A Research on the Figurative Bird Ornamentation on Pipes

Yıl 2015, Cilt: 24 Sayı: 1, 1 - 21, 29.03.2016

Gökben Ayhan

https://doi.org/10.29135/std.272949

Cited By: 2

Öz

Various
numbers of pipes were produced both in Istanbul and in the central Anatolia in
the Ottoman Empire. They are usually called in respect to the shape of their
bowls. Pipes vary in their figuration, ornamentation and types. Geometric,
plantal, written or figurative ornamentations might be seen either all together
or each separately on pipes. Lion, mask or bird depictions might be seen among
the samples of figurative. In light of the scientific articles in the field,
the number of the pipes with bird depictions can be said to be much further
than the pipes with lion and mask depictions. On this article, the primary aim
of this article is about the pipes with figurative bird ornamentations. On the
other hand, it should be underlined that the number of the pipes with bird
depictions is not plentiful when the found-examples are taken into
consideration. It is noteworthy that this figure has been used in times with
pleasure.

This article, therefore, aims at analyzing and
clarifying on which pipes bird depictions are represented, on which part of the
pipes those depictions are located in and to what extent the bird depictions
are represented either separately or with some other figurative decorations.
Found in various places, the pipes with bird ornamentations are also going to
be considered in comparison to other bird decorations existing in some other
branches of arts in the rubric of Islamic Art.

Anahtar Kelimeler

pipe, clay, type, ornament, bird figure

Lülelerde Görülen Kuş Figürleri Üzerine Bir Araştırma

Öz

Osmanlı
İmparatorluğu’nda gerek başkent İstanbul’da gerekse taşrada çok sayıda lüle
üretilmiştir. Genellikle çanağın formuna göre adlandırılan lüleler, tipleri ve
süslemeleri bakımından farklılık gösterirler. Lülelerde bitkisel, geometrik,
yazılı ve figürlü süsleme programının unsurları tek veya bir arada
kullanılmıştır. Figürlü örnekler arasında aslan, mask ve kuş tasvirlerine
rastlanır. Mevcut yayınlar ışığında kuş tasvirinin aslan ve mask tasvirine göre
daha yoğun olduğu görülür. Bu makalenin konusunu da kuş figürlü lüleler
oluşturmaktadır. Kuş figürlü lülelerin de sınırlı sayıda olduğu mevcut
örneklerden anlaşılmaktadır. Lülelerde bu figürün sevilerek kullanılması dikkat
çekicidir.

Bu makalede kuş figürünün hangi lüle formları üzerinde
yer aldığı, lülenin hangi bölümünde bulunduğu, figürün tek ya da diğer süsleme
unsurlarıyla birlikte kullanımı konusunda tespitler yapılmıştır. Çeşitli
merkezlerde görülen lülelerdeki kuş figürleri, üslup özellikleri bakımından da
değerlendirilerek İslam Sanatı’ndaki diğer sanat dallarında görülen kuş
figürleri ile karşılaştırılarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

lüle, kil, tip, süsleme, kuş figürü

Kaynakça

• Arık, R. (2000), Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri, İstanbul.
• Arık, R. (2007), “Anadolu Selçuklu Saraylarında Çini”, Anadolu Toprağının Hazinesi: Çini Selçuklu ve Beylikler Çağı Çinileri, R. Arık-M. O. Arık (Ed.), 219-393, İstanbul.
• Aydın, A. (2011), 19. Yüzyıl Mersin Kiliseleri, İstanbul.
• Atılgan, S. (2000), 15. Yüzyıl Karakoyunlu Türkmen Minyatürleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Aydın, N. (2013), “Ottoman Period”, Stories From The Hidden Harbor Shipwrecks of Yenikapı, Z. Kızıltan-G. Baran Çelik (Ed.), İstanbul.
• Ayhan, G., (2006), Çeşitli Müzelerde Bulunan Örnekleriyle Osmanlı Lüleleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Ayhan, G., (2010),“Başur Höyük Kazısı Lüle Buluntuları”, XIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Bildiriler, 14-16 Ekim 2009 Denizli, 49-57; İstanbul.
• Ayhan, G., (2011a), Hasankeyf Kazısı Lüle Buluntuları, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2011.
• Ayhan, G., (2011b), “Hasankeyf Kazısı Lüle Buluntularının Değerlendirilmesi”, Sanat Tarihi Dergisi, S.19/1, Yıl. Nisan 2010, İzmir, 2011, s.1-22.
• Ayhan, G., (2011c), “19. Yüzyıla Tarihlenen Bir Grup Osmanlı Lülesi”, Kültürel Bellek ve Estetik Yansımalar, M. Çeken ve S. Sunay (Ed.), 227–241, Ankara.
• Ayhan, G., (2011d),“Smyrna Antik Kenti Kazıları 2007–2008 Yılı Lüle Buluntuları”, Sanat Tarihi Dergisi, S.18/2, Yıl. Ekim 2009, İzmir, 2011, 1-22.
• Ayhan ,G., (2012), “Ayasuluk İç Kalesi Batı Sarnıçları 2010-2011 Yılı Lüle Buluntuları”, Uluslararası Katılımlı XV. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Bildiriler, 19-21 Ekim 2011 Eskişehir, 93-102, Eskişehir.
• Bakla, E. (1993), Tophane Lüleciliği, İstanbul, Antik A.Ş. Yayınları.
• Bakla, E. (2007), Tophane Lüleciliği Osmanlı’nın Tasarımındaki Yaratıcılığı ve Yaşam Keyfi, İstanbul.
• Balıkçı, B. (2007), İstanbul Müzelerinde Bulunan Bezemeli Dekoratif Cam Eserler, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Konya.
• Baram, U. (1995), “The Clay Tobacco Pipes of Cyprus”, Report of The Department of Antiquities Cyprus, 299-309;
• Bayraktar, N. (1990),“Tütün Lüleleri, Tophane İşi Eserler”, Türkiyemiz Dergisi, S. 62, 19-25.
• Barışta, Ö. (2002), “Ankara Eyne Bey Hamamı Kazısında Bulunan Lüleler Üzerine”, Uluslararası Sanat Tarihi Sempozyumu Prof. Dr. Gönül Öney’e Armağan Sempozyumu, Bildiriler, 10-13 Ekim 2001 İzmir, 71-81, İzmir.
• Bekić, L. (1999-2000), “Introduction Into The Question Of Clay Pipes On The Territory Of Croatia”, VAMZ, S. 3, XXXII-XXXIII, 249-279.
• Believa,S., (1999), “Ochakiv’deki Türk Şehrinde Arkeolojik Çalışmalar”, Uluslararası Dördüncü Türk Kültürü Kongresi Bildirileri, C.I, 109-114, Ankara.
• Biliaieva, S., (2012), The Slavic and Turkic Wolds in Ukraine (from history of the relationships in 13th-18th centuries), Ukrayna: K. University Yayınları.
• Bingül, N., (2004), XV.-XVII. Yüzyıl Hayvan Figürlü İznik Seramikleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Bozer, R. (1992), 15. Yüzyılın Ortasına Kadar Anadolu Türk Sanatında Ahşap Kapılar, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Cantay, G. (2005), “Edirne Yeni Sarayı Kazısı Lüle Buluntuları”, VIII. Ortaçağ Ve Türk Dönemi Kazıları Ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Bildiriler, Sakarya, 26-28 Nisan 2004 Sakarya, Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, C.7, S.1, 108-120.
• Costea, I., Stănică A. ve Ignat A.(2007), “Pipe De Lut Descoperite La Babadag”, Peuce, S.N.V, 335-362.
• Erbek, M. (2002), Çatalhöyükten Günümüze Anadolu Motifleri, Ankara.
• Erginsoy, Ü. (1978), İslam Maden Sanatının Gelişmesi, İstanbul.
• Ersoy, N. (2000), Semboller ve Yorumları, İstanbul.
• Evely, D. (1988), “Clay Tobacco Pipes From The University of Crete Medical Faculty”, The Annual of The British School at Athens, No: 83, 135-142, Great Britain.
• Fehérvâri, G. (1976), IslamicMetalwork of the Eighth to the Fifteenth Century in the Keir Collection, London-Boston.
• Gökçiğdem, E. (1998), Konya ve Yöresi Kilimlerde Semboller, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Göktaş, L. (1995), Türk Sanatında Şamdanlar (HacıBektaş ve Mevlana Müzelerinde Yer Alan Çok Kollu Şamdanlar, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Hamdullah M. (1991), İslam Peygamberi (Hayatı ve Faaliyeti), C. 1, S. Tuğ (Çev.), İstanbul, 5. Basım.
• Hayes, J. (1992), “Excavations on Saraçhane in Istanbul”, The Pottery, S. 2, Princeton 391-395, 442-443.
• Kâtip Çelebi, (1972), O. Ş. Gökyay (Haz.), Minazü’l-Hakk Fi İhtiyari’l-Ahakk (En Doğruyu Sevmek İçin Hak Terazisi), İstanbul.
• Kocabaş, H.,(1963), “Tophane Lüleciliği”, Türk Etnografya Dergisi, S.5, 1962-1963, 12-13, Ankara.
• Lingen, B. V. D. (2003),“Smoking in the Ottoman Empire and an Introduction to the Clay Tobacco Pipes From the Beirut Souks Excavations”, Berytus Archaeological Studies, S. XLVII, 129-142.
• Manaz, S. (2004), Kuş Figürlü Kütahya Seramikleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Naza Dönmez, E. E. (1995), Anadolu Selçuklu Kervansaraylarındaki Figürlü Süslemenin Değerlendirilmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Öney, G. (1969), “Anadolu’da Selçuk Geleneğinde Kuşlu, Çift Başlı Kartallı, Şahinli ve Aslanlı Mezar Taşları”, Vakıflar Dergisi, S. 8, 283-291, Resim1-14, Ankara.
• Öney, G. (1976), Türk Çini Sanatı, İstanbul.
• Peçevi İbrahim Efendi, (1992), Peçevi Tarihi, C. I, B. S. Baykal (Haz.), Ankara.
• Robinson, R. (1983), “Clay Tobacco Pipes from the Kerameikos”, Mitteilüngen des Deutschen Archaologischen Institutes Athenische Abteilung 98, Tablo 51–56, s.265-285, Berlin.
• Robinson, R. (1985), “Tobacco Pipes Corinth and Athenian Agora (Tablo 33–64)”, Hesperia, Vol.54, s.149-203.
• Saidel, B. A. (2008), “Smoking Out Ottoman Sites In Northern Sinai, Egypt: The Use Of Clay Tobacco Pipes For Identifying The Nature Of Settlements In The Ottoman Period”, Palestine Exploration Quarterly, 140, I, 55-69.
• Simpson, J. (1993),“Turkish Clay Pipes: A Review”, SCPR, S. 39, 17-23.
• Simpson, J. (2002), “Ottoman Pipes from Zir’in (Tell Jezreel)”, Levant, S.34, 159-172, London.
• Stančeva, M. (1972), “La Collection de Pipes du Musée de Varna”, Bulletin Du Musee National de Varna, Tome, VII (XXIII), 81-99.
• Taşçı, H. (1996), “Topkapı Sarayındaki “Tophane Lüleciliği Eserleri”, Antik ve Dekor, S. 34, 148-150.
• Taxel, I., (2008), “An Uncommon Type Of Smoking Implement From Ottoman Paletsine”, Paletsine Exploration Quarterly, 140, I, 39-49.
• Ward R. (1993), Islamic Metalwork, Milan.
• Wood, J. (1998), “Pipes from Malta: A Short Account of the Tobacco Pipes found in Dockyard Creek, Birgu”, The International Journal of Nautical Archaeology, S. 21/4, 313-330.
• Yener, A., (2005), “Tütün Lüleleri ve Antalya- Kaleiçi’nde Bulunan Örnekler”, Arkeoloji ve Sanat, S.119, 94-113, İstanbul.
• Yetkin, Ş. (1991), Türk Halı Sanatı, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, Genişletilmiş 2. Basım.