The Funeral Customs in Pazyryk Culture and Their Reflections on Kurgan Architecture

Yıl 2022, Cilt: 31 Sayı: 1, 321 - 353, 09.07.2022

Mehmet Kutlu Leila Kutlu

https://doi.org/10.29135/std.984979

Cited By: 1

Öz

Pazyryk Culture is one of the most prominent subjects of Central Asian Archeology due to its rich archaeological finds. This article aims to assess Pazyryk culture kurgans, in terms of their architectural features and funeral rites to reveal the relationship between the Pazyryk Culture and its successors, the kurgans of Hsiung-nu and Turkic Khaganates. The datings of the Pazyryk kurgans as well as different hypotheses on the origin of Pazyryk society have also been discussed. Layout of burial grounds, architectural elements, interior arrangement of chambers, horse burial practices, orientation of bodies and horses are subjects examined in detail.  
There are more than 135 burial grounds with more than 600 kurgans attributed to the culture. Almost all the kurgans of the Pazyryk culture are aligned in a straight line in the north-south direction, sometimes with slight deviations. It is believed that the arrangement of the kurgans in a straight line is based on the layout of the permanent dwellings, lined up on the north-south axis, in the winter quarters of the nomadic Turkic peoples of Altai. The burial chambers of the kurgans, which are representative “houses of the dead”, are arranged as housing models with the carpets hung on the walls and the items placed.
Among the architectural elements of the Pazyryk Culture kurgans are the circular stone fences surrounding its stone mounds, altars, and row of balbals. Generally, the stone mound is surrounded by a low stone fence or a shallow ditch, often repeating its plan. Mostly, the altars are erected to the west of the kurgans, while a row of balbals, extending from west to east, or a single balbal is erected to the east. Thus, the kurgans belonging to the “rulers” or “elite” gain the appearance of memorial complexes with stone fences, altars and balbal rows. Burial chambers of different sizes in most cases were constructed of wooden material. 
It has been determined that more than 75% of the bodies (443 out of 599) in the Pazyryk culture kurgans with slight deviations face the east, while approximately 100 bodies with slight deviations face the west. Western orientation of bodies prevails in burial grounds located on the periphery of Pazyryk culture, close to modern Tuva.  
Horse burials, as one of the characteristic features of the Pazyryk funeral customs, were identified in around 37% of kurgans (212 out of 569). Most kurgans with horse burials are in Onguday, Ulagan and Kosh-Agach districts of the Russian Federation and Katon-Karagay district of East Kazakhstan (more than 60%). Horses in the Pazyryk culture kurgans also face east.
In the interior arrangement of traditional Turkic residential architecture, the northern part of the yurt where the kitchen utensils are located is considered as the women’s section, and the southern part is considered as the men’s section, which is devoted to resting and sleeping.  A similar layout can be observed in burial chambers of the Pazyryk culture. Thus, wooden sarcophagi were placed along the south wall of the chamber. In cases where bodies of two different genders were placed in the same sarcophagus, the men were again placed along the south wall. 
Most of the kurgans of the Pazyryk culture, originally dated to the 6th - 5th centuries BC, in view of new data, were revised and dated approximately 325-275 BC.  By examining the definition, dating and origin of Pazyryk culture, the cultural bond with Proto-Turk and Turkic people within the context of kurgan architecture and burial traditions has been revealed.

Anahtar Kelimeler

Altai Mountains, Pazyryk Culture, Kurgan Architecture, Funeral Customs, Scythians, Turkic Khaganate

Pazırık Kültüründe Ölü Gömme Gelenekleri ve Kurgan Mimarisine Yansımaları

Öz

Pazırık Kültürü, göz alıcı zengin arkeolojik buluntuları nedeniyle Orta Asya Arkeolojisi’nin en dikkat çeken konularından biridir. Sayıları 600’ü aşan Pazırık Kültürü Kurganları ve mimarisi üzerine genel bir değerlendirme amacını taşıyan bu çalışma, kurgan mimarisi bağlamında yapılan analiz ve değerlendirmelerle Pazırık Kültürü ve ardılı olan Hun ve Göktürk dönemi kurganları arasındaki ilişkiyi ana hatlarıyla ortaya koymaktadır. Pazırık Kültürü yerleşimlerini ve yerleşim düzenlerini model alan bir planlama ile konumlandırılan Pazırık kurganlarının etraflarındaki sunaklar ve balballar ile bir mezar anıt kompleksi olarak tasarlandığı anlaşılmaktadır. Göktürk mezar külliyelerinden çok iyi bilinen bu mimari plan tasarımının kökenlerinin Pazırık kültürü kurganlarına kadar indiği bilimsel veriler ve bilgilere göre ortaya konulmaktadır. Kurgan içi mezar odası düzenlemelerinin Orta Asya Türk çadır ve konut mimarisinin düzen ve tasarımına göre belirlendiği saptanmıştır. Pazırık kültürü tanımı, tarihlendirmesi ve kökeni konuları irdelenerek kurgan mimarisi ve ölü gömme gelenekleri bağlamında Proto Türk ve Türk halklarıyla kültürel bağı açığa kavuşturulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Altay Dağları, Pazırık Kültürü, Kurgan Mimarisi, Ölü Gömme Gelenekleri, İskitler, Göktürkler

Kaynakça

• Alexeyev, A. ve diğerleri (2005). Eurasia in the Scythian Time: radiocarbon and archaeological chronology. St.-Petersburg.
• Azbelev, P. (2015) Pazırıkskoye nasledstvo i yueçinskaya problema. Vremya peremen: na rubeje er. Stratum plus. no. 4, 23-55.
• Barkova, L. (1978). Kurgan Şibe i voprosı ego datirovki. Arheologiçeskiy Sbornik GE. no. 19, 37-44.
• Baykuzu, Tilla Deniz. (2020) Asya Hun İmparatorluğu. Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Bunker, E. C. (1991) The Chinese Artifacts Among the Pazyryk Finds. Source: Notes in the History of Art, vol. 10, no. 4, 20–24.
• Chernetsov, V. (1954) Retsenziya na rabotu S.İ.Rudenko Kultura naseleniya Gornogo Altaya v skifskoye vremya. Sovetskaya Etnografiya. no 2, 183-187.
• Chlenova, N. (1996) Hronologiya opornıh pamyatnikov skifskoy epohi. İstoriya, arheologiya, kulturnaya antropologiya i etnografiya. Moskva:b.i., 313-318.
• Çoruhlu, Y. (2016). Eski Türklerin Kutsal Mezarları Kurganlar. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Diyarbekirli, N. (1972) Hun Sanatı. Ankara: MEB Yayınları.
• Dudin, S. (1928) Kovrovıe izdeliya Sredney Azii”. Sbornik Muzeya antropologii i etnografii. ANSSSR yayınları, 71-166.
• Garkusha, Y. (2001) Pazırıkskaya kultura (problema termina v istoriografiçeskom aspekte), İstoriko kulturnoye naslediye Severnoy Azii: itogi i perspektivı izuçeniya na rubeje tısyaçiletiy. Barnaul, 301-303.
• Gorbunov, A. ve diğerleri (2005). The Treasures of the Frozen Burial Mounds of the Kazakh Altay. İl-Teh-Kitap.
• Grakov B. ve Melyukova A. (1954) Ob etniçeskih i kulturnıh razliçnostyah v stepnoi i lesostepnıh oblastyah Evraziyskoi çasti SSSR v skifskoe vremya. Voprosı skifo-sarmatskoi arheologii, Moskva, 39-93.
• Graç, A. (1967) Mogilnik Saglı-Bacı II i voprosı arheologii Tuvı skifskogo vremeni. Sovetskaya Arheologiya, Sayı 3, 215-233.
• Gryaznov M. (1929). Pazırıkskoye knyajeskoye pogrebeniye na Altaye. Priroda. no. 11, 971-984.
• Gryaznov M. (1939). Rannie Koçevniki Zapadnoi Sibiri i Kazahstana, İstoriya SSSR s drevneişih vremen do obrazovaniya drevnerusskogo gosudarstva. Moskva, Leningrad, 399-413.
• Gryaznov M. (1950). Pervıy Pazırıkskiy Kurgan, İzdatelstvo Gosudarstvennogo Ermitaja.
• Gryaznov M. (1992). Altay i prialtayskaya step. Arheologiya SSSR: Stepnaya polosa Azyatskoi çasti SSSR v skifo-sarmatskoe vremya. Moskva, 161-168.
• Hudyakov, Y. (1996). Pominalnye pamyatniki pazırıkskoy kulturı Gornogo Altaya. Jreçestvo i şamanizm v skifskuyu epohu. Materialı mejdunarodnoy konferentsii. Sankt-Peterburg, 107-111.
• Juliano, A. L. (1991) The Warring States Period-The State Of Qin, Yan, Chu, and Pazyryk: A Historical Footnote. Source: Notes in the History of Art, Summer 1991, Vol. 10, No.4, The Dating of Pazyryk. 25-29.
• Kapusuzoğlu, G. (2015). Çin kaynaklarına göre Türk kültür çevresinde evlenme ve cenaze gelenekleri. Tarih Araştırmaları Dergisi. 34 (58), 507-522. 
• Kiryuşin, Y. ve diğerleri (2003). Skifskaya epoha Gornogo Altaya. Çast II: Pogrebalno-pominalnıe kompleksı pazırıkskoy kulturı. Altay Üniversitesi Yayınları.
• Kisilev, S. (1949). Drevnaya İstoriya Yujnoy Sibiri. İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR.
• Kislenko, A. (1993). Opıt Rekonstruktsii Eneoliticheskogo Jilişa, Problemı rekonstruktsii hozaistva i tehnologiy po dannım arheologii. ed. V. Zaibert, İA NAN Respubliki Kazahstan, 122-127.
• Klyaştornıy, S ve Savinov, D. (1998) Pazırıkskaya uzda. K predistorii hunno-yueçinskih voyn. Drevniye kulturı Tsentralnoy Azii i Sankt-Peterburg. Kult-inform-press, 169-177.
• Klyaştornıy, S. (1989) Gunnskaya derjava na Vostoke (III. v. do n.e.-IV v. n.e.)”. İstoriya drevnego mira, Upadok drevnih obşestv. Cilt 3, 243-254.
• Klyaştornıy, S. (2005) Stepnye imperii: rojdeniye, triumf, gibel. Klyaştornıy, Sergey ve Savinov,D. Stepnye imperii drevney Evrazii. 7-8.
• Kovalev, A. (1999). O svyazah Altaya i Ordosa v V-III vekah do n.e. İtogi izuçeniya skifskoy epohi Altaya i sopredelnıh territoriy. Altay Üniversitesi Yayınları, 75-82.
• Kubarev, G. (2005) Kultura drevnih Tyurok Altaya (po materialam pogrebalnıh pamyatnikov). Derevjanko editörlüğünde. İzd. İnstituta arheologii i etnografii SORAN.
• Kubarev, V. (1984). Drevnetyurkskiye izvayaniya Altay’a. Novosibirsk.
• Kubarev, V. (1987). Kurganı Ulandırıka. Nauka yayınevi.
• Kubarev, V. (1991). Kurganı Üstıda. Nauka yayınevi.
• Kubarev, V. (1992). Kurganı Saylügema. Nauka yayınevi.
• Kubarev, V. ve Shulga, P. (2007) Pazırıkskaya kultura (kurganı Çuyi i Ursula): monografiya. Altay Üniversitesi Yayınları.
• Kutlu, M. (2020). Orta Asya’da Tütekli (Kırlangıç) Örtünün Kökeni ve Tarihî Gelişim Aşamaları Üzerine bir Değerlendirme, History Studies, 12/5, 2455-2486.
• Kutlu, M. ve Kutlu, L. (2020). Berel’deki 11. Kurgan ve Pazırık Kültürü. Sanat Tarihi Dergisi. 29/1, 173-207.
• Kutlu, M, ve Kutlu, L. (2021). Ölü Gömme Gelenekleri Bağlamında Berel Kurganları. Folklor/Edebiyat, 27 (107), 771-798.
• Kyzlasov, İ (2005). Pratyurkskiye jilişa. Obsledovaniye Sayano-Altayskih drevnostey. Samara.
• Marsadolov, L. (2019) Vostoçnıe balbalı i zapadnıe pominalniki kak vajnıe sostavnıe çasti organizatsii sakralnogo prostranstva v Pazırıke na Altaye. Sohraneniei izuçeniye kulturnogo naslediye Altayskogo kraya. İzd-vo Altayskogo Gosudarstvennogo Universiteta, sayı 25, 2019, 155-162.
• Marsodolov, L. (2019). Sakralnaya orientirovka tsepoçek kurganov koçevnikov Sayano- Altaya I tis. do n.e. kak etnokulturnıy priznak. Scythıa et Sarmatıa: Sbornik statey. A. Malışeva editörlüğünde. MAKS press, 135-143.
• Molodin, V. (2000) Drevnosti ploskogorya Ukok: taynı, sensatsii, otkrıtiya: Nauçno-populyarnye oçerki. İnfoliopre
• Muscarella O. W. (2013). Archaeology, Artifacts, and Antiquities of the Ancient Near East: Sites, Cultures, and Proveniences. Leiden: Brill.
• Ögel, B. (1988). İslâmiyetten Önce Türk Kültür Tarihi. Türk Tarih Kurumu.
• Polosmak, N. (1992) İssledovaniya pazırıkskogo kurgana Kuturguntas. Vestnik Drevney İstorii. Nauka, Sayı 4, 50-63.
• Polosmak, N. (1994). Vsadniki Ukoka. İnfolio-pre
• Polosmak, N. (2001) Stereguşie zoloto grifı (ak-alahinskie kurganı). Novosibirsk.
• Psarras, S. K. (1994) “Exploring the North: Non-Chinese Cultures of the Late Warring States and Han”. Monumenta Serica, 42:1, 1-125.
• Radlov, V. (1989). İz Sibiri: Stranitsı dnevnika (Aus Siberian, 1893). Çev. Tsevina K.ve Çistova B. Nauka.1
• Roux, J.P. (2015). Eski Türk Mitolojisi, İstanbul: BilgeSu. Çeviren: Musa Yaşar Sağlam.
• Rudenko, S. (1948). Vtoroy Pazırıkskiy kurgan. İzv-vo Gos. Ermitaja.
• Rudenko, S. (1950). Raskopki Pazırıkskoy gruppı kurganov. Kratkiye soobşheniya Instituta istorii materialnoy kulturı. Vol. 32, 1950, 11-25.
• Rudenko, S. (1951). Pyatıy Pazırıkskiy kurgan. Kratkiye soobşheniya Instituta istorii materialnoy kulturı. Vol. 37, 106-116.
• Rudenko, S. (1952). Gornoaltayskie nahodki i skifı. Moskva-Leningrad.
• Rudenko, S. (1953). Kultura naseleniya Gornogo Altaya v skifskoe vremya. AN SSSR.
• Rudenko, S. (1960). Kultura naseleniya Tsentralnogo Altaya v skifskoe vremya. AN SSSR.
• Rudenko, S. (1968). Drevneyşie v mire hudojestvennıe kovrı I tkani iz oledenelıh kurganov Gornogo Altaya. İsskustvo Yayınevi.
• Samashev, Z. (2011). Berel, Taymas Baspa Uyi,
• Samashev, Z. vd. (2019). Hunnu- Syanbeyskiy Kulturno-Hronologiçeskiy Gorizont Berelya.
• Margulan okuları 2019: Körnekti kazakstandık arheolog K.A. Akişevtın 95 jıldıgına arnalgan Halıkaralık arheologiyalık gılımi-tajribelik konferenciya materiyaldarı. 385-393.
• Savinov, D. (1996) Ob obryade pogrebeniya bolşih Pazırıkskih kurganov, Jrechestvo i şamanizm v skifskuyu epokhu. Sankt-Peterburg, 107-111.
• Savinov, D. (1984) Narodı Yujnoy Sibiri v drevnetyurkskuyu epohu. İzd-vo LGU.
• Savinov, D. (1998). O skifskom i hunnskom plastah v formirovanii drevnetyurkskogo kulturnogo kompleksa”. Voprosı arheologii Kazahstana. Sayı 2. Almatı-Moskva, 130-141.
• Shulga, D. ve Shulga, P. (2016) Arhitektura pogebalno-pominalnıh kompleksov pazırıkskoy kulturı i osobennosti ih arheologizatsii. Balandinskiye Çteniya. Cilt 11, 72 -76.
• Shulga, P. (1989). K voprosu o planirovke mogilnikov skifskogo vremeni na Altaye.Problemy arkheologii skifo-sibirskogo mira (sotsialnaya struktura i obşestvennıeotnoşeniya): Tez. vsesoyuz. arkheol. konf. KemGU. Cilt II., 40- 43.
• Shulga, P. (1998) O proishojdenii i rannem etape razvitoy pazırıkskoy kulturı. Sibir v panorame tısyaçiletiy:Materialı mejdunarodnogo sempoziyuma. İnstitut arheologii i etnografii SO RAN. Cilt 1, 702-712.
• Shulga, P. (2003) Mogilnik skifskogo vremeni Lokot 4a. Altay Üniversitesi Yayınları.
• Shulga, P. (2010a). Sintszyan v VIII-III vv. Do n.e. (Pogrebalnye kompleksı. Hronologiya i periodizatsiya): monografiya. İzd-vo Altay GTU.
• Shulga, P.(2010b). İzobrajeniye kopıtnıh grifonov iz Dunheygou (Sindzyan)”. Drevnosti Sibiri i Tsentralnoy Azii. 3 (15), 62-71.
• Shulga, P. (2015) Datirovka kurganov Pazırıka i kitayskih zerkal c T-obraznımi znakami”. Arheologiya Zapadnoy Sibiri i Altaya: opıt mejdisiplinarnıh issledovaniy, sbornik statey posv. 70 letiyu professora Yu. F. Kiryuşina. Altay Üniversitesi yayınları, 366-371.
• Shulga, P. (2015) Skotovodı Gornogo Altaya v skifskoye vremya (po materialam poseleniy): monografiya. RİTS NGU.
• Shulga, P. (2017) Tsarsky kurgan v Senteleke, i ego osobennosti kak obyekta poznovatelnogo turizma”. Uçenıe zapiski (Altayskaya gosudarstvennaya akademiya kulturı i iskusstva). 105-108.
• Slyusarenko, I. (2013) Dendrochronological Dating of Archaeological Sites Associated with Inner Asian Nomads (Pazyryk Culture, 4th–3rd Cent. BC). Principles of Dating in the Bronze, Iron and Middle Ages: Materials of the Russian German colloquium. Saint-Petersburg State University, 116-118.
• Späth, A., M., Huthwelker, T. et al. (2021) X-ray microscopy reveals the outstanding craftsmanship of Siberian Iron Age textile dyers. Sci Rep 11, 5141. 1-5, https://www.nature.com/articles/s41598-021-84747-z#citeas
• Surazakov, A. (1983). O sotsialnoy stratifikatsii pazırıktsev. Voprosı arheologii i etnografii Gornogo Altaya. Gorno-Altaysk:b.i. 72-87.
• Surazakov, A. (1989). Godnıy Altay i ego severnıye predgorya v epohu rannego jeleza. Problemı hronologii i kulturnogo razgraniçeniya. Gorno Altayskoye otd. Alt. Kn. izd-va.
• Taşağıl, A. (2017). Eski Türk Boyları. Bilge Kültür Sanat.
• Taşağıl, A. (2020). Bozkırların İlk İmparatorluğu Hunlar. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Tishkin A. ve Dashkovskii P. (2001). İzuçeniye planigrafii mogilnikov pazırıkskoy kulturı Altaya. Prirodnıe usloviya i kultura Zapadnoy Mongolii i sopredelnıh regionov: Tezisı dokladov V mejdunarodnoy nauçnoy konferentsii. 163-164.
• Tishkin A. ve Dashkovskii P. (2002). O vıdelenii lokalnıh variantov pazırıkskoy kulturı. Stepi Evrazii v drevnosti i srednevekovye. İzd. Gos. Ermitaja. Cilt 2, 166-168.
• Tishkin A. ve Dashkovskii P. (2003) Social Structure and World-Outlook System of the Altay Population in Scythian Epoch, Monograph. Altay University’s Publishing House.
• Tishkin, A. ve Shelepova, E. (2006) İzuçeniye Pominalnıh Soorujeniy Pazırıkskoy Kulturı Altaya”. Teoriya i praktika arheologiçeskih issledovaniy. No. 2, 57-75.
• Andreevskaya, Tatyana. https://www.turistka.ru/altai/photo.php?obj=561
• Graf, Natalya. Rosiyskaya Gazeta. https://rg.ru/2019/08/02/reg-sibfo/na-altae-pokazali-drevnejshuiu-grobnicu-v-strane.html