Tarihi Evlerden Türk-Yunan Mübadele Dönemi Öncesi ve Sonrası Ev Yaşamının Okunması: Niğde Oral Konağı Örneği

Yıl 2022, , 59 - 89, 09.07.2022

İlknur Acar Ata , Mehmet Emin Başar

https://doi.org/10.29135/std.953180

Öz

Türkiye ile Yunanistan arasında 1923’te Lozan Antlaşması sonucunda gerçekleşen zorunlu nüfus mübadelesinin ardından göçmenler iskanlarından sonra yeni bir hayata başlamışlardır. İki ülke arasında gerçekleşen karşılıklı nüfus mübadelesi, göç süreci ve sonrasında birçok sorunla baş etmeyi gerektirirken en önemlisi barınma problemi olmuş ve bu doğrultuda çözümler üretilmiştir. Bu çözüm yollarından birisi de Türkiye’ye gelen Türk Müslüman göçmenlerin mübadele edilen Rum ve Ermeni gayrimüslimlerden sonra boş kalan evlere yerleştirilmesi şeklinde olmuştur. Türkiye’de birçok kentte bu amaçla ve iskan politikası ile kullanılmış tarihi evlerden ayakta kalanlar nüfus mübadelesi öncesi ve sonrasında yaşama dair verileri ortaya koyan mimari tanıklardır. Farklı bir inanca, kültüre, ekonomik duruma sahip iki farklı grubun karşılıklı zorunlu göçü sonrası hizmet veren tarihi evler zamana tanıklığın çok ötesinde varlıklarıyla sürecin bütün sonuçlarını ortaya koymakta ve her bir birey gibi kendisine özel mekansal okumaya ihtiyaç duymaktadır. Bu çalışma kapsamında mübadele geçmişine sahip Niğde İlinde bulunan, günümüze dek gelebilmiş tarihi bir ev (Oral Konağı) örneklem olarak seçilmiştir. Mübadele öncesi ve sonrası kullanıcı ile birlikte değişen ve dönüşen ev içi yaşam ve mekana ilişkin veriler mimari koruma disiplinine uygun belgelenmiştir. Yapının günümüz durumunun belgelenmesi (rölövesinin alınması) ile mevcut durumdan geçmişin izlerinin okunması süreci, sözlü ve yazılı tarih araştırmalar ile desteklenmesi araştırma metodolojisi içerinde gerçekleşmiştir. Yapının özgün haline yönelik verilerin restitüsyon projesi öncesi toplanması; tarihi evin yerleşimi içerisindeki ortak geçmişe sahip diğer tarihi yapılardan, yapının izlerinden, geçmiş arşiv ve fotoğraflardan mübadele öncesi döneme ait tespitler mimari çizim çıktılarıyla sağlamıştır. Konaktan ayrılan Rum ailenin ve konağa taşınan Türk ailenin sosyal, kültürel, ekonomik, dini farklılıklarından kaynaklanan gündelik yaşamı ve ihtiyaçları konağın değişen ve dönüşen mekanlarına yansımıştır. Örneklem seçilen Oral Konağı ve bulunduğu yerleşimdeki (Yeşilburç Köyü) mübadele öncesi yapılan tarihi yapıların özgün tasarımı eğimli araziye yerleşim ve Kapadokya bölgesine özgü yapım tekniği ve malzeme kullanımında (yığma taş, bodrum mahzen kayadan oyma) mekan örgütlenmesinde (zemin kat: servis mekanları, birinci kat yaşam alanları) ortak özelliklere sahip olsa da içinde yaşamış ailenin hakkında ekonomik, kültürel, sosyal yaşamlarıyla birlikte gündelik alışkanlıklarına dair bilgeler içeren özel bir tasarıma sahiptir. Oral Konağı’nın mimari donatı elemanlarıyla (ahşap kapı pencere, dolap, tavan, kepenk, merdiven işçilik ve süsleme özellikleri), tonoz örtülü odaları, avlu taş döşeme, kayadan oyma mahzen mekanlarıyla ve özel kullanılan ahşap ambar, şırahane taş mekanizmasının mübadele öncesi kullanım değerleriyle çalışmada incelenmiş; mübadele sonrası gelen ailenin mekan ve kullanım değerlerinin sürdürülebilirliğini sağladığı görülmüştür. Dönemin süreci hakkında bilgiler içeren tarihi bir yapının hikayesini bu şekilde okumak ve yorumlamak, insanoğlunun sürdürülebilir yaşam ve mekan konusundaki adaptasyonunu da ortaya koymaktadır. Bu adaptasyon sayesinde yüz yılı geçkin bir tarihe sahip Oral Konağı kullanılarak korunmuş günümüze kadar gelebilmiştir. Öğretilerek planlanarak değil kullanıcı ihtiyacı, özel koşulları, deneyimiyle ve birikimiyle olan bu koruma sürecinden günümüz koruma pratiği içerisinde çıkarılması ve bilimsel çerçeve içerisinde değerlendirilmesi gereken işlenecek çok fazla bilginin varlığını bu çalışma da ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

ev yaşamı, Anadolu, göç, nüfus mübadelesi, mekansal okuma

Destekleyen Kurum

Selçuk Üniversitesi , Öğretim Üyesi Yetiştirme Programı (ÖYP)

Proje Numarası

2016-ÖYP-039

Reading on Domestic Life Before and After the Period of Turkish-Greek Population Exchange from Historical Houses: Niğde Oral Mansion Sample

Öz

After the compulsory exchange of populations between Greece and Turkey in 1923, immigrants started a new life in another country. During this process, the need for shelter was tried to be solved by placing Turkish Muslim immigrants into the exchanged Greek non-Muslims’ houses. In this study, data related to the changing domestic life and space with the user before and after the exchange in a mansion in Turkey were obtained with documentation in accordance with the architectural preservation discipline. The social, cultural, economic, religious differences of the leaving Greek family and the Turkish family that moved into it, were reflected in the transforming spaces of the mansion. Oral and written historical research on the building has been supported by documenting building following the architectural conservation discipline. Data about the life of the Greeks, the first owners of the mansion, which is located in the Cappadocia region in Nigde, can be read from the functions of the places, the workmanship of the building, the quality of the materials used, the stone and woodwork decoration features. The spaces used in the mansion have changed and transformed over time in accordance with the users’ religious belief, culture and economic situation of the after exchanged period. Reading and interpreting the story of a historical building containing information about the period in this way has also revealed the adaptation of human beings to sustainable life and space. Thanks to this adaptation, these historical houses with a history of more than hundred years have been preserved.

Anahtar Kelimeler

domestic life, Anatolia, migration, population exchange, spatial reading

Proje Numarası

2016-ÖYP-039

Kaynakça

• Akgün, S. (1986). Birkaç Amerikan Kaynağından Türk-Yunan Mübadelesi Sorunu”, III. Askeri Tarih Semineri Bildirileri, Tarih Boyunca Türk-Yunan İlişkileri (20 Temmuz 1974’e kadar). Ankara: Genelkurmay publications.
• Akşit, A. (2005). Selçuklular Devrinde Niğde’nin Fiziki Yapısı Niğde Tarihi Üzerine (pp. 25-32). İstanbul: Kitabevi Publications.
• Alparslan, E. (2001). 9 Numaralı Niğde Şer’iyye Sicil Defteri (185–233) (H.1308/M.1891) Transkripsiyon ve Değerlendirme. (Master), Nigde University, Unpublished.
• Antoniadou, A. (2014). Anaselitsa (Voio) Bölgesi: (1870-1924) Mübadelen Önce ve Sonra Müslüman Köyler, Nüfus ve Sözlü Tarih Görüşmeleri. In M. Pekin (Ed.), Mübadil Kentler: Mekan ve İnsan (pp. 114-132). İstanbul: Lausanne Emigrants Foundation publications.
• Arı, K. (1993). 1923 Türk-Rum Mübadelesi Sonrasında Türkiye’de Göçmenler. (Phd. diss.), Dokuz Eylül University, Unpublished.
• Arı, K. (2008). Büyük Mübadele Türkiye’ye Zorunlu Göç 1923-1925. İSTANBUL: Tarih Vakfı Yurt Publications.
• Arşiv Belgelerine Göre Balkanlar’da ve Anadolu’da Yunan Mezalimi. (1995). I-II (Vol. 22). Ankara: Publication of the General Directorate of State Archives.
• Aslanoğlu, R. A. (1998). Kent, kimlik ve küreselleşme. Bursa: Asa Kitabevi.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi Belgeleri. 030.10.124.885.4.
• Belli, M. (2004). Türkiye - Yunanistan Nüfus Mübadelesi; Ekonomik Açıdan Bir Bakış. İstanbul: Belge Publications.
• Cengizkan, A. (2004). Mübadele Konut ve Yerleşimleri. Ankara: Arkadaş Publications.
• Clark, B. (2008). İki Kere Yabancı: Kitlesel İnsan İhracı Modern Türkiye’yi ve Yunanistan’ı Nasıl Biçimlendirdi? (M. Pekin, Trans.). İstanbul: Istanbul Bilgi University Publications.
• Çapa, M. (1988). Lozan’da Öngörülen Türk Ahali Mübadelesinin Uygulanmasında Türkiye Kızılay (Hilal-i Ahmer) Cemiyeti’nin Katkıları. Atatürk Yolu, 1(2), 243-244.
• Çolakoğlu, E. F. (2020). Türk-Yunan Nüfus Mübadelesini Yeniden Düşünmek. ARHUSS, 3(2), 483-499.
• Efe, A., & Kurtulgan, K. (2020). Cumhuriyetin İlk Yıllarında Niğde’ye Bağlı Köylerde Mübadillere Yönelik Hububat Dağıtımı Faaliyetleri. Iğdır University Journal of Social Sciences, 24, 291-315.
• Emgili, F. (2014). Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi’nin Türkiye Cumhuriyeti’nin Millî İktisadının Oluşumundaki Etkisi. The Journal of Turkish Social Research, 180(180), 105 - 122.
• Emgili, F. (2017). Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi Hakkındaki Araştırmalara Bir Bakış. Tarih ve Günce Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi, 1(1), 29-54.
• Ermiş, A. (2001). 9 Numaralı Niğde Şer’iyye Sicil Defteri (185–233) (H.1308/M.1891) Transkripsiyon ve Değerlendirme’. (Master ), Niğde University.
• Etem, H. (1936). Niğde Kılavuzu. İstanbul: Devlet Basımevi.
• Gabriel, A. (1962). Niğde Tarihi. Ankara: Bengi Matbaası.
• Gedik, İ. (1997). “Niğde Tarihi”. Ankara: Nigde Governorate Publication.
• Geray, C. (1970). Türkiye’de Göçmen Hareketleri Ve Göçmenlerin Yerleştirilmesi. Amme İdaresi Dergisi, 3(4), 8-36.
• Goularas, G. B. (2012). 1923 Türk -Yunan Nüfus Mübadelesi ve Günümüzde Mübadil Kimlik ve Kültürlerinin Yaşatılması. Alternative Politics, 4(2), 129-146.
• Griffiths, J. (1805). Travels in Europe, Asia Minor and Arabia. . London.
• Güçer, Z. (2016) Interview on Oral Mansion/Interviewer:İlknur Acar Ata.
• Hayri, M. (1994). Türkiye’nin Sıhhî-і İçtimaî Coğrafyası: Niğde Sancağı (İ. Gedik Ed.). Niğde.
• Hischon, R. (2003). Crossing the Aegean. New York/Oxford: Berghahn Books.
• İçduygu, A., Erder, S., & Gençkaya, Ö. F. (2014). Türkiye’nin Uluslararası Göç Politikaları, 1923-2023: Ulus-devlet Oluşumundan Ulus-ötesi Dönüşümlere. İstanbul: Koç University Migration Research Center.
• Lozan Barış Konferansı. (1973). Tutanaklar Belgeler (Vol. II). Ankara: Ankara University Faculty of Political Sciences Publications.
• Meray, S. L. (1993). Lozan Barış Konferansı Tutanakları-Belgeler (Vol. I). İstanbul: Yapı Kredi publications.
• Nurol, B. (2019). 1923 Mübadelesini Yeniden Hatırlamak: Niğde’de Lozan Mübadilleri. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 31, 57-79.
• Oral, Y. (2016) Fatma-İbrahim Oral Konağı üzerine görüşme/Interviewer:İlknur Acar Ata.
• Ösen, S. (2005). H.1306–1302/M.1888–1894 Yılları arası Şer’iyye Sicilleri ve Arşiv Belgelerine Göre Niğde (Master), Nigde University, Unpublished.
• Özkan, S. (2007). 1923 Tarihli Türk-Rum Nüfus Mübadelesinin Niğde’nin Demografik Yapısına Etkisi. TÜBAR, XXI.
• Öztürk, İ. (2008). Niğde Sancağı ( İdari ve Demografik Yapı 1868–1923). Konya: Kömen publications.
• Pekin, M. (Ed.) (2013). Mübadil Kentler: Türkiye. İstanbul: Lausanne Emigrants Foundation publications.
• Pekin, M. (Ed.) (2014). Mübadil Kentler: Mekan ve İnsan. İstanbul: Lausanne Emigrants Foundation Publications.
• Petropoulos, D., & Andreadis, H. (1970). La Vie Religieuse Dans La Region d’Akseray-Ghelveri: . Athenes CEAM.
• Ramsay, W. M. (1897). Impressions of Turkey During Twelve Years’ Wanderings. London
• Rossi, A. (2006). Şehrin Mimarisi. İstanbul: Kanat Kitap.
• Sarı, M. (2011). Atatürk Dönemi İç Anadolu Bölgesi’nde imar-iskan faaliyetleri (1923-1938). (PhD diss.), Selcuk University, unpublished
• Sofracı, İ. E., & Kayam, M. (2019). Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ve Ekonomiye Olan Etkileri. Journal of Cukurova University Faculty of Economics and Administrative Sciences, 23(2), 187-201.
• Soylu, A. (2016) Interview on Oral Mansion/Interviewer:İlknur Acar Ata.
• Soysal, İ. (1983). Tarihçeleri ve Açıklamalarıyla Birlikte Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları C.I (1920-1945) (Vol. I). Ankara
• The Institute of Asian Studies. (1924). The Institute of Asian Studies Retrieved from http://tr.kms.org.gr
• Topal, N. (2017). 15. Yüzyılda Niğde Şehrinde Iskân Ve Mahalleler. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(1), 691-712.
• Toyer, B. (2001). 9 Numaralı Niğde Şer’iyye Sicil Defteri (235–282) (H. 1308/M.1891) Transkripsiyon ve Değerlendirme. (Master), Niğde University, Unpublished.
• Urry, J. (1999). Mekânları tüketmek. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Yassıbaş, E. (2010). Niğde’de Ortodokslar. (Master), Nigde University, Unpublished.
• Yerasimos, S. (1986). Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye 2. Tanzimattan 1. Dünya Savaşına. İstanbul: Belge Publication.
• Yeşilova, E. (2004). 3 Numaralı Niğde Şer’iyye Sicili H. 1314-1316/M.1896-19S8. (Master), Van Yüzüncü Yıl University.