Interpreters of Hagia Sophia: A Survey on Turkish Art History Literature

Yıl 2015, , 53 - 71, 29.03.2016

Elif Kök

https://doi.org/10.29135/std.272956

Öz

Hagia Sophia church, which is considered as an architectural zenith of
centuries, has a major effect on literature. As a prestige building, it had
been used extensively until the late Ottoman period and it determined a
standard for the greatness of the architecture. In this context, Hagia Sophia
had long been a subject for the Ottoman literature until 19th century,
especially with the semi-legendary stories regarding its construction. But
since the beginning of the 20th century, when the nationalist movements
emerged, the interpretations of Hagia Sophia Church became more critical. These
comments are based on national concerns rather than advanced arhitectural
analysis; anyway, these are keys to understand and analyze the Turkishness,
Turkish art and architecture concepts in the imagination of Turkish
intellectuals.

Anahtar Kelimeler

Hagia Sophia, Byzantine, Ottoman, Süleymaniye, Turkish Art

Cumhuriyet Döneminde Ayasofya Yazarlığı: Sanat Tarihi Literatürü Bağlamında Bir İnceleme

Öz

Sadece Bizans çağının değil, tüm mimarlık tarihinin en önemli köşe
taşlarından biri olarak görülen Ayasofya Kilisesi’nin, literatürde önemli bir yeri
vardır;  Osmanlı’nın son dönemine kadar
aktif olarak kullanılan, kullanımı bir prestij vesilesi olarak görülen ve
mimaride büyüklüğün, azametin ölçütü olarak kabul edilen Ayasofya, 19. yüzyıl
öncesi metinlere, özellikle yapımına dair yarı-efsanevî bilgilerle konu
olmuştur. 20. yüzyıl literatüründe ise, milliyetçi eğilimlerin yükselişiyle
birlikte, Bizans kültürü ile özdeşleşen yapı, kısmen olumsuz bir vurguyla da ele
alınmıştır. Gelişmiş mimari çözümlemelerden ziyade ulusal kaygılara dayanan bu
yorumlarda Ayasofya’nın, Osmanlı mimarisinin algılanması için bir anahtar rolü
oynadığı gözlenmektedir. Dolayısıyla, Cumhuriyet dönemi literatüründeki Türklük
ve Türk sanatı algılarının çözümlenmesinde de önemli bir mihenk taşıdır.

Anahtar Kelimeler

Ayasofya, Bizans, Osmanlı, Süleymaniye, Türk Sanatı

Kaynakça

• Ağa-oğlu, M. (1926a), “Die Gestalt der alten Mohammedije in Konstantinopel und ihr Baumeister”, Belvedere, XLVI, 83-94.
• Ağa-oğlu, M. (1926b), “Herkunft und Tod Sinans”, Orientalistische Literaturzeitung, Cilt 29, Sayı 10, 858-865.
• Ahmet Refik (1931), Mimar Sinan, İstanbul: Kanaat Kütüphanesi.
• Ahmet Refik (1934), Ege Havzası ve Yunan, İstanbul.
• Ayverdi, E. H. (1973), Osmanlı Mi'mârisinde Fâtih Devri : 855-886(1451-1481), İstanbul.
• Arseven, C. E. (1984), Türk Sanatı, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Arseven, C. E. (t.y.), Türk Sanatı Tarihi, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Birinci Türk Tarih Kongresi. Konferanslar ve Müzakere Zabıtları (1932), Ankara.
• Celâl Esat (1928), Türk San’atı, İstanbul.
• Copeaux, E. (2000), Türk Tarih Tezinden Türk-İslam Sentezine, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Çetintaş, S. (2011), İstanbul ve Mimarî Yazıları, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Deringil, S. (2014), İktidarın Sembolleri ve İdeoloji. II. Abdülhamit Dönemi (1876-1909), İstanbul: Doğan Kitap.
• Egli, E. (2009), Osmanlı Altın Çağının Mimarı Sinan, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Eski Türk Sanatı ve Avrupa’ya Etkisi, (t.y.), (Çev. A. C. Köprülü), Ankara: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Eyice, S. (1988), “Bizans Mimârisi”, Mimarbaşı Koca Sinan. Yaşadığı Çağ ve Eserleri, İstanbul, 45-51.
• İnan, A. (1956), Mimar Koca Sinan, Ankara: Türkiye Emlak Kredi Bankası.
• Karal, E. Z. (1946), “Atatürk’ün Türk Tarih Tezi”, Atatürk Hakkında Konferanslar, Ankara, 55-65.
• Konyalı, İ. H. (1948), Mimar Koca Sinan.
• Kuban, D. (1958), Osmanlı Dinî Mimarisinde İç Mekân Teşekkülü (Rönesansla Bir Mukayese), İstanbul.
• Kuban, D. (1988), “Sinan’ın Dünya Mimarisindeki Yeri”, Mimarbaşı Koca Sinan. Yaşadığı Çağ ve Eserleri 1, İstanbul, 581-624.
• Kuban, D. (1995), Türk ve İslâm Sanatı Üzerine Denemeler, İstanbul (2).
• Kuban, D. (1997), 100 Soruda Türkiye Sanatı Tarihi, İstanbul (7).
• Kuban, D. (2007), Osmanlı Mimarisi, İstanbul.
• Kuran, A. (1986), Mimar Sinan, İstanbul.
• Kuran, A. (1993), “Architecture: The Classical Ottoman Achievement”, Süleyman the Second and His Time, (ed. H. İnalcık, C. Kafadar), İstanbul: Isis Press, 317-32.
• Kuran, A (2012), Selçuklular’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Mimarlık, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Mimar Kemal (1934), “Türk San’atı ve Sinan”, Mimar, Sayı 3 (39), 83-84.
• Mimar Kemalettin’in Yazdıkları (1997), (derl. İ. Tekeli, S. İlkin), Ankara: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları.
• Mülayim, S. (1989), Sinan ve Çağı, İstanbul: Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Mülayim, S. (2013), Sinan bin Abdülmennan, İstanbul: İSAM Yayınları (2).
• Necipoğlu, G. (2013), Sinan Çağı. Osmanlı İmparatorluğu’nda Mimarî Kültür, (Çev. G. Çağalı Güven), İstanbul.
• Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Mimar: Arif Hikmet Koyunoğlu, (2008), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Strzygowski, J. (1930), “Türkler ve Orta Asya San’atı Meselesi”, Türkiyat Mecmuası, Cilt III, İstanbul.
• Şapolyo, E. B. (1935), "Mimar Sinan Nerelidir?”, Uludağ, Sayı: 3, 27-29.
• Taut, B. (1938), Mimarî Bilgisi, (Çev. A. Kolatan), İstanbul: Güzel Sanatlar Akademisi Neşriyatından.
• Türk Tarihinin Ana Hatları (1999), İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Ünsal, B. (1959), Turkish Islamic Architecture in Seljuk and Ottoman Times 1071-1923, London.
• Yetkin, S. K. (1954), İslâm Sanatı Tarihi, Ankara.
• X. Milletlerarası Bizans Tetkikleri Kongresi Tebliğleri (1957), (İstanbul, 15-21 Eylül 1955), İstanbul.