Kullanımlar ve Doyumlar Kuramından Esinle: Neden Kısa Film İzliyoruz?

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2 (Uluslararası Kısa Film, Video ve Fotoğraf Sempozyumu Özel Sayısı), 126 - 144

Eda Türkay

Öz

Giriş ve Çalışmanın Amacı: Kullanımlar ve doyumlar kuramı, iletişim araştırmaları içerisinde gelişen bir kuramdır. Kendinden önceki etki araştırmalarının gündeminde yer alan, medyanın izleyiciyle ne yaptığı sorgulamasını tersine çevirerek izleyicinin medya ile ne yaptığı sorgulamasını başlatmıştır. Bu çalışmada, kuramdan, bir anlatı türü olan kısa film ile izleyici arasındaki ilişkiyi bulgulamak için faydalanılacaktır. Çalışmanın amacı, neden kısa film izlediğimizi, kısa filmlerle nasıl bir doyum sağladığımızı ve ne tür bir ilişki kurduğumuzu kısa film takipçileri ile yapılan görüşmelerle somutlaştırmaktır.
Kavramsal/Kuramsal Çerçeve: Çalışma kuramsal çerçevesini kullanımlar ve doyumlar kuramı ile sınırlandırmaktadır. Kuramın geçmişi 1940’lı yıllara dayansa da bir kullanım ve doyum çalışması olarak nitelenmesini sağlayan kişi Elihu Katz’dır. Katz’ın 1959 yılında yazdığı makalesiyle ve sorduğu “İzleyiciler medya ile ne yapıyor?” sorusuyla kuramın temelleri atılmıştır. İzler kitlenin aktif olduğu düşüncesini temel alan kuramın kavramları, ‘aktif alıcı, aranan doyum, gereksinim ve güdüler, elde edilen doyum’dur. Söz konusu kavramlar çalışmanın kavramsal çerçevesini oluşturmakta, kavramların kısa film türü ve izleyicisi ile olan ilişkisi çalışmanın kapsamını ortaya koymaktadır.
Yöntem: Kullanımlar ve doyumlar kuramından ve kuramın temel sorusu olan izleyicinin medya ile ne yaptığı sorusundan esinle, kısa film izleyicilerinin neden kısa film izlemeyi tercih ettikleri sorgulaması, yarı yapılandırılmış derinlemesine görüşme yöntemi kullanılarak çözümlenecektir. Derinlemesine görüşme yöntemi, araştırmacı ile araştırmaya konu özneler arasındaki ilişkiyi sosyal etkileşim temelinde kurduğu ve çok yönlü bir iletişime zemin hazırladığı için tercih edilmiş; öznelerin yorumlarıyla zenginleşmesi beklenen bir görüşme talep edildiği için görüşmelerin yarı yapılandırılmış olması uygun bulunmuştur. Yöntemin uygulanacağı özneler, kısa film izleyicileridir.
Bulgular: Yapılan derinlemesine görüşmelerin neticesinde, kısa film izleme nedenlerinin, kısa filmin kısa süreli olması ve daha yaratıcı bir anlatı sunması şeklinde genelleştirildiği görülmüştür. Ayrıca çalışmada, kısa film izleyicilerinin, kısa film izleme motivasyonlarının sektörel ve anlatı boyutundaki gelişmeleri takip edebilmek için gözetim altına alma işlevinden doğduğu ve izleyicilerin kısa film izleyerek -en yüksek oranda- kültürel doyum sağladıkları bulgulanmıştır.
Sonuç: Derinlemesine görüşmeler neticesinde elde edilen, kısa filmin, kısa sürede yaratıcı anlatılar sunan alternatif bir mecra olarak değerlendirildiği görüşü ve izleyicilerin özellikle merak duygusuyla ve kültürel doyum sağlamak amacıyla kısa filme yöneldikleri bulgusu, öznel değerlendirmeler ve bireysel yorumlar olarak ele alınmıştır. Çalışma neticesinde elde edilen bulguların yorum olarak nitelenmesinin en temel sebebi, kullanımlar ve doyumlar kuramında da özellikle ifade edilen bireysellik vurgusudur.

Anahtar Kelimeler

Kısa Film, Kullanımlar ve Doyumlar, Seyir Deneyimi, Elihu Katz, Aktif İzleyici

Inspired by Uses and Gratifications Theory: Why Do We Watch Short Films?

Öz

The Purpose of the Study: Uses and gratifications theory is a theory that develops within communication research. It reversed the examination of what the media does with the audience, which was on the agenda of previous media effect studies, and started questioning what the audience does with the media. In this study, theory will be used to discover the relationship between the audience and the short film, which can be considered an alternative narrative medium. The aim of the study is to concretize why we watch short films, what kind of satisfaction we get from short films and what kind of relationship we establish through interviews with short film followers.
Literature Review/Background: The study limits its theoretical framework to the uses and gratifications theory. Although the history of the theory dates back to the 1940s, the person who defined it as a use and satisfaction study is Elihu Katz. The issue of the theory is what Katz wrote in his 1959 article and asked, "What do audiences do with the media?" is in the question. The concepts of the theory, which is based on the fact that the audience is active, are active audience, satisfaction sought, satisfaction obtained. The concepts in question constitute the conceptual framework of the study, and the relationship of the concepts with the short film genre and its audience reveals the scope of the study.
Method: Inspired by the uses and gratifications theory and the basic question of the theory, which is what the audience does with the media and why they prefer the content they prefer, the question of why short film viewers prefer to watch short films will be analyzed using the semi-structured in-depth interview method. The in-depth interview method was preferred because it establishes the relationship between the researcher and the subjects of the research on the basis of social interaction and paves the way for multifaceted communication; since an interview was requested that was expected to be enriched by the comments of the subjects, it was deemed appropriate for the interviews to be semi-structured. The subjects to whom the method will be applied are short film viewers.
Results: As a result of the in-depth interviews, it was observed that the reasons for watching short films were generalized as short films being short-term and presenting a more creative narrative. In addition, it was found in the study that the motivation of short film viewers to watch short films arose from the function of surveillance in order to follow developments in the sector and narrative dimension, and that viewers achieved -at the highest rate- cultural satisfaction by watching short films.
Conclusion: The view that short films are evaluated as an alternative medium that offers creative narratives in a short time, and the finding that viewers turn to short films especially out of curiosity and to provide cultural satisfaction, obtained as a result of in-depth interviews, are considered as subjective evaluations and individual comments. The most fundamental reason why the findings obtained as a result of the study are characterized as comments is the emphasis on individuality, which is also particularly expressed in the theory of uses and gratifications.

Anahtar Kelimeler

Short Film, Uses and Gratifications, Viewing Experience, Elihu Katz, Active Audience

Kaynakça

• ASLAN, Ö. (2019). Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı bağlamında Instagram kullanımı üzerine bir inceleme. İstanbul Arel Üniversitesi İletişim Çalışmaları Dergisi, Cilt 6 (13), 41-65.
• ASLAN, Ö., YİĞİTER, A. (2021). Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı bağlamında Netflix tüketimi: Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi örneği. 19 Mayıs Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 2 (4), 850-877.
• BAYRAM, F. (2007). Bireylerin gazete okuma alışkanlıkları: kullanımlar ve doyumlar yaklaşımına göre okuyucu davranışları, tercihleri ve nedenleri üzerine bir uygulama. (Doktora Tezi). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• BAYRAM, F. (2008). Gazete okurlarının okuma motivasyonları ve doyumları üzerine bir kullanımlar ve doyumlar araştırması. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 8 (1), 321-336.
• BERELSON, B. (1949). What “missing the newspaper” means. (P. F. Lazarsfeld & F. N. Stanton, Ed.), Communication Research 1948–1949 ss. 111–129. New York: Harper.
• BİÇER, S., ŞENER, Y. (2020). Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı bağlamında üniversite öğrencilerinin youtube kullanım alışkanlıkları. Selçuk İletişim, Cilt 13 (2), 589-627.
• CAN, A. (2005). Kısa film. Konya: Tablet.
• CANTRIL, H., ALLPORT, G. (1935). The psychology of radio. New York: Harper.
• CEVHER, R. USTAKARA, F. (2019). Kullanımlar ve doyumlar teorisi bağlamında sosyal medya kullanımına yönelik bir araştırma. Journal of Social Humanities and Administrive Sciences, Cilt 5 (19), 812-831.
• ELİTAŞ, T. (2020). Kısa film tekniği. Dijital film teknikleri. (İ. E. Zenderen, Ed.). ss.189-213. Ankara: Akademi Kitabevi.
• ERÇETİNGÖZ, A. (2023). Kırmızı Balon (1956) kısa filmine antropomorfist bir yaklaşım. Kısa filmler ne anlatıyor, nasıl anlatıyor?. s.145-166, Konya: Literatürk.
• ERDAL AYTEKİN, P. (2023). Kısa metraj filmde sömürgecilik karşıtı etkiler ve üçüncü dünya sinemasında Ousmane Sembene: Arabacı. Kısa filmler ne anlatıyor, nasıl anlatıyor?, ss.103-126, Konya: Literatürk.
• ERDOĞAN, İ., ALEMDAR, K. (2005). Öteki kuram. İstanbul: Erk Yayınları
• FİSKE, J. (2003). İletişim çalışmalarına giriş. (2. baskı). (S. İrvan, Çev.). Ankara: Bilim Sanat.
• GEZGİN, U. B. (2018). Kullanımlar ve doyumlar kuramı açısından bir yaygın eğitim aracı olarak sosyal medya: eğitimcilere öneriler. İzlek Akademik Dergi, Cilt 1 (1), 12-35.
• GÜLMEZ, M., YALÇINTAŞ, D. (2023). Kullanımlar ve doyumlar teorisi bağlamında üniversite öğrencilerinin aşırı izleme (binge watching) davranışlarına yönelik bir araştırma. Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 20 (1), 1-16.
• GÜNDEL, N., ERÇETİNGÖZ, A. (2023). Sunuş. Kısa filmler ne anlatıyor, nasıl anlatıyor?, s.5-10, Konya: Literatürk.
• HERZOG, H. (1940). Professor quiz: a gratification study. (P. F. Lazarsfeld & F. N. Stanton, Ed.), Radio and the printed page (ss. 64–93). New York: Duell, Sloan & Pearce.
• IŞIKLAR, U. (2023). Kısa filmin olanakları: Room 8 örneğinde imgesel gösterenlerin düşünsel metaforlara dönüşümüne dair bir analiz. Kısa filmler ne anlatıyor, nasıl anlatıyor?, s.83-102, Konya: Literatürk.
• ILGAZ BÜYÜKBAYKAL, C., TEMEL, G. (2019). Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı bağlamında sosyal medya kullanımı ve gençlik. International Journal of Cultural and Social Studies, Cilt 5 (2), 434-447.
• IŞIK, G., CİRİT, İ. (2020). Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı ile Second Life Yaşam Dünyası örneği. Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi, Cilt 5, 16-43.
• KAHRAMAN, N. (2019). Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı bağlamında iletişim alanında yapılan lisansüstü tezler üzerine bir inceleme. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, Cilt 48, 98-120.
• KARAKOÇ, E., GÜLSÜNLER, M. E. (2012). Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı bağlamında Facebook: Konya üzerine bir araştırma. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, Cilt 18, 42-57.
• KATZ, E., BLUMLER, J. G., GUREVITCH, M. (1973). Uses and gratifications research. The Public Opinion Quarterly, Cilt 37 (4), 509-523.
• KAYNAR, T. (1993). Önce kısa film vardı. İstanbul: Antrakt Yayınları.
• KÖKSAL, T. (2022). Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı çerçevesinde sosyal medya uygulamaları. Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 8 (2), 225-235.
• KÜÇÜK DURUR, E., AKBABA, N. (2022). Kullanım ve doyumlar yaklaşımı bağlamında internet dizi izleyicileri üzerine bir analiz. Yeni Medya, Cilt 12, 283-301.
• KÜÇÜKKURT, M., HAZAR, M. Ç., ÇETİN, M., TOPBAŞ, H. (2009). Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı perspektifinden üniversite öğrencilerinin medyaya bakışı. Selçuk İletişim, Cilt 6, 37-50.
• MAIGRET, E. (2014). Medya ve iletişim sosyolojisi. (4. baskı). (H. Yücel, Çev.). İstanbul: İletişim.
• MCQUAIL, D., WINDAHL, S. (1997). Kitle iletişim modelleri. (K. Yumlu, Çev.). Ankara: İmge.
• ÖZARSLAN, H., NİSAN, F. (2011). Kullanımlar ve doyumlar perspektifinden televizyon izleme alışkanlıkları ve motivasyonları: Gümüşhane örneği. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, Cilt 1, 24-43.
• ÖZÇETİN, B. (2010). Kullanımlar ve doyumlardan izlerkitle sosyolojisine: Türkiye'de izlerkitle çalışmaları. İletişim: Araştırmaları, Cilt 8 (2), 9-37.
• ÖZÇETİN, B. (2020). Kitle iletişim kuramları: kavramlar, okullar, modeller. (4. baskı). İstanbul: İletişim.
• ÖZER, Ö. (2017). Kullanımlar ve doyumlar kuramı çerçevesinde Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İ.İ.B.F. öğrencilerinin Twitter kullanımı üzerine bir analiz. Intermedia International e-Journal, Cilt 4 (6), 40-58.
• ÖZTÜRK, S., ODABAŞ, B. (2017). Alternatif medya örneği olarak kısa film. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırması Dergisi, Cilt 7 (1), 95-120.
• RUGGIERO, T. E. (2000). Uses and gratifications theory in the 21st century, Mass Communication & Society, Cilt 3 (1), 3-37.
• SCOGNAMILLO, G. (1993). Kısa film için önsöz. Önce kısa film vardı. (T. Kaynar, Yazar) s.5-6. İstanbul: Antrakt Yayınları.
• SEVERIN, W. J., TANKARD, J. W. (1979). Communication theories. New York: Hasting House.
• SÖZKESEN, M. E., ŞAHİN, Y. (2022). Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı perspektifinden televizyon yarışma programları: Survivor yarışması üzerine bir inceleme. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 13 (3), 1086-1102.
• SUCHMAN, E. (1942). An invitation to music. Radio research. (P. F. Lazarsfeld & F. N. Stanton, Ed.). New York, Duell, Sloan and Pearce.
• SUCU, İ. (2019). Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı perspektifinden dijital oyunlar ve Second Life örneği. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, Cilt 5 (9), 44-57.
• ŞAMİLOVA, A., AYHAN, N. (2022). Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı çerçevesinde yaşlı bireylerin sosyal medya kullanım davranışı örüntüleri. Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi, Cilt 7 (2), 106-122.
• TEKBIYIK, H., ÜNAL, M. A. (2023). Kullanımlar ve doyumlar kuramı bağlamında astroloji ve medya ilişkisi: Instagram kullanımı üzerine etnografik bir araştırma. Intermedia International e-Journal, Cilt 10 (18), 195-215.
• ÜRKMEZ, S., ESKİCUMALI, A. (2021). Kullanımlar ve doyumlar teorisi çerçevesinde COVID-19 pandemi sürecinde bireylerin sosyal medya kullanım motivasyonları: Instagram örneği. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 4 (2), 111-129.
• YAVUZ, A., TARHAN A. (2021). Kullanımlar ve doyumlar kuramı çerçevesinde televizyon izleme alışkanlıkları ve motivasyonları. İNİF E-Dergi, Cilt 6 (2), 450-476.
• YAYLA, H. M. (2018). Kullanımlar ve doyumlar bağlamında Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi öğrencilerinin sosyal medya kullanımı: Instagram örneği. Selçuk İletişim, Cilt 11 (1), 40-65.
• WAPLES, D. BERELSON, B. BRADSHAW, F. R. (1940). What reading does to people. Chicago: University of Chicago Press.
• WOLFE, K. M. FISKE, M. (1949). Why Children Read Comics. Communications research. (P. F. Lazarsfeld & F. N. Stanton, Ed.). New York, Harper.