A Research on Tihtap/Healing Bowls Found in Sivas Museum

Yıl 2022, Cilt: 31 Sayı: 1, 123 - 153, 09.07.2022

Şerife Tali

https://doi.org/10.29135/std.976871

Öz

In this study, eleven healing bowls from the Ottoman period in the Sivas Museum were examined. In order to get rid of various diseases and spiritual troubles, it is one of the tools-equipment blessed with prayers written inside the healing bowls made of different materials and different symbols drawn on it. In the museum, 6 of the 11 bowls were acquired, 4 of them were transferred, and 1 of them was acquired by confiscation. Only one of the bowls is on display and the others are in good condition and kept in the warehouse. Healing bowls, which are generally made of copper and its alloys, are typologically handled in four different types in the museum and are mainly worked in the scraping technique. The bowls are made in casting technique and they are works that will contribute to the development of local naming with their rich content. Apart from the fact that the healing bowls in Sivas and its environs are called as wood bowls, a different name record is seen as “oma bowl” in one example and this unknown new name is aimed to be added to the literature. In addition, the discovery of the previously known record called the Kaaba bowl shows the prevalence of the use of bowls in the region and the diversity of nomenclature. It is important that new data are obtained with the inscriptions on one of the bowls in the museum regarding the unknown use of healing bowls employed in rituals. From the obvious information in the inscription, the knowledge that a person who has the power or the right to make this bowl makes it available to people who need it as a charity that not everyone can have. A name has been determined directly on the bowl without being affiliated with any religious institution or organization about the rituals and especially the use of the bowls, which are not fully known. It is important to reveal the information that small metal artefacts are also used in common. It has been tried to determine the place of healing bowls, where academic studies in Turkish metal art are limited, in Ottoman metal art with examples in Sivas Museum. Only one of the works has an inscription with no history but a name. It can be determined that the bowls evaluated date to the eighteenth century-twentieth century range, but mainly to the nineteenth century range. The bowls examined were handled in four different types, and two were made of copper, whereas nine of brass materials. Casting technique was applied in the bowls, the inner and outer faces of the bowls were carved and adorned with scraping and relief technique. The mouth diameters of the pedestal and non-pedestal bowls were measured between 10.7 cm. and 16.02 cm., and the depths were measured between 3 cm. and 13 cm. When looking at the text contents of the bowls, eleven bowls are also in the form of surahs, prayers, names of the elders of religion, seven sleepers, vefks, and are widely used in the 255th anniversary of the Baccarat Surah. Verse (Verse-al-Kursi) and Surah of Felâk, Nâs, İhlâs, Fatiha, Kafirun, Yasin Surah, İsra Surah 82. Verse, Pen Surah 51.-52. It is understood that the verse was created from religious contents in the form of the names of Esmâ-ul Husnâ and Ehl-i beyt. The figure was not found in the healing bowls, and the seal of the seven and the word Beduh were included in the bowls in the form of the most common talismans. With the study, the use, prevalence, materials, contents of the bowls were evaluated, and solid results were reached especially in line with the inscription on the local naming and diversity and the use of bowls as donations. Today it is extremely difficult to describe and explain, especially in front of advanced medicine, that those who believed in the positive effects of water recovered with the water in the bowls whose usefulness and perhaps whose existence are questionable and the miraculous effects of healing bowls. It is understood that the bowls are valid and accepted as important works of art, culture, and folk medicine, no matter how the healing bowl, tihtap bowl or oma bowl is named. Healing bowls shaped together with rich contents will cure people’s diseases and protect them against evil at all times which is good for their souls. In the museum, various typologies, rich contents of bowls made mainly of copper and alloys, and sociological changes in both artistic and usage aspects of ottoman mining art were detected.

Anahtar Kelimeler

Sivas Museum, Metal art, Tihtap/healing bowl, Inscription, Symbol

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

S

Sivas Müzesi’nde Bulunan Tihtap / Şifa Tasları Üzerine Bir Araştırma

Öz

Bu araştırmada Sivas Müzesi’nde bulunan Geç Osmanlı dönemine ait 11 şifa tası incelenmiştir. Çeşitli hastalık ve ruhsal sıkıntılardan kurtulmak için farklı malzemelerden yapılan şifa tasları içine yazılan dualar ile üzerine çizilen farklı sembollerle kutsanmış araç-gereçlerdir. İncelenen şifa taslarının 6’sı satın alma, 4’ü devir ve 1’i de müsadere yolu ile müzeye kazandırılmıştır. Eserlerden sadece biri teşhirde olup diğerleri sağlam durumda ve depoda muhafaza edilmektedir. Müzede genellikle bakır ve alaşımlarından yapılan şifa tasları tipolojik olarak dört farklı tipte ele alınmış ve ağırlıklı olarak kazıma tekniğinde işlenmiştir. Yalnız biri üzerinde kitabe bulunan taslar döküm tekniğinde yapılmış ve zengin içerikleri ile yöresel isimlendirme konusunda gelişime katkı sağlayacak eserlerdir. Çalışmayla Sivas ve çevresinde şifa taslarının tihtap tası olarak adlandırılması dışında tek örnekte “oma tası” olarak farklı bir isim kaydının bulunması ve bu yeni isimlendirmenin literatüre kazandırılmak istenmesi amaçlanmıştır. Ayrıca daha önce bilinen Kâbe tası olarak da adlandırılan bir kaydın daha görülmesi yörede tasların kullanımının yaygınlığı ve isimlendirmenin çeşitliliğini göstermektedir. Bölgelere göre isimleri değişen ve çeşitli ritüellerle uygulanan şifa taslarının bilinmeyen kullanımına dair müzedeki taslardan biri üzerinde bulunan kitabeyle yeni bir veri elde edilmiştir. Kitabeden, bu tasa sahip olan kişinin herkesin sahip olamayacağı veya yaptırmaya gücü yetemeyeceği şifa tasını hayrat olarak ihtiyacı olan insanların kullanımına sunduğu anlaşılmaktadır. Tasların tam olarak bilinmeyen ritüelleri ve özellikle kullanımları konusunda herhangi bir dini kurum veya kuruluşa bağlı olmadan doğrudan tasta bir isim tespit edilmiştir. Buradan küçük madeni eserlerin de ortak kullanıldığı bilgisinin açığa çıkarılması önemli bir ayrıntıdır. Türk maden sanatında akademik çalışmaların sınırlı olduğu şifa taslarının Sivas Müzesi’ndeki örneklerle birlikte Osmanlı maden sanatındaki yerleri tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sivas Müzesi, Maden Sanatı, Tihtap/Şifa Tası, Kitabe, Sembol

Proje Numarası

Yok

Kaynakça

• Acar, M. Ş. (2015). Osmanlı’da Günlük Yaşam Nesneleri, İstanbul: Yem Yayınları.
• Acara, M. (1997), Bizans Maden Sanatında Dini Törenler Sırasında Kullanılan (Liturjik) Eserler, (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Hacettepe Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara
• Acara, M. (1998), Bizans Ortodoks Kilisesinde Liturji ve Liturjik Eserler, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 15 (1), 183-201.
• Akı, A. (2013), Ankara Etnografya Müzesi’ndeki Şifa Tasları. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Aksoy, O. (1976), Şifa Tasları, Türk Etnografya Dergisi, XV, 35-54.
• Arslan, A. A. (2005), Türk Şamanizm’in Kaynağına Doğru, Türk Dünyası Araştırmaları, 157, 77-92.
• Çalış, E. (2019), Malatya Beş Konaklar Etnografya Müzesi’nde Bulunan Bir Gurup Şifa Tası, Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (AEÜSBED). 5/2, 312-331
• Çalışır, D. (1996), İstanbul Müzeleri ve Bazı Özel Koleksiyonlarda Yer Alan Madeni Şifa Taslarının İslam Kültür ve Sanatındaki Yeri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) İstanbul Teknik Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Çalışır, D. (2005), Şifa Taslarında Kozmik Sembolizm. 38. Uluslararası Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı, 3, 1893-1900. Ankara
• Çalışır, D. (2010), Şifa Tasları, Collectıon, 39, 12-16.
• Çalışır, D. (2010), Şifa Tasları, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 16, 15-25.
• Çam, N. (1993), Türk ve İslam Sanatlarında Altı Kollu Yıldız (Mühr-i Süleyman), Prof. Dr. Yılmaz Önge Armağanı, 207-230: Konya.
• Çiftçi, H. A. (2011), Dinlerde Vefkler, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Süleyman Demirel Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• El- Bûnî, İ. A. (1979). Şems’ül Maârif (Büyük Bilgiler Güneşi) (Selâhattin Alpay Trc.), İstanbul: Sedef Yayınevi.
• Eliade, M. (1999). Şamanizm, (İsmet Birkan Çev.), Ankara: İmge Kitabevi.
• Eliade, M. (2003). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi (Muhammed’den Reform Çağına). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Ersöz, İ. (1991). Ashâb-ı Kehf. İslam Ansiklopedisi (C.3, 465-467) İstanbul: TDV.
• Fodor, A. (2014), Irak Kaynaklı Şii Muska Türleri, Tarihten Teolojiye: İslam İnançlarında Hz. Ali, 167-190, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Furst, T. P. (2003), Tuva Şamanlarında Büyü ve Büyücülük Ruhlardan Gelen Çağrı, P Sanat Kültür Antika, 29, 122-133.
• Gazâlî, İ. (2018). El-Munkızu Mine’d Dalâl ve Tercümesi. İstanbul: Kayıhan Yayınları.
• Gedük, S. (2016), Topkapı Sarayı Müzesi Çin Porselenleri Koleksiyonundaki Şifa Kapları, Sağlık Tarihi ve Müzeciliği Sempozyumu, 97-111, İstanbul.
• Gömeç, S. (1998), Şamanizm ve Eski Türk Dini, PAÜ. Eğitim Fakültesi Dergisi 4, 38-52
• Gönülal, Ö. (1990), Seyitgazi Müzesindeki Şifa Tasları, I. Müzecilik Semineri 10-15, Eskişehir.
• Graham, L. D. (2010), The Seven Seals of Revelation and the Seven Classical Planets, The Esoteric Quarterly, 45-58.
• Ghassemi, S. (2019). Dıvıne Protectıon Talismanic Art of Islamıc Cultures. USA: Art Passages.
• İloğlu, M. (Derleyen) (1976). Gizli İlimler Hazinesi 1-8. İstanbul: Seda Yayınları.
• İnan, A. (2006). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: TTK. Yayınları.
• İnan, A. (2006). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: TTK. Yayınları.
• İşcan, A. (2013). Anadolu Şehrinin Günlük Hayatında Su Kültürü, Ankara: ABB. ASKİ Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Kallek, C. (1992). Bedûh. İslam Ansiklopedisi (C.5 336-337) İstanbul: TDV.
• Kaya, M. (2001), Eski Türk İnanışlarının Türkiye’deki Halk Hekimliğinde İzleri, Folklor, VII (XXV), 199-218.
• Masaracı, Y. (2004), İnanç Dünyamızın Gizemli Objeleri (2) Tılsımlı Mühürler ve Şifa Tasları, Collectıon, 17, 48-51
• Morrıs, D. (1999). Koruyucu Tılsımlar, Uğurlar, Muskalar, Nazarlıklar, (Mehmet Harmancı Çev.), İstanbul: İnkılâp.
• Oral, M. Z. (1954). Hazret-i Mevlâna Dergâhındaki Şaheserlerden Nisantası. Ankara: TTK.
• Öger, A., Gönel, T. (2011), Uygur Türkleri Arasında Şamanlar ve Tedavi Yöntemleri, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 6/4, 233-248.
• Örnek, V. (1966). Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Bâtıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih -Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Özbek, Ö. E. (2019), Mitolojik Kökenleriyle Türklerde Şamanizm ve Kadın, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Dokuz Eylül Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Öztürk, Z. (2014), Sivas İli Gürün İlçesi Merkez Köyleri Ağzı Sözlüğü, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Cumhuriyet Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
• Pala, İ. (2006), Mühr-i Süleyman. İslam Ansiklopedisi (C.31 524-526) İstanbul: TDV.
• Perk, H. ve Paksoy, İ. G. (2011). Duanın Sudaki Gizemi Şifa Tasları Haluk Perk Koleksiyonu, İstanbul: Haluk Perk Müzesi Yayınları.
• Polzer, N. C. (1986). The Bıble ın The Aramıc Magıc Bowls, A Thesıs Submıtted ın Partıal Fulfıllment of The Requırekents for The Degree of Master of Arts the Jewish Studies Department McGill University Montréal: Canadas.
• Savage-Simith, E. (1997), Magıc-Medicinal Bowls, Scıence, Tools Magıc, The Nasser D. Khalılı Collectıon of Islamıc Art Volume XII, (Ed.Julian Raby).
• Savage-Simith, E. (2003), Islamıc Magical Text vs. Magical Artefatcts, Societas Magica Newsletter, 11, 1-6.
• Spoer, H. H. (1935), Arabic Magic Medicinal Bowls. Journal of the American Oriental Society, 55(3), 237-256.
• Spoer, H. H. (1938), “Arabic Magic Bowls II: An Astrological Bowl” Journal of the American Oriental Society, 58/(2), 366-383.
• Tali, Ş. (2013), Kayseri Etnografya Müzesi’nde Bulunan Şifa Tasları ve Sanatı Üzerine, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic. 8/ (8), 2119-2138.
• Tali, Ş. (2020). Geç Dönem Osmanlı Şifa Tasları. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Topaloğlu, B. (1995). Esmâ-i Hüsnâ. İslam Ansiklopedisi (C.11, 404-418) İstanbul: TDV.
• Uygun, A. (2019), İslami Gelenekte Tılsımlı Yedi Sembollü Mühürler, Turkish Studies Comparative Religious Studies, 14/(2), 395-413.