Osmanlı Duvar Resimlerinde Perde Motifi

Yıl 2024, Cilt: 33 Sayı: 1, 471 - 503, 22.08.2024

Övünç Didem Özsoy , İnci Kuyulu Ersoy

https://doi.org/10.29135/std.1457629

Öz

Osmanlı’nın Batılılaşma olarak adlandırılan döneminde, başkent İstanbul ve imparatorluğun o günkü sınırları içinde kalan diğer bölgelerinde karşımıza çıkan duvar ve tavan resimlerinin, geniş bir kullanım alanı bulduğu anlaşılmaktadır. Bu dönemde duvar ve tavan resimlerinde ele alınan konular, gerçek dünyanın manzaralarından hayali yerlerin manzaralarına; tek yapılardan, yapı gruplarına; çeşitli gemi tasvirlerinden, çanak veya vazolara girerek boyut kazanmış meyve ve çiçekli natürmortlara; hatta insan figürlerinden hayvan figürlerine kadar uzanan geniş bir yelpaze sunar. Bazı resimlerde görülen, üzerine bıçak saplanmış karpuz veya çeşitli meyve resimleri ile kulak, makas, yürek gibi birtakım motiflerin ise bunlarda bazı sembolik anlamlar bulunması gerektiğini düşündürür. Duvar resimlerinde sıklıkla kullanılan motiflerden biri olan perde de resimlerde kapladığı alan, ihtişam ve özellikle bazı mekanlarda tek başına kullanılması ile, sadece dekoratif özellikleriyle değil, aynı zamanda sembolik anlamlar çerçevesinde ele alınabilecek motiflerden biridir. İşlevleri aslında ışığı, ısıyı kesme, mekânı bölmelere ayırma, saklanan nesneleri ortaya çıkarma gibi kullanım amaçlarıyla fiziksel ve pratik olan perdeler; demetlenebilme ve sallandırılabilme konusundaki etkileyici özellikleri ile dramatik sanatların yoğunlaştırılmış olayları için de uygun bir çerçeve olarak daima değerlendirilmiş; sosyal, estetik veya dini öneme sahip mesajları ileterek, törensel, kamusal veya devlete ait özel alanların temsilcileri haline gelmişlerdir. Osmanlı duvar resimlerinde gerek sivil gerek dini mimaride yer alan perde motifleri de drape, saçak, renk tonlamaları ve ışık-gölge oyunları ile zenginleştirilerek, çerçevelediği konuya ya da yapıldığı mekâna hareket ve derinlik kazandırma, soyluluk ve kutsallık kavramlarını temsil etme gibi amaçlarla kullanılmışlardır. Bu çalışmada, Batılılaşma Dönemi’nde Anadolu duvar ve tavan resimlerinde sıkça karşımıza çıkan perde motifi çeşitli örneklerle detaylı bir şekilde ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Resim Sanatı, Batılılaşma Dönemi, Duvar Resmi, Tavan Resimi, Anadolu, Perde Motifi

Curtain Motifs in Ottoman Wall Paintings

Öz

During the Westernization of the Ottoman Empire, which started in the second half of the 18th century and lasted until the beginning of the 20th century, both in the capital Istanbul and in the regions within the borders of the empire at the time such as the Balkans, Aegean Islands, Middle East and North Africa, wall and ceiling paintings appear to have been widely used. It appears that the wall and ceiling paintings encountered in residences and places of worship in all places from central cities to remote villages of Anatolia were painted simultaneously with the capital city.
Although decorating walls and ceilings is a long-standing tradition among the Turks, there is a differentiation in subject and form in the works produced during the late period. Topics covered in Ottoman wall and ceiling paintings of this period encompass a broad range, including landscapes of real and imaginary places, depictions of individual buildings or ships, still life featuring fruits and flowers that have been given dimension by being placed in bowls or vases, and decorations incorporating human or animal figures. The presence of fruit images with knives stuck in them, as well as motifs such as ears, scissors and hearts in some of the paintings, suggests that there must be some symbolic meanings embedded within them. Curtain, a motif frequently used in wall paintings, can be considered part of this symbolic group, given their prominent placement within the paintings, the splendor and especially with being used alone as a large size in some places.
While curtains primarily serve physical and practical functions such as blocking light or heat, dividing space into different compartments for privacy and revealing hidden or covered objects, they have also been consistently used as a suitable frame for the intensified events of both the physical life and the dramatic arts at all times with their various hanging styles and designs created by taking into account their fascinating capacity to be draped, stretched and swayed. Furthermore, curtains have served as spokesmen for ceremonial, public or private spheres by conveying messages of social, aesthetic or religious significance. Curtains, which were occasionally used as a means of expression in Ottoman society were also used as a motif in wall paintings in both civil and religious architecture, enriched with drape, over drapery, fringe, tiebacks, color tones and light-shadow plays for purposes such as conveying motion and depth, as well as representing concepts of nobility and sanctity to the subjects framed within or the locations in which they are made.
In our paper, the features of the curtain motif, which is an important image enriching Ottoman architectural decoration of the Westernization Period and is frequently encountered in Anatolian wall and ceiling paintings, will be tried to be revealed through examples from regions outside the capital city, by covering different aspects such as form, style and period.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Painting, Ottoman-Turkish Westernization, Wall Painting, Ceiling Painting, Anatolia, Curtain Motif

Kaynakça

• Acar, T. (2013). Kemeraltı Çarşısı’ndaki Duvar Çeşmelerinin Bezeme Öğeleri Açısından İrdelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (30/1), 1-18.
• Academy of Traditional Art, The Cave Temple at Thirunandikara in Kanyakumari District in Tamilnadu. https://www.academyoftraditionalart.com/blog/Indian-wall-paintings/. Erişim: 17 Eylül 2023.
• Alashari, D.M. (2022). The Endowment Devoted To The Kiswah Of The Kaaba: A Historical Study. AZKA International Journal of Zakat & Social Finance, (3/1), 125-133.
• Altıer, S. (2021). Osmanlı Süsleme Sanatlarında Girland. Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, (5/2), 377-406).
• Arık, R. (1976). Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Arık, R. (1999), Osmanlı Sanatında Duvar Resimleri, Osmanlı Ansiklopedisi, C. 11, 423-436. Ankara. Yeni Türkiye Yayınları.
• Arseven, C. E. (1975). Perde. Sanat Ansiklopedisi, (IV), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Aslanapa, O. (1989), Türk Sanatı. Ankara: Remzi Kitabevi. 2. Basım.
• Aşıcı, Ö. (2010). Geçmişten Günümüze Perdenin Tarihi. İstanbul: Medya Yayıncılık.
• Ayırtır, G. (2018). Bezeklik Duvar Resimlerindeki 9. Tapınak Pranidhi Sahnelerinin Desen ve Tasvir Analizi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi/Güzel Sanatlar Enstitüsü, İstanbul.
• Aytaç, İ. ve Temel, E.Ç. (2009). Kayseri (Germir) İbrahim Akdağ Evinde Duvar Resimleri. Sanat ve İnsan Dergisi (1-2), 4-12.
• Başaranbilek, E. (2015). Lübbey Kışlağı ve Lübbey Camisi. İstanbul: Mas Matbaacılık.
• Bozer, R. (1987). Kula-Emre Köyü'nde Resimli Bir Cami. Türkiyemiz (53), 15-22.
• Bozer, R. (1988). Kula Evleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Bubur, R. ve İlter Alper, B.(2023). Kosova’nın İpek ve Yakova Bölgesinde Az Bilinen Osmanlı Camileri. Lyon.
• Center For Online Judaic Studies, Wall Painting of a Torah Shrine Flanked by Menorahs in the Jewish Catacomb of the Villa Torlonia, Rome, 4th Century, Erişim: 19 Eylül 2023 https://cojs.org/wall-painting-torah-shrine-flanked-menorahs-jewish-catacomb-villa-torlonia-rome-4th-century/
• Çağbayır, Y. (2017). Perde. Ötüken Türkçe Sözlük, (1), İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Çakmak, Ş. (1991). Denizli İli’ndeki Türk Anıtları (Camiler), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ege Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Çakmak, Ş. (tarihsiz). Muğla Cami ve Mescitleri. Muğla: Muğla Belediyesi Kültür Yayınları.
• Çayan, S. (2012). Geleneksel Antep Evlerinde Kalem İşi Bezeme ve Duvar Resimleri, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Çelebi, İ. (1998). Hicab. T.D.V (Türkiye Diyanet Vakfı) İslâm Ansiklopedisi, (17, 429-430) Ankara: TDV Yayınları.
• Çelik, E. ve Kuyulu Ersoy, İ. (2015). Kocaeli Yapılarında Bulunan Resimli Bezemelerden Örnekler. Uluslararası Gazi Akçakoca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, (Ed.: H. Selvi, M.B. Çelik), Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayını (101), 1651-1665.
• Çoruhlu, Y. (2007). Erken Devir Türk Sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayınevi
• Dalkılıç, Y. (2022). Denizli Camilerinde Perde Betimlemeleri. Anasay (22), 397-457.
• Devellioğlu, F. (1978). Perde. Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lügat. Eski ve Yeni Harflerle, Ankara: Doğuş Ltd. Şti. Matbaası, 3. Ofset Baskı.
• Ekiz, M. (2006). Nevşehir’de Türk Dönemi Mimari Eserleri. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), A.Ü./Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Eryılmaz, H. İ. (2021). Aydın, Koçarlı Cihanoğlu Camii Duvar Resimleri. Mîzânü'l-Hak: İslami İlimler Dergisi, (13), 173-193.
• Eryılmaz, H. İ. ve Özgür Yıldız, Ş. (2020). Manisa, Demirci’de Duvar Resimli İki Cami: Kışlak Eski Camii ve Ahatlar Camii. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (51), 69-107.
• Gültekin, R. E. (2013). İzmir Kemeraltı Bölgesi’ndeki Osmanlı Dönemi Çeşmeleri. İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı.
• Gürbıyık, C. (2010). Karaburun Yarımadası’nda Türk Mimarisi. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Gürsoy, E. (2015). Uşak’ta Perde Motifli Mihraplar. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, (10), 146-157.
• Hollander, A. (1975), The Fabric Of Vision: The Role Of Drapery In Art, The Georgia Review, 29/2, 414–465, Erişim: 14 Nisan 2023 https://www.jstor.org/stable/41397188?read-now=1&seq=1#page_scan_tab_content.
• İmamoğlu, V. (1992, 2000). Geleneksel Kayseri Evleri. İstanbul: Mas Matbaacılık.
• Karakaya, E. (2020) Hızır Bey Külliyesi. Kırklareli’nde XIV. Yüzyıla Ait Yapılar Topluluğu. T.D.V (Türkiye Diyanet Vakfı) İslâm Ansiklopedisi, (EK-1, 556-557), Ankara: TDV Yayınları.
• Katrancı, B. (2024). Manisa Kırkoluk Mosque Mural Paintings. Research And Evaluation In Social Sciences And Humanities, (Ed.: D. İliç ve İ.A. Karaaslan), Ankara: Gece Kitaplığı. 63-74
• Kuyulu, İ. (1990). Kırkağaç Çiftehanlar Camii. Arkeoloji ve Sanat Tarihi Dergisi [Sanat Tarihi Dergisi] (V), 103-115.
• Kuyulu, İ. (1994). Bademli Kılcızade Mehmet Ağa Camii (Ödemiş/İzmir). Vakıflar Dergisi (24), 147-158.
• Kuyulu, İ. (1998). İzmir ve Çevresindeki Bir Grup Duvar Resminin İncelenmesi. II. Uluslararası İzmir Sempozyumu Tebliğler (Haz. N. Ülker), 58-78.
• Kuyulu, İ. (2000). Anatolian Wall Paintings and Cultural Traditions. EJOS (Electronical Journal of Oriental Studies) (III), 1-27 Erişim: 27 Mart 2023 https://www.academia.edu/6076772/
• Kuyulu Ersoy, İ. (2001). Çakırağa Konağı. Birgi, Tarihi, Tarihi Coğrafyası ve Türk Dönemi Anıtları (Haz. Rahmi Hüseyin Ünal), T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları: Ankara 141-152.
• Kuyulu Ersoy, İ. (2019). Batı Anadolu’dan Adalara Duvar Resmi Bağlamında Midilli’de Resimli İki Konut. Sanat Tarihi Dergisi, (XXVIII/1), 165-191.
• Kültür Envanteri, Terzizâde Konağı, Havran, Cangül, C ve Şentürk, A.E. (Ed.), https://kulturenvanteri.com/en/yer/havran-terzizade-konagi/. Erişim: 05 Mayıs 2023
• Maguire, E.D. (2019), Curtains at the Threshold: How They Hung and How They Performed. Catalogue of the Textiles in the Dumbarton Oaks Byzantine Collection, (Ed. Gudrun Bühl and Elizabeth Dospěl Williams), Washington, D.C. Erişim: 24 Mart 2023 https://www.doaks.org/resources/textiles/essays/maguire.
• Mumcuoğlu, M. ve Garfinkel, Y. (2020). Was a Sacred Curtain (Parokhet) Depicted on Portable Shrines in the Ancient Near East?. Religions (11/469), 1-19.
• Mustafapaşa, Zekir Yaman Konağı, Erişim: 29 Mayıs 2023 https://mustafapasakapadokya.org/en/yapilar/2196-2.
• Okçuoğlu, T. (2000). XVIII. Ve XIX. Yüzyıllarda Osmanlı Duvar Resimlerinde Betimleme Anlayışı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özer Demirli, A. (2011). Milli Saraylar Tekstil Koleksiyonundaki 19. Yüzyıl İşlemeli Eserlerin Değerlendirilmesi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Özgür Yıldız, Ş. ve Eryılmaz, H.İ. (2020). Manisa, Demirci Merkez Hacı Mehmed Ağa Camii Duvar Resimleri. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (51), 7-36.
• Renda, G. (1977). Batılılaşma Döneminde Türk Resim Sanatı 1700 - 1850. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Renda, G. (1986). Göreme’de Korunması Gereken Bir Ev. III. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, 20-24 Mayıs 1985, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 103-132.
• Roberts, L. (2021), An Introduction To Frames With Covers, Shutters and Curtains, Part 2: Curtains on sacred works, Erişim: 22 Mart 2023 https://theframeblog.com/2021/12/.
• Roth, M.T. (Ed.). (2005). Pariktu A. The Assyrian Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago (12,P). Chicago: The University of Chicago, Institute For The Study Of Ancient Cultures, West Asia & North Africa, Erişim: 14 Şubat 2023 https://isac.uchicago.edu/research/publications/chicago-assyrian-dictionary.
• Sadebal, H. (tarihsiz). Perdenin Kitabı, Perdenin Dünü Bugünü Ve Yarını. Gernaz Tekstil Yayınları.
• Süslü, Ö. (1978). Adatepe’de Hacı Mehmet Ağa Konağı’nın Süslemeleri. İstanbul Devlet Mühendislik ve Mimarlık Akademisi Dergisi, (2), 99-114.
• Şener, D. (2011). 18. ve 19. Yüzyıllarda Anadolu Duvar Resimleri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Taş, E. (2021). Türk Tezyinatında Perde. SEFAD (45), 271-294.
• The Cleveland Museum of Art, Altar Front, Erişim: 15 Mart 2023 https://www.clevelandart.org/art/1948.25.
• Turgut, M. (2019). Some Animal Offerings In The Hittite Rituals. International Journal of Agriculture, Forestry and Life Science (3/1), 31-43.
• Türk Dil Kurumu. (2022). Perde. Genel Açıklamalı Sözlük. Erişim: 30 Kasım 2023 https://sozluk.gov.tr.
• Türkiye Kültür Portalı, Serbanşah/Savranşah Camii-Denizli, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Erişim: 19 Şubat 2023
• https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/denizli/gezilecekyer/serbansah-savransah-camii.
• Uludağ, S. (1996). Gayn. T.D.V (Türkiye Diyanet Vakfı) İslâm Ansiklopedisi, (Cilt 13, 417) Ankara: TDV Yayınları.
• Uludağ, S. (1998). Hicab. Tasavvuf. T.D.V (Türkiye Diyanet Vakfı) İslâm Ansiklopedisi, (Cilt 17, 430-431) Ankara: TDV Yayınları.
• Uysal, Z. (2020). Çanakkale İlinde Ahşap Direkli Camiler. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Ülkü, O. (2016). Osmanlı Mimarisinde Manzara Resimleri Süslemeciliği Bağlamında Koçarlı-Cincin Köyü Cihanoğlu Hacı Abdülaziz Efendi Camii Duvar Süslemelerinin Değerlendirilmesi. Sanat Tarihi Dergisi (25/2), 277-293.
• Ürer, H. (2013). Su Yapıları Mimarisi, İzmir Kent Ansiklopedisi, Mimarlık 1, (Birinci Cilt), İzmir: İzmir Büyükşehir Belediyesi Kent Kitaplığı.
• Yates, J. (1875). Velum. A Dictionary of Greek and Roman Antiquities, London: J. Murray, Erişim: 04 Mart 2023 https://penelope.uchicago.edu/Thayer/e/roman/texts/secondary/smigra*/velum.html.
• Yavaş, A. (2016). Çanakkale, Bayramiç Hadımoğlu Konağı. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, (14/20), 207-227.
• Yıldırım, S. (2013). Burhaniye Şahinler Köyü Camii Duvar Resimleri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (29), 295-281.
• Zincirkıran Can. G. ve Demirarslan, D. (2020). İç Mimaride Perde ve Perde Görevi Gören Elemanlar, Ankara: İksad Yayınevi.