Y. (2019). Gürbüz ve Yavuz Evlatlar. Erken Cumhuriyet’te Beden Terbiyesi ve Spor. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Altınay, A, Nalçakan, M. (2021). Kişisel Tanıklıklar Bağlamında Mekânsal Okumalar ve Değerlendirilmeler: Bir Bellek Mekânı Olarak Ankara Saraçoğlu Mahallesi. Ankara Araştırmaları Dergisi, 9 (1), 1-34, Haziran.
• Anonim. (1938a). Sanat Hayatımız İçin Müsbet Kararlar Alındı. Ulus. 28 Temmuz, 1.
• Anonim. (1938b). Cumhuriyet Halk Partisi’nin Sanat Sahasında Aldığı Mühim Kararlar. Ar. S:20-21, Ağustos-Eylül, 27-28.
• Anonim. (1939). Partimizin Yarattığı Sanat Hareketleri, Ulus, 21 Mart, 1, 8.
• Anonim. (1943). Cumhurreisimizin Beyannamesi. Ülkü Milli Kültür Dergisi. C.3. Sayı 35.
• Arıkan, Z. (1999). Halkevlerinin Kuruluşu ve Tarihsel İşlevi. A.Ü. Atatürk Yolu. C.VI. 261-281.
• Aydın Altay, S. (2021). Erken Cumhuriyet Dönemi Kültür Ve Sanat Yaşamında Ankara İmgesi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi. Ankara.
• Bayraktar, A.N. (2016). Başkent Ankara’da Cumhuriyet Sonrası Yaşanan Büyük Değişim: Modern Yaşam Kurgusu ve Modern Mekânlar. Ankara Araştırmaları Dergisi. 4(1), 67-80.
• Bora, M. (2018). Plastik Sanatlar Eğitiminde Eğitim Teknolojisi. İdil. V:7. S: 50. 1292.
• Bozdoğan, S. (2012). Modernizm ve Ulusun İnşası Erken Cumhuriyet Türkiye’sinde Mimari Kültür. (3. Baskı), İstanbul: Metis Yayıncılık.
• Clark, T. (2004). Sanat ve Propaganda, Kitle Kültürü Çağında Politik İmge, (Çev. E. Hoşsucu). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Çağlar, B.K. (1945). Türk Aydını ve Halkevi. Ulus. 25 Şubat. 5.
• Çeçen, A. (2000). Atatürk’ün Kültür Kurumu Halkevleri. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları Yayınevi.
• Dağlıoğlu, T. H. (1942). Halkevlerinin On Yıllık Neşriyat Hayatına Bakış. Yeni Tür. Şubat. S:110-2.
• Demir, E. (2006). Toplumsal Değişme Süreci İçinde Gençlik Parkı: Sosyolojik Bir Değerlendirme. Planlama. Sa.38. 2006/4. 69-77.
• Dolmacı, S. (2006). 1939-1950 Yılları Arasında Devlet Resim ve Heykel Sergileri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara.
• Dost, S. (2007). Fotoğraf ve İdeoloji: Ülkü Dergisi Örneği. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Gelgeç Bakacak, A. (2009). Cumhuriyet Dönemi Kadın İmgesi Üzerinde Bir Değerlendirme. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. C:44. 627-638.
• Gümüşoğlu, F. (2005). Ülkü Dergisi ve Kemalist Toplum. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
• Gürol, Ş. (1943). C.H. Partisi’nin Yurt İçi Ressamlar Gezisi. Ülkü. (C.3). S: 35. 9-11.
• Güz, N. (1995). Tek Parti İdeolojisinin Yayın Organları: Halkevleri Dergileri. Ankara: Bilge Yapım.
• Kara, A. (2006). Cumhuriyet Döneminde Kalkınmanın Mihenk Taşı Halkevleri (1932-1951). Ankara: 24 Saat Yayınları.
• Katırağ, N. (2019). Ülkü Dergisinde Kemalizm (1933-1950). Sakarya Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi.
• Keser, N. (2012). İktidarın Resmi Tek Parti Dönemi Türk Resmi. Adana: Karahan Kitabevi.
• Moore, C. (2010). Propaganda Prints: A History of Art in the Service of Social and Political Change. London: A&C Black.
• Odabaş, S. (2005). Beden ve Toplumsal Değişme: Erken Cumhuriyet Döneminde Kadın Bedenine Yönelik Söylem ve Pratikler, Muhafazakâr Düşünce Dergisi. S: 4. 77-94.
• Oral, M. (2006). C.H.P.’nin Ülküsü: C.H.P’nin Kültür Siyasası Açısından Halkevleri Merkez Yayını Ülkü Dergisi. Antalya: Yeniden Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Yayınları.
• Ortaakarsu, Y., Aytaç, A., Yılmaz, E. (2014). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Müzesi, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay.
• Sakaoğlu, Necdet. (1999). Bayramlar da Değişti. 75 Yılda Değişen Yaşam Değişen İnsan Cumhuriyet Modaları. İstanbul: Türkiye İş Bankası ve Tarih Vakfı Ortak Yayını.
• Öndin, N. (2003). Cumhuriyet’in Kültür Politikası ve Sanat 1923-1950, İstanbul: İnsancıl Yayınları.
• Özdemir, Y., Aktaş, E. (2011). Halkevleri (1932’den 1951’e) Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 45. 235-262.
• Özkan Koç, E., Önal, R. (2021a). 1940’lı Yıllarda İngiliz Kültür Heyeti’nin Ankara’da Açtığı Kültürel Propaganda Sergileri. Ankara Araştırmaları Dergisi, 9 (1), 109-151.
• Özkan Koç, E. (2021b). 1940-1950 Arası Türkiye’de Kültür ve Sanat, Hacettepe Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Özkan Koç, E. (2021c). 1940’lı Yıllarda Ankara’da Kültür Ve Sanat. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları XXIII. Edirne: Trakya Üniversitesi Yayını.
• Sağsöz, A., Özgen, S. (2005).Tarihi Erzurum Kenti Üç Kümbetler ve Çevresinde Bir Analiz Çalışması. Belleten. C:69, S:256, 841-858.
• Satır, M. E. (2018). İdeoloji Ve Sanat İlişkisi Bağlamında Sovyet Anıtsal Propagandası”, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi. C: 7. 565-583.
• Şakiroğlu, M. H. (1996). Halkevi Dergileri ve Neşriyatı. Kebikeç. 3. 131-142.
• Şenol Cantek, F., Yarar, B. (2009). Erken Cumhuriyet Dönemi Dergi ve Gazetelerinde Kadın ve Spor. İletişim Dergisi. S: 29. 201-218.
• Şenol Cantek, F. L. (2003). Yabanlar ve Yerliler, Başkent Olma Sürecinde Ankara. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Şimşek, S. (2002). Bir İdeolojik Seferberlik Deneyimi Halkevleri 1932-1951. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Topuz, H. (2005). Tavcan/Savaş Yıllarında Kültür Devrimi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Tanyer, T. (2013). Ankara kitabevlerine Dair. Ankara Araştırmaları Dergisi. 1(1), 113-129.
• Turan, K. (1946). Halkevlerinin On dördüncü Yılında. Ün, 142-143-144. (C.12). 1981-1982.
• Ural, M. (1998). Cumhuriyet’in Romansı: Ressamlar Yurt Gezisinde 1938-1943, Yurt Gezileri ve Yurt Resimleri 1938-1943 (Sergi Kataloğu). İstanbul: Milli Reasürans Yayınları.
• Ulusoy, D. (2005). Sanatın Sosyal Sınırları. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Yasa Yaman, Z. (1992). 1930-1950 Yılları Arasında Kültür ve Sanat Ortamına Bir Bakış: d Grubu. Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
• Yasa Yaman, Z. (1996a). Modernizmin Siyasal/İdeolojik Söylemi Olarak Resimde Köylü/Çiftçi İzleği, Türkiye’de Sanat. S: 22, s. 29-37.
• Yasa Yaman, Z. (1996b). Yurt Gezileri ve Sergileri ya da Mektepten Memlekete Dönüş. Toplumbilim. S:4, 35-52.
• Yasa Yaman, Z. (2003). Değişen Manzaralar: Kültür ve Modernite. Sanat Dünyamız. S: 89, 217-229.
• Yasa Yaman, Z. (2011). Siyasi/Estetik Gösterge Olarak Kamusal Alanda Anıt Ve Heykel. METU JFA. (28:1) 69-98.
• Yasa Yaman, Z. (2012). Ankara’da Bir Milli Müze Serüveni. Ankara Resim ve Heykel Müzesi. Editör: Zeynep Yasa Yaman. 35-71, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Yaşar, V. (2018). Türkiye’nin Modernleşme Sürecinde Ankara Halkevi ve Faaliyetleri (1932-1951), Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir.
• Wallis, B. (2016). Ülkeleri Pazarlamak: Uluslararası Sergiler ve Kültür Diplomasisi, Sanat Siyaset, Kültür Çağında Sanat ve Kültürel Politika. Editör: Ali Artun. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Wolff, J. (1993). The Social Production of Art. The Macmillan Press Ltd. Houndmills. Basingstoke. Hamshire And London.
• Yiğit, A. A. (1992). İnönü Dönemi Eğitim ve Kültür Politikası. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Yurtoğlu, N. (2017). Erken Cumhuriyet Dönemi ve Sonrasında Türkiye’de Balıkçılık Faaliyetleri (1923-1960). Tarih İncelemeleri Dergisi. XXXII/1. 233-263.
• Zürcher, E.J. (2014). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.