Antik Tabae (Kale-i Tavas) Kentinin Bizans Dönemi Eserleri

Yıl 2012, , 45 - 65, 30.04.2014

Ayşe Aydın

https://doi.org/10.29135/std.172559

Öz

Tabae (Kale-i Tavas)’de İç Kale’nin kuzeybatısı, Cevher Paşa Camii’nin ise güneybatısındaki yamacın üst kat seviyesinde kayaya oyma bir ön cephe görülür. Cephenin ortasında bir kapı açıklığı ve iki yanında boyuna dikdörtgen formlu birer niş ile üzerinde üçgen alınlık vardır. Buradaki kapıdan girilen mekânın öncelikle bir mezar yapısı olarak kullanıldığı düşünülebilir.

Olasılıkla Hıristiyanlar mekânı güneydoğuya doğru genişleterek ve sonuna apsis ekleyerek tek nefli bir kilise olarak kullanmışlardır.

Tabae’deki kayaya oyma yapı küçük boyutlu oluşu, plan özellikleri, özensiz işçiliği ve benzer örneklerle birlikte antik kentin Erken Hıristiyanlık-Bizans Dönemi’ne ait bir yapı olarak değerlendirilebilir.

Tabae’de kilisenin yanı sıra Bizans Dönemi’ne ait ikisi geometrik desenli, biri figürlü üç levha önemlidir. Karaköy’de bugün için belirlenemeyen, ancak bir duvar örgüsünde kullanılmış levhalar 1950’li yıllarda keşfedilmiştir.

Geometrik desenli levhalarda dikdörtgen bir çerçeveyle sınırlanan alanda baklava/eşkenar dörtgen motifleri vardır. Bunlardan arta kalan köşelerde ise daire içinde hayvan figürlerine yer verilmiştir. Hayvan figürleri grifon benzeri fantastik yaratıklar ve tavus kuşlarıdır.

Figürlü levhadaki melek, gökyüzü imparatorluğunun temsilcisi olan Mikâîl tasvirleri içinde yer alır. Meleğin cepheden verilişi, imparator giysisi olan lorosu taşıması, kanatlı oluşu, sağ elinde haçlı asası ve sol elinde küre olması bu tipin özellikleridir. 

Hem geometrik desenli levhalar hem de figürlü levha üzerindeki motif ve figürlerin üslup özellikleri benzer örneklerle kıyaslandıklarında Orta Bizans Dönemi’ne ait olduklarını gösterir.

Anahtar Kelimeler

Tabae, kaya kilisesi, Mikâîl, Bizans, loros

Byzantine Finds of Ancient Tabae (Kale-i Tavas)

Öz

There is a façade carved into a rock on the top of the hillside situated on the
southwest of Cevher Paşa Mosque and on the northeast of Inner Castle (İç Kale) in
Tabae (Kale-i Tavas). In the middle of the façade appears a door opening, a niche with
longitudinal rectangular form on both sides and a triangle pediment on it. It could be
thought that the site which was entered through a door was used as a grave.
The Christians most probably expanded the site towards southeast and added
apse to its end and therefore, they used it as a basilica with single -nave.
Due to the small size of the structure carved into a rock in Tabae, its
architectural features, rough craftmanship, and similar examples, the ancient city might
belong to Early Christianity- Byzantine Period.
Besides the church in Tabae, three plaques, two with geometric patterns and
one with figures, belonging to Byzantine Period are important. The plagues which can
not be determined now, but thought to be used in masonry were discovered in Karaköy
in 1950s.
Diamond / rhombohedron shaped motifs appear on geometric patterned
plaques which were confined in a rectangular framework. Animal figures in circles were
placed on the remaining corners. The animal figures consist of fantasy animals like
gryphon and peacock.
The angel on the figured plaque occurs among the depictions of Archangel
Michael, the angel of heaven’s forces. The angel’s frontal depiction, dressed in the
Imperial loros, having wings, sceptre with the cross, and ball in his left hand are
characteristics of this type.
When the motifs and the figures which occur on both the geometric patterned
plaques and the figured plaques are compared with their similars, it is revealed that they
belong to the Middle Byzantine Period.

Anahtar Kelimeler

Tabae, rock church, Mikâîl, Byzantine, loros

Kaynakça

• Akyürek 1996 Alpaslan-Vardar 2002 Asutay-Fleissig 1996 Belke 1995 Brandt-Effenberger 1998 Darkot 1997 Deichmann 1969 Doğan-Vardar 2005 Doğan-Vardar 2006 Effenberger-Severin 1992 _ _
• Alpaslan, S.-Vardar, L.E., “Galatia’da Bizans Dönemi Kayaya Oyma Örnekler”, VI. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Sempozyumu. Bildiriler, Kayseri, 2002, 27-39. Asutay-Fleissig, N., _ _ _
• Belke, K., “Lykaonien” RBK V, 1995, 814-856.
• Brandt, M.-Effenberger, E., Byzanz. Die Macht der Bilder, Hildesheim, 1998.
• Darkot, B., “Denizli”, İA 3, Eskişehir 1997, 527
• Deichmann, F.W., Ravenna Geschichte und Monumente, Wiesbaden, 1969.
• Doğan, S.-Vardar, L.E., "Galatia'da Bizans Araştırmaları-2003", VIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi
• Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu. Bildiriler, Sakarya, 2005, 189-204.
• Doğan, S.-Vardar, L.E., "Galatia'da Geç Antik Çağ ve Bizans Araştırmaları-2004", IX. Ortaçağ ve Türk
• Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu. Bildiriler, Erzurum, 2006, 225-238.
• Efâberger, A.-Severin, H.-G. (Hrsg.), Das Museum Şir Spâtantike und Byzantinische Kunst, Staatliche Museen zu Berlin, Berlin, 1992. Evans-Wixom 1997 Eyice 1971 F1rat11 1970 F1rat11 1974 F1rat11 1990 Gerhard 1980 Grabar 1976
• Hein-JakOVlj evié-Kleidt 1996 Holl 1994
• Kollwitz—Herdej ürgen 197 8 Kramer 1993 Lange 1964
• Evans, H.C.-Wix0m, W.D. (Ed.), The Glory of Byzantium: Art and Culture of the Middle Byzantine Era, A.D. 843—1261, New York, 1997.
• F1rat11, N., “An Early Byzantine Hypogeum Discovered in İznik”, A.M. Mansel’e Armağan, , 921-932. Gerhard, H.P., Welt der Ikonen, Recklınghausen, Grabar, A., Sculptures Byzantines du Moyen Age 11 (XIe - XIVe siecle), Paris, 1976. |İ
• Holl, O., “Erzengel Michael”, LCI 3, 255-265. Kollwitz, J.—Herdej1'irgen, H., Die ravennatischen Sarkophage VIII-II, Berlin, 1978.
• Kramer, J ., “Pfau”, LCI 3, 1993, 409-411. Mansel 193 1 Olcay Uçkan 2002
• Olcay Uçkan-Mimiroğlu 2006 Olcay Uçkan 2007 Olcay Uçkan 2008 Olcay Uçkan 2009 Olcay Uçkan 2010
• Mansel, A.M., “Erwerbungsbericht des Antikenmuseums zu İstanbul seit 1914”, AA 1931, 210.
• Olcay Uçkan, B.Y.-M.Mimiroğlu, “Konya Kayadibi Köyünde İki Kaya Kilisesi”, IX.Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (21-23 Nisan 2005) Erzurum, 2006, 359.
• Olcay Uçkan, Y. “Frigya (Phrygia) Bölgesinde Bir Kaya Kilisesi İbrahim İnleri”, Ebru Parman’a Armağan. Sanat Tarihi ve Arkeoloji Yazıları, Ankara, 2009, 349-360.
• Olcay Uçkan, B.Y. (ed.), Frigya (Phrygia) Bölgesi UÜ & a U 0 D (D ? © '~< :» 5 B â & D'] (İ) E‘ VV) (D E" .., N E? o ) .., N E? o Parman 2002 Peschlow 1995
• Peschlow, U., “Latmos”, RBK V, _ Peschlow 1996 Robert-Robert 1954 Ruge 1932 Ruggieri 2004 Ruggieri 2005a Ruggieri 2005b Ruge, W., “Tabai”, —1839
• Ruggieri, V., La scultura medievale bizantina nel museo di Antiochia di Pisidia. Rapporto preliminare. Ia parte, Orientalia Christiana Periodica 70, 2004, 288.
• Ruggieri, V., La scultura medievale bizantina nel museo di Antiochia di Pisidia. Rapporto preliminare. a parte, Orientalia Christiana Periodica 71, 2005, 96.
• Ruggieri, V., La Caria Bizantina: topografıa, archeologia ed arte (Bargylia, Myndus, Halicarnassus, Mylasa, Stratonikeia), Soveria Mannelli, 2005.
• Sachs-Badstübner-Neumann 1973 Sachs, H.-Badstübner, E.-Neumann, H., Christliche Schiller 1971 Schultze 1926 Serdar 2008 Skrobucha 197 5 Stützer 199 1 Şaman Doğan-Yazar 2007 Talbot Rice 1959 Volbach 1958 Weitzmann 1982 Wiegand 1913
• Ikonographie in Stichworten, Leipzig, 1973.
• Schiller, G., Ikonographie der Kunst. Band 3, Die Auferstehung und Erhöhung Christi, Gütersloh, Serdar, M., “Semavi Dinlerde Dört Büyük Melek (Cebrail-Mikail-İsrafil-Azrail)”, Fırat Ü., İlahiyat Fakültesi Dergisi 13:2, 2008, 227-245. Skrobucha, H., _
• Stützer, H.A., Frühchristliche Kunst in Rom, Köln, Şaman Doğan, N.-Yazar, T., “Ortaçağ Anadolu Türk Mimarisinde Devşirme Malzeme Kullammı. Use of Antique Material in the Medieval Anatolian Architecture”, Edebiyat Fakültesi Dergisi / Journal of Faculty of Letters, CiltNolume 24 Sayı/Number (Haziran /June 2007) 209-230.
• Talbot Rice, D., Kunst aus Byzanz, Münster, 1959.
• Volbach, W.F., Frühchristliche Kunst— —, München, 195 8— Wulff 1911 Yalçın 1999 Yalçın 2008 Yılmaz 1993
• Bilban Yalçın, A., “Alcune osservazioni sul decoro scultoreo Mediobizantino delle Basilica di S. O 5 '” B '” Bilban Yalçın, A., “Le sculture Mediobizantine di Yalvaç”, Ed. Ch. Pennas-C. Vanderheyde, La Yılmaz, N., Ayasofya Müzesi’ndeki İkonalar Kataloğu I-II, Ankara, 1993.
• Res. 1 Tabae Kaya Kilisesi Res. 2 Kilisenin ön cephesi (A. Yaman) Res. 3 Kilisenin plani (A. Yaman) Res. 4 Kilisenin iç mekanı Res. 5 Kilisenin apsisi ' Res. 6 Mikâîl tasvirli levha (Robert-Robert 1954, 152 Pl. XXX, 1)
• Res. 7 Geometrik desenli levha (Robert-Robert 1954, 152 Pl. XXX,3)
• Res. 8 Geometrik desenli levha (Robert—Robert , 152 Pl. XXX,4) Res. 9 Mikâîl tasvirli ikona (Effenberger—Severin 1992, —247 Nr. 147)