Geleneksel Osmanlı Mimarlığı Bağlamında Bir Ankara Ulucanlar Mahallesi Evi

Yıl 2021, , 809 - 843, 20.12.2021

Filiz Karakuş

https://doi.org/10.29135/std.839302

Öz

Bu çalışmada Osmanlı Devleti Dönemi’nde gelişimini tamamlamış olan tarihi Osmanlı Türk evleri ele alınmıştır. Türkler Anadolu’ya geldikleri ilk dönemlerde fethettikleri yerlerdeki mevcut evlerden yararlanmışlardır. Daha sonra Osmanlılar, diğer alanlarda olduğu gibi konut mimarisinde de Anadolu’da buldukları ile kendi anlayışlarını sentezleyerek Osmanlı Türk evi dediğimiz konut tipini oluşturmuşlardır. Türk evi, ilk olarak kendine özgü karakterini Osmanlı Devleti Dönemi’nde Anadolu’da bulmuş ve zamanla Osmanlı sınırları içerisinde yer alan Balkanlar, Kafkaslar, Hazar Bölgesi ve Kırım’ı kapsayan, uygun yapı malzemesinin kolayca temin edildiği geniş bir coğrafyaya yayılmıştır. Çalışma kapsamında, Osmanlı dönemi Türk evleri plan tipleri, mimari özellikleri, yapım teknikleri ve süsleme özellikleri açısından incelenmiş ve özellikle Orta Anadolu’da Ankara’da yapılan tarihi evler üzerinde durulmuştur. Osmanlı Türk evinin gelişmesi ve yayılması özellikle 17. ve 18. yüzyıllara rastlamaktadır. Bu ilerleme ve yayılma 19. yüzyılda bile sona ermemiştir. Ancak 20. yüzyılda Osmanlı Türk evi ağır ağır gerilemeye ve yok olmaya başlamış olup günümüze kadar gelen tarihi Türk evi sayısı oldukça azdır. Bu makalenin amacı Ankara’daki tarihi Osmanlı Türk evlerinin özelliklerinin incelenmesi ve değerlendirilmesi ve bu özelliklere haiz, özgünlüğünü büyük ölçüde korumuş olan örneklem konut üzerinde konunun netleştirilmesidir. Osmanlı Türk evlerine ilişkin literatür taraması sonucu elde edilen veriler doğrultusunda Ankara, Altındağ İlçesi Ulucanlar Eryokuşu Sokak 2225 ada 6 parselde 9/A kapı numaralı tarihi ev çalışma alanı olarak seçilmiştir. Seçilen örneklem alan tarihi Ankara evlerinin tespit edilen özellikleri açısından incelenmiştir. Yapının mevcut durumu incelendiğinde tarihi Ankara evlerinin genel karakteriyle uyum gösteren özelliklerde, iç sofalı plan şemasına sahip olduğu ve birinci katta doğu ve güney yönlerdeki çıkma-cumbalarla ve giyotin pencerelerle cephenin zenginleştirildiği görülmüştür. Bodrum kat, zemin kat ve birinci kattan oluşan yapının zemin kattaki sofa ile avluya açıldığı ve bahçeyle bütünleştiği görülmüştür. Tarihi Osmanlı Türk evleri için büyük önemi olan tavanların bu evde de önemli bir yeri olduğu ve yapıdaki süsleme öğelerinin ahşap elemanlarda (kapı, dolap, tavan vb.) ve üst kattaki tavanlarda yer alan sıva üzeri kalem işleri ile duvarlarda yer alan ahşap bordürler ve bazı duvarlardaki kalem işlerinde toplandığı görülmüştür. Yapıda yer alan sıva üzeri kalem işleri yapının tarihlendirilmesi açısından da önemlidir. Yerinde yapılan inceleme ve çalışmalar sırasında yapının ciddi bir bozulma sürecinde olduğu tespit edilmiştir. Taşıyıcı sistemde oluşan hasarlardan dolayı yapı yıkılma tehlikesi ile karşılaşmış ve mülkiyet sahibi tarafından yapının batı cephesinin ve kuzey cephesinin bir bölümü duvarlarının yenilendiği görülmüştür. Bunun yanı sıra yapının iki odasındaki süslemeli tavan göbekleri de kaybolmuş ve ahşap elemanlarda ciddi bozulmalar oluşmuştur. Geçmişe tanıklık eden bu yapıların korunması ve gelecek nesillere aktarılabilmesi için gerekli önlemlerin alınması ve restorasyonları için kaynak aktarılması gerekmektedir. Bu çalışma ile günümüzde az sayıda kalan tarihi Osmanlı Türk evlerinin koruması konusuna dikkat çekilmesi istenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ankara, yapım teknikleri, plan şeması, Tarihi Osmanlı Türk evi, Ankara, yapım teknikleri, plan şeması, mimari özellik

A House in Ankara Ulucanlar District in the Context of Traditional Ottoman Architecture

Öz

In this article, the historical Anatolian Turkish houses, which have completed their development process in the Ottoman Empire Period have been examined. The plan types of these houses, which acquired their unique character in Anatolia and spread to geographies such as Balkans and Caucasus over time, have been examined in terms of architectural characteristics, construction techniques and decoration features and especially the historical houses built in Ankara, a Central Anatolian city, have been emphasized. In line with the data obtained on the subject, the historical house located in “Ulucanlar Eryokuşu” Street in Altındağ District of Ankara, on block no 2225 and parcel no 6 with door number 9/A has been selected as the case study. The selected sampling area has been examined in terms of the characteristics of the historical Ankara houses. The historical Ottoman-Turkish house has begun to disappear since the 20th century, so the number of these houses having survived until today is quite low. The purpose of this article is to examine and evaluate the characteristics of historical Ottoman-Turkish houses in Ankara and to clarify the subject through the sample house that still possesses these features and has preserved its originality to a great extent. With this study, it is intended to draw attention to the protection of historical Ottoman-Turkish houses that are few in number today.

Anahtar Kelimeler

Ankara, construction techniques, plan scheme, architectural characteristic, Historical Ottoman Turkish house, Ankara, construction techniques, plan scheme, architectural characteristic

Kaynakça

• Akok, M. (1951). Ankara’nın Eski Evleri. Ankara: Turkish Historical Society Printing House.
• Aktüre, S. (1981). 16. Yy. Öncesi Ankara Üzerine Bilinenler. Ankara in History Proceedings, (Ed.: E. Yavuz & Ü. N. Uğurel), 1-47. Ankara: METU Faculty of Architecture Publications.
• Arseven, C., E. (1983). Ev. Art Encyclopedia, Volume 1. 552. İstanbul: Publications of the Ministry of National Education.
• Arseven, C., E. (1973). Türk Sanatı. 1st ed. İstanbul: Cem Publishing House.
• Asatekin, G. (1994). The Role of The Inhabitant in Conservation: A Proposal for the Evaluation of Traditional Residential Architecture in Anatolia, PhD diss., Middle East Technical University.
• Bektaş, C. (2020). Türk Evi. 8th ed. İstanbul: YEM Publication.
• Cansever, T. (2002). Türk Evinin Mimarisi. In Encyclopedia of Turks, Volume12, ed. H., C., Güzel and K. Çiçek, 200-203. Ankara: New Publications Turkey.
• Çobancaoğlu, T. (1988). Türkiye’de Ahşap Ev’in Bölgelere Göre Yapısal Olarak İncelenmesi ve Restorasyonlarında Yöntem Önerileri, PhD diss., Mimar Sinan University.
• Demir, A. (2006). Anadolu’da Kent ve Konut. In Proceedings of the 2005 TMMOB Chamber of Architects XXII. World Architecture Congress, 163, İstanbul: TMMOB Chamber of Architects.
• Deniz, B. (1992). Manisa Yöresi Köy Mimarisi. Archeology and Art History Journal, 6: 17-46.
• Eldem, S., H. (1984). Türk Evi: Osmanlı Dönemi, Volume 1. İstanbul: T.A.Ç. Vakfı Güzel Sanatlar Matbaası A.Ş.
• Eldem, S., H. (1954). Türk Evi Plan Tipleri. İstanbul: Istanbul Technical University Faculty of Architecture Pulhan Printing House.
• Erdoğan, A. (1998). Altındağ’ın Manevi Coğrafyası. Ankara: Altındağ Municipality Publications.
• Erzen, A. (1946). İlkçağ’da Ankara. 2nd ed. Ankara: Turkish Historical Society Publications.
• Evren, M. (1959). Türk Evinde Çıkma. İstanbul: ITU Faculty of Architecture Publications.
• Eyice, S. (1971). Ankara’nın Eski Bir Resmi. In Proceedings of Atatürk Conferences 1970, 61-113. Ankara: Turkish Historical Society Publications.
• Göyünç, N. (1967). Onaltıncı Yüzyılda Ankara. Turkish Journal of History with Documents, 1(1), 71-75.
• Göyünç, N. (1996). Osmanlı Belgelerinde Konut Terminolojisi, In Proceedings of Habitat-II, 264-267. İstanbul.
• Güçhan, Ş. N. (2001). 16-19.yy. Nüfus tahminlerine göre Osmanlı Ankara’sında mahallelerin değişim süreçleri üzerine bir deneme. In Ankara in History II Proceedings, ed. Y. Yavuz, 123-154. Ankara. METU Faculty of Architecture Publications.
• Gülekli, N., C. (1948). Ankara Tarih-Arkeoloji. Ankara: Doğuş Printing House.
• Günay, R. (1989). Geleneksel Safranbolu Evleri ve Oluşumu. Ankara: Ministry of Culture Publications.
• Kafescioğlu, R. (1949). Orta Anadolu’da Köy Evlerinin Yapısı. İstanbul: ITU Faculty of Architecture Istanbul Printing.
• Karaaslan, M. (2016). Ankara’da Resimli Bir Ev: Dedebayrak Evi. Journal of Ankara Studies, 4(1), 13-22.
• Karaçağ, A. (2017). Geleneksel Türk Konut Mimarisine Ankara-Ulus’tan Bir Örnek, MANAS Journal of Social Studies, 6(3), 353-375.
• Karpuz, H. (1993). Türk İslam Mesken Mimarisinde Erzurum Evleri. Ankara: T.C. Ministry of Culture Publications.
• Kömürcüoğlu, E. (1950). Ankara Evleri. İstanbul: ITU Publications.
• Kuban, D. (1976). Sanat Tarihimizin Sorunları. İstanbul: Contemporary Publications.
• Küçükerman, Ö. (1973). Anadolu’daki Geleneksel Türk Evinde Mekân Organizasyonu Açısından Odalar. İstanbul: Turing and Automobile Corporation Publication.
• Oğuz, B. (1992). XVII. XVIII. ve XIX. Yüzyıl Ankara Evleri Tavan Süslemelerinde Bazı Örnekler. Master diss., Gazi University.
• Özkeçeci, İ., Durukan, N. G., Alacalı, H. (2018). 17-19. Yüzyıllarda Osmanlı Dönemi Konut Mimarisinde İç Mekân Tavan Süslemelerine Genel Bir Bakış, İnsan& İnsan, 5(17), 214-232. doi:10.29224/insanveinsan.398956
• Tuncer, O., C. (2002). Ankara Evleri, Ankara: Ankara Chamber of Commerce, Culture and Art Publications.
• Texier, C. (2002). Küçük Asya: Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi,Volume 2. Trans. A. Suat. Ankara: Information and Documentation Services Foundation.
• Yavuz, H. (2014). Ankara Evleri Ahşap Üzeri Kalemişleri, Master diss., Selçuk University.