Lute and Lovers in Graffiti’s Located In The Aizanoi Antique City

Yıl 2014, Cilt: 23 Sayı: 1, 83 - 119, 29.12.2014

Mustafa Beyazıt

Öz

The Temple of Zuesin the Aizanoi Antique City which today is Çavdarhisar of the Kütahya Province is not only one the most important example of the Roman architecture, it also bears testimonytohistory with the graffiti’s imprinted on its walls which have survived to the present day. The compositions of the graffiti’sharbor clues to the socio-cultural lives of those who have engraved them. The fact that most of them had been created in groups as well as their construction technique and consecutive compositions indicate that they have been created by the same crowd of people. In this regard, the article includes only the graffiti’s that have been engraved on the temple walls which involve lute and lover figuresbecause, aside from shedding light to the Turkization of Anatolia, these figures are religious and cultural representations of the past life of the tribe that had settled here. Furthermore, they are also indicators of the changes that had transpired within the community of the engraved figures. In addition to the period, the persons and the means of how these figures were engraved, this articlealso examines the link of these composition and figures with the cave paintings and graffiti’s found both inside and outside Anatolia as well as their place and importancewithin the Turkish culture and art

Anahtar Kelimeler

-

Aizanoi Antik Kentinde Bulunan Graffitilerde Kopuz ve Âşıklar

Öz

Günümüz Kütahya ilinin Çavdarhisar ilçe merkezinde bulunan Aizanoi antik kentindeki Zeus Tapınağı, Roma mimarisinin önemli eserlerinden biri olmakla kalmaz; aynı zamanda tapınağın günümüze ulaşabilen duvar yüzeylerinde bulunan graffitileriyle de geçmişten günümüze izler taşır. Graffitilerde bulunan kompozisyonlar, onları kazıyanların sosyo-kültürel hayatına dair ip uçlarını barındırmaktadır. Graffitilerin birçoğunun grup halinde yapılmış olması, yapım teknikleri ve birbirini takip eden kompozisyonları bunların aynı topluluk tarafından yapıldığını göstermektedir.

Bu makalede, tapınak duvar yüzeylerine kazınan graffitilerden, kopuz ve âşık figürlerini barındıranlar ele alınmıştır. Çünkü bu figürler, buraya yerleşen boyun aynı zamanda geçmişten getirdiği inanç ve kültürel öğelerinin temsilcileri olup, Anadolu'nun Türkleşme dönemlerine ışık tutmaktadır. Bunun dışında, figürler üretildikleri toplumun içinden geçtikleri değişimlerin de birer göstergesi niteliğindedir. Figürlerin, tapınak yüzeyine ne zaman, kim tarafından ve nasıl kazındığı soruları üzerinde durulmuştur. Kompozisyon ve figürlerin, Anadolu ve Anadolu dışındaki kaya resimleriyle, graffitilerle bağlantısı, Türk kültürü ve sanatı içindeki yeri, önemi bu makale kapsamında irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Aizanoi, Âşık, Kopuz, Graffiti, Tatar

Kaynakça

• Aça M. (2000),“Kültür- Medeniyet Kahramanları” ve Türk Müzik Âletlerinin Ortaya Çıkışı Hakkında Teşekkül Etmiş Bazı Efsaneler”, Millî Folklor, C.6, S.45, s.43-51, Ankara.
• Arık R. (2000), Kubad Abad Selçuklu Sarayı ve Çinileri, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Âşık Paşaoğlu (1992), Âşık Paşaoğlu Tarihi,(Haz. N. Atsız), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Atasoy N. (1997), 1582 Sürname-i Hümayun An Imperial Celebration, İstanbul: Koçbank.
• Bala M. (1997), “Kopuz” mad., İslam Ansiklopedisi, 6. Cilt, s.853-854, Eskişehir: MEB.
• Berkli Y. (2007), Erzurum ve Erzincan Çevresinde Görülen Koyun, Koç, ve At Biçimli Mezar Taşları ve Sanat Tarihindeki Yeri, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilimdalı Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum.
• Beyoğlu A. (1995), Grek Seyyahı Priskos (V. Asır)'a Göre Avrupa Hunları, İstanbul: Yeditepe Yayınları
• Blockley R. C. (1983), The Fragmentary Classicising Historians Of The Later Roman Empire Eunapius Olympiodorus, Priscus And Malchus, Liverpool.
• Cevdet Türkay (1979), Başbakanlık Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğunda Oymak Aşîret ve Cemaatlar, İstanbul: Tercüman Kaynak Eserler.
• Coq, A. V. L. (1913), Chotscho, Berlin.
• Çandarlıoğlu G. (2002), “Uygur Devletleri Tarihi ve Kültürü”, Türkler 2, s.193-214, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Çetin Ç. Z. (2009), "Tatar Geleneksel Çalgılarının Halk Edebiyatındaki Görünüşleri", Halk Müziğinde Çalgılar Uluslararası Sempozyumu Bildirileri 14-15-16 Aralık 2007 Kocaeli, s.709-733, İstanbul: Motif Halk Oyunları Eğitim ve Öğretim.
• Çınar A. A. (1997), Türk Dünyası Halk Kültürü Üzerine Araştırma ve İncelemeler, Muğla: Muğla Üniversitesi Yayınları.
• Çoruhlu Y. (2013), Erken Devir Türk Sanatı İç Asya'da Türk Sanatının Doğuşu ve Gelişimi, , İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Deveci A., Gerengi A. (2012), "Eskişehir- Kümbet Köyü Himmet Baba Türbesi'nde Bulunan Kazıma Tekniğiyle Yapılmış Türk Dönemi Resimlerinin Fotogrametrik Yöntemle Belgelenmesi ve Resimlerin Değerlendirilmesi", Uluslararası Katılımlı XV. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları Ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Anadolu Üniversitesi- Eskişehir 19-21 Ekim 2011, Cilt 1, s.273-287, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Dizdaroğlu H. (1969), Halk Şiirinde Türkler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını.
• Doğan M. (1981), Büyük Türkçe Sözlük, Ankara.
• Durbilmez B. (2009), "Sazın Âşık Edebiyatındaki Yeri ve İşlevleri", Halk Müziğinde Çalgılar Uluslararası Sempozyumu Bildirileri 14-15-16 Aralık 2007 Kocaeli, s.225-231,
• Edirneli Sehi (1325), Tezkire-i Sehi, İstanbul
• Elbaş O. (2011), “Tarihsel Süreç İçinde Türkiye’de Müzik Kültürü ve Müzik Müzesi”, Türkiye’de Müzik Kültürü Kongresi Bildirileri, s.5-22, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Ercilasun A. B., Aliyev A. M. vd. (1991), Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları
• Ergalieva J., Şakuzadaulı N. (2000), Kazak Kültürü, Almatı: Al-Farabi Kitabevi
• Evliya Çelebi (2011), Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnâmesi: İstanbul, (Çev., S. Ali Kahraman ve Yücel Dağlı), 6. Kitap- 1. Cilt, 1. Kitap- 2. Cilt, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Farmer H. G. (1999), Onyedinci Yüzyılda Türk Çalgıları, (Çev. M. İlhami Gökçen), Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Feyzioğlu N. (2006), "Türk Dünyası'nda ve Anadolu'da Kopuz", A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S.31, s.233-246.
• Foss C. (1985), Survey of Medieval Castles of Anatolia I, Oxford: B.A.R.
• Gibb E. J. W. (1909), A History Of Ottoman Poetry, V.- VI., London.
• Gökbilgin M. T. (1997), “Orhan” mad., İslam Ansiklopedisi, 9. Cilt, s.399-408, Eskişehir: MEB.
• Gökyay O. Ş. (1973), Dedem Korkudun Kitabı, İstanbul:Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları.
• Gülensoy T. (2009), "Eski Türk Musiki Aletlerinden 'Kopuz' ve 'Yatıgan' ", Halk Müziğinde Çalgılar Uluslararası Sempozyumu Bildirileri 14-15-16 Aralık 2007 Kocaeli, s.299-304, İstanbul: Halk Oyunları Eğitim ve Öğretim.
• Gürdal İ. (2011), “Orta Asya ve Anadolu’daki Ortak Müzik Kültürü”, Türkiye’de Müzik Kültürü Kongresi Bildirileri, s.329-334, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Güvenç R. O. (2002), “Eski Türklerde Müzik İle Tedavi”, Türkler 3, s. 460-467, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. İstanbul: Motif Halk Oyunları Eğitim ve Öğretim.
• Jes, K., Posamentir, R., Wörrle (2010), M., “Der Tempel des Zeus in Aizanoi und Seine Datierug”, Aizanoi und Anatolien (Hrsg: K. Rheidt), Philipp von Zabern, Mainz
• Kara A., "Hun Döneminden Günümüze Ulaşan 1500 Yıllık Saz", http://gunturk.tk/
• Kaşgarlı Mahmud (1998-1999), Divan-ü Lûgat-it- Türk Tercümesi, (Çev., Besim Atalay), C. II- III- IV, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kelly C. (2011) , Atilla Hunlar ve Roma İmparatorluğu'nun Çöküşü, (Çev.Turhan Kaçar), İstanbul:Turkuvaz Kitap
• Keskin N. K. (2008), “Dede Korkud’un Kopuzundan Osmanlı Şiirindeki Aşkın Kopuzuna”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkishor Turkic ,Volume 3/1, Winter 2008, s.72-88.
• Koca S. (2002), “Eski Türklerde Bayram ve Festivaller”, Türkler 3, s.51-57, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Köprülü F. (1989), "Bahşı", Edebiyat Araştırmaları I, (Haz. O. F. Köprülü), s.145-156, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Köprülü F. (1989), "Kopuz", Edebiyat Araştırmaları I, (Haz. O. F. Köprülü), s.102-109, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Köprülü F. (1989), "Ozan", Edebiyat Araştırmaları I, (Haz. O. F. Köprülü), s.131-144, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Köprülü F. (1989), "Saz Şairleri, Dün ve Bugün", Edebiyat Araştırmaları I, (Haz. O. F. Köprülü), s.165-168, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Köprülü F. (1989), "Türkler'de Mûsikî", Edebiyat Araştırmaları I, (Haz. O. F. Köprülü), s.109-130, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Köprülü F. (1989), "XIII.-XV. Asırlarda Saz Şâirleri", Edebiyat Araştırmaları I, (Haz. O. F. Köprülü), s.161-164, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Mahmut R. Gazimihâl (2001), Ülkelerde Kopuz ve Tezeneli Sazlarımız, Ankara:Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Mehmed Neşri (1995), Kitâb-ı Cihan-nümâ Neşri Tarihi, (Haz.; Faik Reşit Unat ve Mehmed A. Köymen), I. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Memmedli İ. (2009), "Türkiye ve Azerbaycan Müziğinde Bağlama ve Sazın Yeri ve Önemi", Halk Müziğinde Çalgılar Uluslararası Sempozyumu Bildirileri 14-15-16 Aralık 2007 Kocaeli, s.416-420, İstanbul: Halk Oyunları Eğitim ve Öğretim.
• Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah (1995), Camiü’d-düvel Osmanlı Tarihi (1299-1481), (Haz. Ahmet Ağırakça), İstanbul: İnsan Yayınları
• Nas E. - Altun G. (2009), "Bir Halk Sanatı Olarak Bağlama Yapımı ve Konya İli Merkezinde Bağlama Üretiminin Bugünkü Durumu", Halk Müziğinde Çalgılar Uluslararası Sempozyumu Bildirileri 14-15-16 Aralık 2007 Kocaeli, s.421-423, İstanbul: Motif Halk Oyunları Eğitim ve Öğretim.
• Naumann, R. (1979), Der Zeustempel zu Aizanoi. Nach den Ausgrabungen von Daniel Krencker und Martin Schede, DAA 12, Berlin.
• Oğuz M. Ö. (1993), “Azerbaycan Âşıklık Geleneği ve Dirili Kurbani”, Millî Folklor, C.3, S.20, s.35-38, Ankara.
• Ögel B. (2000), Türk Kültür Tarihine Giriş 9, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ölmez M. (2011), “Türkçe ’de Ezgi ve Kopuz Hakkında”, Türkiye’de Müzik Kültürü, s.481-484, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Öncel D. (2009), "Karadeniz Çalgılarının Sınıflandırılması", Halk Müziğinde Çalgılar Uluslararası Sempozyumu Bildirileri 14-15-16 Aralık 2007 Kocaeli, s.499-513, İstanbul: İstanbul: Motif Halk Oyunları Eğitim ve Öğretim.
• Önkal H. (1996), Anadolu Selçuklu Türbeleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları
• Özergin M. (1983), Türklerde Musiki Aletleri, İstanbul: Akbank.
• Parlak E. (2006), "Dünya Sazı Olma Sürecinde Bağlama", Folklor/Edebiyat, C.12, S.48, s.263-271, Ankara:
• Pekin E. (2009), "Evliyâ Çelebi Müzik Değişiminin Neresinde?", Çağının Sıra Dışı Yazarı Evliyâ Çelebi, (Haz. Nuran Tezcan), s.307-345, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Pirsultanlı S. P. (1993), (Haz. Şahin Köktürk), “Türk Dilli Halklarda Ozan- Âşık Sanatı ve Onun Millî Hususiyetleri”, Millî Folklor, C.3, S.20, s.42-51, Ankara.
• Rüstemov C. (2006), Qobustan- Azerbaycanın Qadim Medeniyet Ocağı, Baku: Nurlar.
• Schefer C. (2000), Bertrandon de la Broquiére'in Deniz Aşırı Seyahati, (Çev. İlhan Arda), İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Somuncuoğlu S. (2008), Sibirya’dan Anadolu’ya Taştaki Türkler, İstanbul: Ege Basım.
• Somuncuoğlu S. (2011), Saymalıtaş Gökyüzü Atları, İstanbul: Ege Basım.
• Şen Y. (2009), "Ten ile Tel Birlikteliğinden Doğan Bağlama Sazının Tanıtımı, Eğitimi ve Yaşatılması", Halk Müziğinde Çalgılar Uluslararası Sempozyumu Bildirileri 14-15-16 Aralık 2007 Kocaeli, s.616-623, İstanbul: Halk Oyunları Eğitim ve Öğretim.
• Tatcı M. (2008), Yunus Emre Dîvânı Tenkitli Metin, İstanbul:.
• Turan Ş. (2011), “Moğolların Anadolu’yu İstilası Sonrası Batı Anadolu’da Türkmen Tarzında Şekillenme” Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.29, s.185-194, Kütahya.
• Uslu R. (2007), Fatih Sultan Mehmet Döneminde Mûsikî ve Şems-i Rûmi'nin Mecmûa-i Güfte'si, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti
• Uslu R. (2011), Selçuklu Topraklarında Müzik, Konya: Konya Valiliği İl Kültür Turizm Müdürlüğü.
• Uzunçarşılı İ. H. (1977), “Osmanlılar Zamanında Saraylarda Musiki Hayatı”, Belleten, C.XLI, S.161, s. 79-114. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Uzunçarşılı İ. H. (1988), Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Varlık M. Ç. (1974), Germiyan-oğluları Tarihi (1300-1429), Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Varlık M. Ç. (2008),“Osmanlı-Germiyan Münasebetleri”, Türklük Araştırmaları Dergisi, S. 19, s.111-119, İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları.
• Yaltırık H. (2009), "Trakya ve Rumeli Halk Müziğinde Tanbura ve Tanburacılar", Halk Müziğinde Çalgılar Uluslararası Sempozyumu Bildirileri 14-15-16 Aralık 2007 Kocaeli, s.659-676, İstanbul: Halk Oyunları Eğitim ve Öğretim.
• Yener S. (2009), "Geçmişten Geleceğe Bağlama", Halk Müziğinde Çalgılar Uluslararası Sempozyumu Bildirileri 14-15-16 Aralık 2007 Kocaeli, s.694-705 İstanbul: Halk Oyunları Eğitim ve Öğretim.
• Yıldırım T., Sipahi T. (2011), “Kabartma Vazolarında Müzik Tasvirleri”, Türkiye’de Müzik Kültürü Kongresi Bildirileri, s.99-108, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Yücel Y. (1991), “Mesalikü’l Ebsar’a Göre Anadolu Beylikleri”, Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar I, s.183-203, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Zekiyev M. Z. (2002), “Bolgar- Tatarların Etnogenezi ve Genel Gelişme Aşamaları”, (Çev. Lilia Sabirova), Türkler 2, s.425-442, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.