Öz
This article aims to draw attention to the problem related with the location of Gevher Nesibe’ Dār al-shifā, built in 1205-6 as a part of Çifte Medrese at Kayseri. There is a controversy among scholars about its location in Çifte Medrese. First of all, the reasons behind the opinions about the location are analyzed and evaluated.
Most of the publications about Gevher Nesibe’ Dār al-shifā have been accepted that it was located in the western side of Çifte Medrese without question. Most of them examined the dar’al-shifas as a madrasa and the differences in architectural features and functions between madrasas and dar’al-shifas are not properly investigated. It is also assumed that Çifte Medrese has only one patron, whereas, the roles of Gevher Nesibe and Sultan Gıyaseddin I. Keyhusraw in the building process and architectural formation of Çifte Medrese are not precisely considered. Furthermore, unsuitable placement of the building inscription on the portal of the western side of Çifte Medrese is totally ignored.
As a result of the analyses and assessment in this article, the following facts are found: It has been revealed that building inscription is placed incompatibly and has disproportionate dimensions for the portal in the western side of Çifte Medrese. The eastern and western parts of Çifte Medrese vary in dimensions and numbers of spaces. The spaces of the eastern part of Çifte Medrese are suitable for a dar’al-shifa because of its bigger spaces. It has been determined that, from the architectural aspects, Çifte Medrese’ western side must be Gıyasiye for its monumentality and complexity. There are spaces that open to entrance iwan only at the eastern side of Çifte Medrese and they had functioned for the patients of dar’al-shifa.
Finally, it has been concluded that Gevher Nesibe’ Dār al-shifā could be originally located on the eastern side when the Gıyasiye is on the western side of Çifte Medrese.
Anahtar Kelimeler
Anatolian Seljuk Architectture Dār al-shifā Kayseri Çifte Medrese Gevher Nesibe’ Dār al-shifā
Kaynakça
- Akok, M. (1968), Kayseri'de Gevher Nesibe Sultan Darüşşifası ve Sahabiye Medresesi Rölöve ve Mimarisi, Türk Arkeoloji Dergisi 17/1, 133-184.
- Büyükmıhçı, G. - Kozlu, H. H. (2008), Gevher Nesibe Tıp Medresesi ve Şifahanesi Restorasyon Çalışmaları, Yapı 314, 91-96.
- Cantay, G. (1992), Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Darüşşifaları, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
- Çakmakoğlu Kuru, A. (1997), Fetihten Osmanlı Dönemine Kadar Kayseri’de Türk Devri Mimarisi, Ankara: İlköz Matbaası.
- Çetintaş, S. (1953), Sivas Darüşşifası. İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi.
- Demiralp, Y. (2007), Anadolu Medreselerindeki Türbe Mekânı Hakkında Gözlemler, Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 125, 93-106.
- Deniz, B. (2007), Ağzıkara Han, Anadolu Selçuklu Kervansarayları. (ed. Hakkı Acun), 321-345. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Edhem, H. 1918, Kayseriyye Şehri, İstanbul: Matbaa-i Orhaniye. (H 1334)
- Gabriel, A. (1931), Monuments Turcs d’Anatolie: Kayseri-Nigde, Paris: E.de Boccard
- İnan, A. (1972), Kayseri’de Gevher Nesibe Şifaiyesi (H. 602 - M. 1206), Malazgirt Armağanı, 1-7, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Kılıç, A. (2007), Kayseri Gevher Nesibe Şifahanesi ve Tıp Medresesi 1206, İstanbul: Medicalpark Hastanesi Kültür Hizmetleri.
- Köker, A. H. (1996), Gevher Nesibe Darüşşifası ve Tıp Medresesi, TDV İslam Ansiklopedisi,14, 39-42.
- Kuban, D. (2007), Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, İstanbul: Yapı Kredi Kültür Yayınları.
- Kuran, A. (1969), Anadolu Medreseleri, Ankara: O.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Yayınları
- Kutlu, M. (2017), XII.-XIV. Yüzyıllarda Anadolu’da Tıp Kurumları, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
- Önkal, H. (2015), Anadolu Selçuklu Türbeleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
- Peker, A. U. (2014), Anadolu’da Selçuklu Mimarisi ve Kayseri Gevher Nesibe Dârüşşifası Örneği, Anadolu Selçuklu Uygarlığının İzinde. (ed. M. Baha Tanman) 105-127, Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi.
- Sözen, M. (1970), Anadolu Medreseleri (Selçuklular ve Beylikler Devri), İstanbul: İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Yayınları.
- Tunçer, O. C. (1997), Kayseri Yedi Selçuklu Taçkapısında Geometrik Düzen, Vakıflar Dergisi 26, 105-152.
- Ünal, R. H. (1982), Osmanlı Öncesi Anadolu-Türk Mimarisinde Taçkapılar, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
- Ünver, A.S. (1940), Selçuk Tababeti, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- http://www.selcuklumuzesi.com
Öz
Bu çalışma, 13. yüzyılın başlarında 1205-6 yıllarında Kayseri’de inşa edilen ve Çifte Medrese bünyesinde yer alan Gevher Nesibe Darüşşifası’nın konumuyla ilgili soruna dikkat çekmek amacını taşımaktadır. Gevher Nesibe Darüşşifası’nın, Çifte Medrese’nin hangi kanadında yer aldığı konusunda, çeşitli tarihlere ait yayınlarda farklı görüşler bulunmaktadır. Öncelikle bu farklı görüşlerin dayanaklarının tespiti, analizi ve değerlendirmesi yapılmıştır. Birçok yayında Gevher Nesibe Darüşşifası’nın Çifte Medrese’nin batı kanadında yer aldığı sorgulamaksızın kabul edilmiştir. Darüşşifa (hastane) ve tıp medresesinden oluştuğu kabul edilen Çifte Medrese’nin “hangi kanadı darüşşifa, hangi kanadı medresedir?” sorusu yeterince detaylı tartışılmamıştır.
Darüşşifalar incelenirken plan şeması olarak medreseler arasında değerlendirilmiş ve bu nedenle darüşşifa ile medrese arasında işlevden kaynaklanabilecek farklılıkların değerlendirilmesi yeterince yapılamamıştır. Ayrıca, bazı yayınlarda Çifte Medrese’nin tek bir banisi olduğu düşüncesi ön plana çıkmış, birbirine bitişik Gıyasiye ve Şifaiye olarak adlandırılan iki yapının mimari şekillenişi tam olarak anlaşılamamıştır. Çifte Medrese’nin inşası sürecinde Gevher Nesibe ve Sultan I. Gıyaseddin Keyhüsrev’in oynadıkları tarihi rolün ne olabileceği dikkatlerden kaçmıştır. Bununla birlikte Çifte Medrese’nin batı kanadındaki özgün taçkapı üzerinde uyumsuz konumda duran kitabe yeterince sorgulanmamıştır.
Bu çalışma sonucunda Çifte Medrese’nin doğu kanadının Darüşşifa veya Şifaiye, batı kanadının ise Gıyasiye Medresesi olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu sonuca, Çifte Medrese’nin batı kanadındaki taçkapının üzerindeki inşa kitabesinin bu taçkapıya ait olmamasına ve inşa kitabesinin günümüze ulaşamayan Çifte Medrese’nin doğu kanadındaki özgün taçkapıya ait olması olasılığına, Gevher Nesibe’nin türbesinin konumuna, Çifte Medrese’nin doğu ve batı kanatlarındaki mekânların genişlik ve sayılarının farklılığına, her iki yapıdan hangisinin mimari özellikleri açısından bir sultan yapısı olan Gıyasiye olarak adlandırılmaya uygun olduğuna ve doğu kanattaki yapının giriş eyvanına açılan mekânların varlığına ve işlevselliklerine yönelik analizlerle ulaşılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Anadolu Selçuklu Mimarisi Darüşşifa Kayseri Çifte Medrese Gevher Nesibe Darüşşifası
Kaynakça
- Akok, M. (1968), Kayseri'de Gevher Nesibe Sultan Darüşşifası ve Sahabiye Medresesi Rölöve ve Mimarisi, Türk Arkeoloji Dergisi 17/1, 133-184.
- Büyükmıhçı, G. - Kozlu, H. H. (2008), Gevher Nesibe Tıp Medresesi ve Şifahanesi Restorasyon Çalışmaları, Yapı 314, 91-96.
- Cantay, G. (1992), Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Darüşşifaları, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
- Çakmakoğlu Kuru, A. (1997), Fetihten Osmanlı Dönemine Kadar Kayseri’de Türk Devri Mimarisi, Ankara: İlköz Matbaası.
- Çetintaş, S. (1953), Sivas Darüşşifası. İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi.
- Demiralp, Y. (2007), Anadolu Medreselerindeki Türbe Mekânı Hakkında Gözlemler, Arkeoloji ve Sanat Dergisi, 125, 93-106.
- Deniz, B. (2007), Ağzıkara Han, Anadolu Selçuklu Kervansarayları. (ed. Hakkı Acun), 321-345. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
- Edhem, H. 1918, Kayseriyye Şehri, İstanbul: Matbaa-i Orhaniye. (H 1334)
- Gabriel, A. (1931), Monuments Turcs d’Anatolie: Kayseri-Nigde, Paris: E.de Boccard
- İnan, A. (1972), Kayseri’de Gevher Nesibe Şifaiyesi (H. 602 - M. 1206), Malazgirt Armağanı, 1-7, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
- Kılıç, A. (2007), Kayseri Gevher Nesibe Şifahanesi ve Tıp Medresesi 1206, İstanbul: Medicalpark Hastanesi Kültür Hizmetleri.
- Köker, A. H. (1996), Gevher Nesibe Darüşşifası ve Tıp Medresesi, TDV İslam Ansiklopedisi,14, 39-42.
- Kuban, D. (2007), Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, İstanbul: Yapı Kredi Kültür Yayınları.
- Kuran, A. (1969), Anadolu Medreseleri, Ankara: O.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Yayınları
- Kutlu, M. (2017), XII.-XIV. Yüzyıllarda Anadolu’da Tıp Kurumları, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
- Önkal, H. (2015), Anadolu Selçuklu Türbeleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
- Peker, A. U. (2014), Anadolu’da Selçuklu Mimarisi ve Kayseri Gevher Nesibe Dârüşşifası Örneği, Anadolu Selçuklu Uygarlığının İzinde. (ed. M. Baha Tanman) 105-127, Kayseri: Kayseri Büyükşehir Belediyesi.
- Sözen, M. (1970), Anadolu Medreseleri (Selçuklular ve Beylikler Devri), İstanbul: İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Yayınları.
- Tunçer, O. C. (1997), Kayseri Yedi Selçuklu Taçkapısında Geometrik Düzen, Vakıflar Dergisi 26, 105-152.
- Ünal, R. H. (1982), Osmanlı Öncesi Anadolu-Türk Mimarisinde Taçkapılar, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
- Ünver, A.S. (1940), Selçuk Tababeti, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- http://www.selcuklumuzesi.com
Ayrıntılar
| Bölüm | ARAŞTIRMA |
|---|---|
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Ekim 2017 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2017 |