19. Yüzyıl Sonu İstanbul’unda Bir “Arka Plan” Mimarı: Annibale Rigotti

Yıl 2021, Cilt: 30 Sayı: 1, 623 - 659, 15.05.2021

Hatice Adıgüzel

https://doi.org/10.29135/std.857753

Öz

Tanzimat Dönemi’nin modernleşme çalışmaları paralelinde, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren, Osmanlı Devleti’nde İtalyan mimarların çoğalmaya başladığı gözlemlenmektedir. Bu mimarlar başkent İstanbul başta olmak üzere, İmparatorluğun birçok şehrinde faaliyet göstererek Batı mimarlık üsluplarının ve teknolojilerinin Doğu’ya taşınmasında etkin olmuşlardır. Bunların önde gelenlerinden biri Sultan II. Abdülhamid döneminde İstanbul’a gelen Raimondo D’Aronco’dur. D’Aronco 1893 yılında II. Abdülhamid’in düzenlemeyi planladığı Dersaadet Ziraat ve Sanayi Sergi-i Umumisi’nin tasarım ve uygulamasını yapmak üzere İstanbul’a gelmiştir. Sergi için çalışmaya başladıktan kısa süre sonra, zamanın kısıtlılığı ve projenin büyük boyutlu olması nedeniyle Saray’dan bir yardımcı heyeti talep etmiştir. Bu heyet üyelerinin bir kısmının İtalya’dan, kendi seçimiyle getirtilmesini de istemiştir. Akabinde, ona bu projede yardım edecek birkaç İtalyan İstanbul’a gelmiştir. Bunlardan biri, tanışmaları 1890’lı yıllara uzanan, Torinolu mimar Annibale Rigotti’dir. Neredeyse bir yıl boyunca hazırlıkları yapılan İstanbul sergisi 10 Temmuz 1894 tarihinde gerçekleşen büyük deprem nedeniyle iptal edilmiştir. Yardımcı heyetin bilinen diğer üyeleri İtalya’ya dönmüş, ancak Rigotti, D’Aronco ile birlikte İstanbul’da kalmıştır. Depremin ardından Yıldız Sarayı’ndaki onarım çalışmalarına katılmış ve D’Aronco’nun Saray dışından baniler için yaptığı bazı projelerine yardım etmiştir. Ayrıca, gerçekleşmemiş olsalar da, ondan bağımsız birkaç proje hazırlamıştır. Bu makalede, 1893-1896 yılları arasında İstanbul’da kalan İtalyan mimar Annibale Rigotti tanıtılmaktadır. Özellikle onun Osmanlı Devleti sınırları içinde gerçekleştirdiği mimari aktiviteleri, Rigotti aile arşivinden ulaşılan yeni görsel veriler, arşiv belgeleri ve dönem gazeteleri üzerinden değerlendirilmektedir. Ayrıca mimarın Torino’ya döndükten sonra gerçekleştirdiği bazı çalışmalarında İstanbul’dan aldığı ilhamın izi sürülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, 19. Yüzyıl Osmanlı Mimarisi, İtalyan Mimarlar, Annibale Rigotti, Raimondo D'Aronco, Osmanlı Mimarisi, Raimondo D’Aronco

Destekleyen Kurum

TUBİTAK 2219-Yurt Dışı Doktora Sonrası Araştırma Burs Programı

A “Background” Architect in Late 19th Century Istanbul: Annibale Rigotti

Öz

In parallel with the modernization efforts during the Tanzimat Era, Italian architects increased in number in the Ottoman Empire from the second half of the 19th century onwards. These architects worked in many cities of the Empire, especially in capital city Istanbul. They played an active role in transferring Western architectural styles and technologies to the East. A prominent figure among them was Raimondo D'Aronco, who came to Istanbul during the reign of Sultan Abdulhamid II. D'Aronco arrived in Istanbul in 1893 to design and realize the Istanbul Agricultural and Industrial Exposition (Dersaadet Ziraat ve Sanayi Sergi-i Umumisi), which Abdulhamid II planned to organize. Soon after beginning to work on the exposition, D'Aronco requested a committee of assistants from the Palace due to time constraints and large scale of the project. He also requested that a part of the members of this committee, picked personally by him, are brought from Italy. Subsequently, a few Italians came to Istanbul to aid him on the project. One of them was Turinese architect Annibale Rigotti, whom he met back in 1890s. After almost an entire year of preparations, the Istanbul exposition was cancelled due to the major earthquake that took place on July 10, 1894. Other known members of the assisting committee returned to Italy, but Rigotti stayed in Istanbul with D'Aronco. After the earthquake, he participated in the repair works of Yildiz Palace and assisted D'Aronco on projects ordered from outside the Palace. Also, independent from D’Aronco, he prepared a few projects, although these were not realized. After these projects, he accepted re- designing and managing construction of the Tbilisi-Batumi railway mediated by a German company. At the end of 1896, he went to Turin for new year holiday and never came back to Istanbul by giving up last Ottoman related work. Rigotti, who got his architectural education at Albertina Academy in Turin, has started his career at a young age with a daring move by coming to Istanbul. After this experience, he continued his international career in Bulgaria and Siam (Thailand). He formed his genuine architectural style by combining his classical education from the academy with the contemporary Austrian-German architectural tendencies as well as the experience from these international works. Thus, he made important contributions in shaping modern Italian architecture. He continued friendship and collaboration with D’Aronco after Istanbul experience. As the co-creators of projects such as 1902 Turin International Decorative Arts Exhibition, they took their place among the pioneers of Italian Liberty style. Rigotti worked in Istanbul as a figure that stayed in the shadow of D’Aronco as an architect. For this reason, his works are not comprehensively included in the researches that focus on Italian architects worked in Ottoman lands. This paper introduces Italian architect Annibale Rigotti, who stayed in Istanbul between 1893 and 1896. His architectural activities within borders of the Ottoman Empire are analyzed based on new visual data obtained from the Rigotti family archives (Archivio Architetti Rigotti), archive documents and newspapers of the period. Within this context, a few watercolor paintings and sketches made by Rigotti during his stay in Istanbul are evaluated in this study. The paper also traces the inspiration the architect drew from Istanbul for his certain projects after returning to Turin.

Anahtar Kelimeler

Istanbul, 19th Century Ottoman Architecture, Italian Architects, Annibale Rigotti, Raimondo D’Aronco, Ottoman Architecture

Kaynakça

• Adıgüzel, H. (2019), Bir Tasarımın İzinde: Yeni Bulgular Işığında Raimondo D’Aronco’nun İlk İstanbul Projesi Dersaadet Ziraat ve Sanayi Sergi-i Umumisi, METU Journal of the Faculty of Architecture, 36 (1),157-182.
• Adıgüzel, H. (2020), Büyükada’da Sıradışı Üslupta Bir Yapı: Raimondo D’Aronco’nun Mizzi Köşkü Rekonstrüksiyonu, Sanat Tarihi Dergisi, 29 (1), 1-31.
• Albanese, R. (2007), Raimondo D’Aronco e il Dibattito sulla Figura dell’Architetto-Artista, tra Otto e Novecento a Torino, Casa Javelli-D’Aronco tra Torino e Costantinopoli, (R. Albanese, Ed.), Torino: Studio Livio, 17-51.
• Albanese, R. ve Reale, I. (Ed.) (2007), Raimondo D’Aronco, La Casa dell’Architetto. Idee e Progetti per Casa D’Aronco a Torino 1903-1906, Udine: Commune di Udine Galleria d’Arte Moderna.
• Barillari, D. (1995). Raimondo D’Aronco. Roma-Bari: Editori Laterza.
• Barillari, D. ve Godoli, E. (1997). İstanbul 1900 Art Nouveau Mimarisi ve İç Mekanları. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları.
• Barillari, D. (2010), Modern Kozmopolit Mimariler: Raimondo D’Aronco’nun İstanbul’daki Eserleri, “Osmanlı Mimarı” D’Aronco 1893-1909 İstanbul Projeleri, İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, 32-123.
• Batur, A. (1982), Les Oeuvres de Raimondo D’Aronco à Istanbul, Atti del Congresso Internazionale di Studi su Raimondo D’Aronco e il suo Tempo, (1-3 Haziran 1981), (E. Quargnal, Der.), Udine: Istituto per I’Enciclopedia del Friuli Venezia Giulia, 118-134.
• Batur, A. (1985), Yıldız Sarayı’na İlişkin Bazı Belgeler ve Türkiye’de Belgeleme Çalışmalarının Sorunları, TBMM Milli Saraylar Sempozyumu /Bildiriler, (15-17 Kasım 1984), İstanbul: TBMM Başkanlığı, 89-96.
• Batur, A. (1994), D’Aronco, Raimondo Tommaso. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, (C. 2 , 550-551), İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Berkant, C. (2011), L’Impero Ottomano e l’Italia, le relazioni in architettura: Il caso di Smirne, (Tesi di Dottorato), Università degli studi di Padova/ Scuola di dottorato di ricerca: Storia e Critica dei beni artistici, musicali e dello spettacolo, Padova.
• Bossaglia, R. (1982), Il Rapporto di D’Aronco con il Liberty Italiano, D’Aronco Architetto, (O. Selvafolta, Ed.), Milano: Electa,11-12.
• Ceradini, M. (1928), Giuseppe Lavini, L’Architettura Italiana: Periodico Mensile di Costruzione e di Architettura Pratica, 23 (4), 37-38.
• Can, C. (1993), İstanbul’da 19. Yüzyıl Batılı ve Levanten Mimarların Yapıları ve Koruma Sorunları, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Yıldız Teknik Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Can, C. (2020). İstanbul’un Yabancı ve Levanten Mimarları. İstanbul: Arketon.
• Çelik, Z. (2005). Şarkın Sergilenişi 19. Yüzyıl Dünya Fuarlarında İslam Mimarisi. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Davico, M. V. (1984), Note su un Architetto ‘Modernista’ Torinese: Annibale Rigotti, Studi Piemontesi, 13 (1), 214-219.
• Dellapiana, E. (2002). Gli Accademici dell’Albertina, Torino, 1822-1884. Torino: Celid.
• Dellapiana, E. (2016), Rigotti, Annibale, Dizionario Biografico degli Italiani, (C. 87, 538-541) Roma: Istituto della Enciclopedia Italiana.
• Der Architekt, Wiener Monatshefte für Bauwesen und Dekorative Kunst, (1897), Wien, 58.
• Der Architekt, Wiener Monatshefte für Bauwesen und Dekorative Kunst, (1899), Wien, 45.
• Efe, A. (2005), Almanya’ya Verilen İkinci Demiryolu İmtiyazı: Hububat Hattı, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM),18, 95-117.
• Erdoğan, H. A. (2005), Konya Tren İstasyonu ve Yakın Çevresinin Gelişimi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi/Fen Filimleri Enstitüsü, Konya.
• Ersoy, A. (2015). Architecture and the Late Ottoman Historical Imaginary: Reconfiguring the Architectural Past in a Modernizing Empire. Burlington: Ashgate.
• Etlin, R. (1991). Modernism in Italian Architecture 1890-1940. London:The MIT Press.
• Filippi, F. B. (2002), Annibale Rigotti, Albo d’Onore del Novecento. Architetti a Torino, (Ordine degli Architetti Pianificatori Paesaggisti e Conservatori della Provincia di Torino, Ed.), Torino: Celid,124-127.
• Filippi, F. B. (2004), Un Architetto tra Otto e Novecento. Annibale Rigotti: Disegno e Pratica di Architettura 1882-1925, (Tesi di Dottorato), Politecnico di Torino/Storia dell’Arcitettura e dell’Urbanistica, Torino.
• Filippi, F. B. (2008). Da Torino a Bangkok, Architetti e Ingegneri nel Regno del Siam. Venezia: Marsilio.
• Filippi, F. B. (2010), Early 20th Century Bangkok: An International Building Site, Asian Journal of Literature, Culture and Society, 4 (2), 1-24.
• Filippi, F. B. (2011), Annibale Rigotti, un Architetto tra Ottocento e Novecento, Studi Piemontesi, 40 (2), 507-520.
• Freni, V. ve Varnier, C. (1983). Raimondo D’Aronco L’Opera Completa. Padova: Centro Grafico Editoriale.
• Gazzetta del Popolo, “Gli Italiani in Oriente”, 12-13 Ocak 1894.
• Gazzetta del Popolo, “Da Costantinopoli”, 25-26 Mart 1894.
• Gazzetta del Popolo, “L’Esposizione Agricola-Industriale di Costantinopoli: I Modi del Governo Turco”, 30-31 Temmuz 1894.
• Gazzetta Piemontese, “Gli Italiani e l’Esposizione di Costantinopoli”, 3-4 Mart 1894.
• Girardelli, P. (2012), Italian Architects in an Ottoman Context: Perspectives and Assesments, İstanbul Araştırmaları Yıllığı,1, 101-122.
• Godoli, E. ve Giacomelli, M., (Ed.) (2005), Architetti e Ingegneri Italiani dal Levante al Magreb (1848-1945): Repertorio Biografico, Bibliografico e Archivistico, Firenze: Maschietto Editore.
• Gülen, N. (1994), Heybeliada, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, (C. 2, 54-57), İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Il Friuli, “L’Esposizione Nazionale di Costantinopoli e L’Architetto Udinese D’Aronco”, 5 Mart 1894.
• İpşirli, M. (1993), Cemaleddin Efendi, Halidefendizade (1848-1919) Osmanlı Şeyhülislamı, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (C. 7, 309-310), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Koch, A. (Ed.) (1896), Academy Architecture and Architectural Review, 10 (II), 131.
• La Patria del Friuli, 5 Mart 1894........
• La Stampa-Gazzetta Piemontese, “Un Nostro Artista che si fa Onore”, 29 Eylül 1896.
• Le Moniteur Oriental/The Oriental Advertiser, “Selim Melhame Efendi”, 13 Şubat 1893.
• Le Moniteur Oriental/The Oriental Advertiser, “The Constantinople Exhibition”, 26 Nisan 1893.
• Le Moniteur Oriental/The Oriental Advertiser, “The Projected Constantinople Exhibition”, 4 Ağustos 1893.
• Le Moniteur Oriental/The Oriental Advertiser, “The National Exhibition”, 26 Ekim 1893
• Le Moniteur Oriental/The Oriental Advertiser, “The National Exhibition”, 16 Aralık 1893.
• Le Moniteur Oriental/The Oriental Advertiser, “The Ottoman National Exhibition”, 20 Şubat 1894.
• Le Moniteur Oriental/The Oriental Advertiser, “The National Exhibition”, 21 Şubat 1894.
• Lupo, G. M. (1996), La Definizione del Disegno per un Profilo Centrato sulla Comunicazione della Belezza. Gli Architetti del Accademia Albertina: L’insegnamento e la Professione dell’Architettura fra Ottocento e Novecento, (G. M. Lupo, Ed.), Torino: Umberto Allemandi & C.,11-24.
• Lupo, G. M. (1972), Contributo allo Studio dell’Architettura Italiana nei Primi anni del 1900. La Palazzina Falcioni a Domodossola (Arch. Prof. Annibale Rigotti), Studi e Ricerche, 2, 63-90.
• Lupo, G. M. (1970), Annibale Rigotti, Architetto, Atti e Rassegna Tecnica,10, 265-274.
• Makzume, E. (2019). Sultan II. Abdülhamid’in Hizmetinde Selim Melhame Paşa ve Ailesi. İstanbul: MD Basımevi.
• Marsan, G. A. (2014). All’Ombra di Notabili ed Eroi: Giuseppe Lavini (1857-1928). Torino: Centro Studi Piemontesi.
• Miano, G. (1978), Caselli, Crescentino, Dizionario Biografico degli Italiani, (C. 21, 323-327), Roma: Istituto della Enciclopedia Italiana.
• Necipoğlu, G. (1986), Plans and Models in 15th and 16th-Century Ottoman Architectural Practice, Journal of the Society of Architectural Historians, 45 (3), 224–243.
• Nicoletti, M. (1982). D’Aronco e l’Architettura Liberty. Roma-Bari: Editori Laterza.
• Önsoy, R. (1983), Osmanlı İmparatorluğu’nun Katıldığı İlk Uluslararası Sergiler ve Sergi-i Umumi-i Osmani (1863 İstanbul Sergisi), Belleten, 185, 195-235.
• Özyüksel, M. (1988). Osmanlı-Alman İlişkilerinin Gelişim Sürecinde Anadolu ve Bağdat Demiryolları. İstanbul: Arba Yayınaları.
• Rigotti, G. (1980). 80 Anni di Architettura e di Arte: Annibale Rigotti Architetto 1870-1968, Maria Rigotti Calvi Pittrice 1874-1938. Torino: Tipografia Torinese Editrice.
• Rigotti, G. (1982a), Una Parte Della Corrispondenza Di Raimondo D’Aronco con Annibale Rigotti, Raimondo D’Aronco: Lettere di un Architetto, (E. Quargnal, Ed.), Udine: Del Bianco Editore, 228-300.
• Rigotti, G. (1982b), Raimondo D’Aronco e Annibale Rigotti, Atti del Congresso Internazionale di Studi su Raimondo D’Aronco e il suo Tempo, (1-3 Haziran 1981), (E. Quargnal, Der.), Udine: Istituto per I’Enciclopedia del Friuli Venezia Giulia, 70-92.
• Sartoris, A. (1941). Gli Elementi dell’Architettura Funzionale. Sintesi Panoramica dell’Architettura Moderna, Milano: Ulrico Hoepli.
• Şenyurt, O. (2019), II. Abdülhamid Döneminde Panislamist Siyasetin Mimaride Oksidentalist Temsiliyete Dönüşmesi Üzerine Bir Deneme, Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8 (15), 9-32.
• Tahsin Paşa (1999). Tahsin Paşa’nın Yıldız Hatıraları Sultan Abdülhamid. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Tanyeli, U. (1996), 19. Yüzyıl Türkiye’sinde Mimari Bilgi Alanının Yeniden Biçimlenişi, 19. Yüzyıl İstanbul’unda Sanat Ortamı: Habitat II’ye Hazırlık Sempozyumu/Bildiriler, (14-15 Mart 1996), İstanbul: Sanat Tarihi Derneği Yayınları, 81-94. The Levant Herald and Eastern Express, “The Ottoman Industrial Exhibition”, 26 Şubat 1894.
• The Levant Herald and Eastern Express, “The Industrial Exhibition. Italian Architects and Artisans”, 12 Mart 1894.
• Thovez, E. (1902), Le Nostre Illustrazioni, Arte Decorativa Moderna, 12, 381-383.
• Volne Smery, 8 (10), 1900, 168............
• Yazıcı, N. (2010), Atmeydanı’nda İlk Osmanlı Sergi Binası ve Mimar Bourgeois-Parvillée-Montani İşbirliği/The First Ottoman Exhibition Building in Atmeydanı and the Collaboration of Architects Bourgeois-Parvillée-Montani, Hipodrom/Atmeydanı: İstanbul’un Tarih Sahnesi-Hippodrome/Atmeydanı A Stage for Istanbul’s History, (E. Işın, Ed.), İstanbul: Pera Müzesi Yayınları, 128-151.
• Zevi, B. (2015). Mimarlığı Görebilmek. (Alp Tümertekin, Çev.), İstanbul: Daimon Yayınları.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Belgeleri (BOA)
• BOA, Y.A. HUS., 272/68, R. 20 Mart 1309/M.1 Nisan 1893.
• BOA, İ. DUİT, 136/12, H. 18 Zilhicce 1310/R. 21 Haziran 1309/M. 3 Temmuz 1893.
• BOA, İ.DUİT, 136/13-5, R. 21 Ağustos 1309 / M. 2 Eylül 1893.
• BOA, İ.DUİT, 136/13-2, H. 29 Safer 1311/R. 29 Ağustos 1309/M.11Eylül 1893.
• BOA, İ.DUİT, 136/14-4, R. 16 Eylül 1309/ M.28 Eylül 1893.
• BOA, İ.DUİT, 136/14-2, H. 21 Rebiulevvel 1311/R. 19 Eylül 1309/ M.1 Ekim 1893.
• BOA, İ.DUİT, 136/14-1, H. 29 Rebiulevvel 1311/R. 27 Eylül 1309/ M. 9 Ekim 1893.
• BOA, İ.HUS., 21/52,1-4, H. 13 Şaban 1311/R. 7 Şubat 1309/ M. 19 Şubat 1894.
• BOA, Y.EE., 82/56, H. 19 Safer 1311/ M. 1 Eylül 1893.
• BOA, BEO.,712/53374, H. 13 Cumadelahir 1313/R. 18 Teşrinisani 1311/M. 30 Kasım 1895.