Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sisteminde Cumhurbaşkanının Sorumluluğu

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 237 - 276, 30.12.2022

Sümeyye Kara

Öz

Devlet başkanlarının yetki ve sorumlulukları hususu hükümet sistemlerine göre farklılık göstermektedir. Sorumluluk türleri hukuki, cezai ve siyasi sorumluluk olarak üç ana başlıkta incelenmektedir. Hükümet sistemlerinin yapılarına göre devlet başkanlarının sorumlulukları azalmakta ya da artmaktadır.
1982 Anayasasında 2017 yılında yapılan değişiklik sonucunda hükümet sistemi değişmiştir. Yeni oluşan hükümet sistemi kendine özgü özellikler barındırmaktadır. Hükümet sistemi ile beraber devlet başkanının sorumlulukları da değişmiştir. Parlamenter sistemdeki temsili cumhurbaşkanının yerini aktif bir cumhurbaşkanı almıştır.
16 Nisan 2017 tarihinde yapılan referandum sonucu Anayasanın 105. Maddesinin başlığı “sorumsuzluk ve sorumluluk hali” iken “cumhurbaşkanının cezai sorumluluğu” olarak değiştirilmiştir. Bununla beraber cumhurbaşkanının siyasi, hukuki ve cezai sorumluluğu değişmiştir. Değişiklik ile yargılama usulü ve sonucu da düzenlenmiştir. 24 Haziran 2018 tarihinde yapılan TBMM ve Cumhurbaşkanlığı seçimi sonunda Cumhurbaşkanının yemin etmesiyle yeni hükümet sistemi uygulanmaya başlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Siyasi Sorumluluk, Cezai Sorumluluk, Hukuki Sorumluluk, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi, 2017 Anayasa Değişiklikleri

Kaynakça

• KAYNAKÇA ALDIKAÇTI, Orhan, “1961 Anayasası’nda Devlet Başkanı Kararnamelerinin İmzalanması”, İstanbul Üniversitesi Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi, 1968, C.1, S.2, ss.30-46.
• ANAYURT, Ömer, Anayasa Hukuku Genel Kısım, 1. Baskı, Ankara 2018, Seçkin Yayıncılık.
• ARDIÇOĞLU, Artuk, “Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi”, Ankara Barosu Dergisi, 2017, C.75, S.3, ss.19-51.
• ATAR, Yavuz, Türk Anayasa Hukuku, 7. Baskı, Konya 2012, Mimoza Yayınları.
• AYGEN, Murat/ ATMACA, Yıldız, “ Kuruluşunun İlk Yıllarında Türkiye Cumhuriyeti'nde Uygulanan Hükümet Sistemleri” , Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 2019, C.2, S.2, ss.386-401.
• AYKANAT, Tuğba, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde Cumhurbaşkanının Sorumluluğu, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2018.
• BOZKURT, Emine Esra, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde Cumhurbaşkanı’nın Düzenleyici İşlemleri (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), KSİÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş 2021.
• CAMGÖZ, Mehmet Fatih, 1982 Anayasasına Göre Cumhurbaşkanı ve Cumhurbaşkanının Konumuna İlişkin Hükümet Sistemi Tartışmaları(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bolu 2010.
• ÇIRAKÇI, Aylin, 2017 Anayasa Değişiklikleri Çerçevesinde Cumhurbaşkanının Cezai Sorumluluğu (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Ankara 2019.
• DÖNMEZ, Ömer, "Hükümet Sistemleri ve Hükümet Sistemlerinin Türkiye Açısından Değerlendirilmesi" <http://web.e-baro.web.tr/uploads/45/Etkinlikler/2015/1_Omer_Donmez.pdf >, e.t: 02.01.2020.
• ERDOĞAN, Mustafa, 1982 T.C. Anayasası’ na Göre Cumhurbaşkanının Hukuki Durumu(Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1987.
• GÖNENÇ, Levent/ KONTACI, Ali Ersoy, “2017 Tarihli Anayasa Değişikliği Sonrasında Yasama- Yürütme İlişkileri” TBB Dergisi, 2019, S.145, ss.53-79.
• GÖREN, Zafer, “2017 Anayasa Değişikliği İle Getirilen Sistemde Cumhurbaşkanı” İTÜSBD, 2019, S.36, ss.1-28.
• GÖZLER, Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Teorisi, 1.Baskı, Bursa 2011, Ekin Yayınları.
• GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku, 3. Baskı, Bursa 2019, Ekin Yayınları.
• GÜLFİDAN, Osman Serkan, Cumhurbaşkanının Cezai Sorumluluğu (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2010.
• GÜLFİDAN, Osman Serkan, “1982 Anayasası Çerçevesinde Cumhurbaşkanının Siyasi ve Cezai Sorumluluğu” Anayasa Hukuku Dergisi, 2016, C.5, S.9, ss.131-170.
• GÜLLER, Abdülsamet, 2007 Anayasa Değişiklikleri Sonrası Türkiye’de Cumhurbaşkanının Anayasal Konumu (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2016.
• Güncel Türkçe Sözlük, http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5aed92fa540134.25138616,
• İBA, Şeref/ KILIÇ, Abbas, Anayasa Yargısı Dersleri, Gözden Geçirilmiş 2.Baskı, Ankara 2018, Turhan Kitabevi.
• İTİŞGEN DÜLGER, Rezzan, Parlamenter Sistemde Devlet Başkanının Cezai Mesuliyeti (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2017.
• KILIÇ, Abbas, Parlamenter Rejimlerde ve Türkiye’de Bakanların Bireysel Siyasi Sorumluluğu (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2010.
• KİREMİTÇİ, Mehmet ,Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2019.
• NOHUTÇU, Ahmet/ ÜNDAL, Melek, Anayasa Hukuku, 12. Baskı, Ankara 2015, Savaş Kitap Yayınevi.
• ÖZBUDUN, Ergun, “Cumhurbaşkanının Sorumluluğu ve Sorumsuzluğu”, 11.06.2009, http://www.dunyabulteni.net/yazar/ergun-ozbudun/10222/cumhurbaskaninin-sorumlulugu-vesorumsuzlugu, E.T. 05.04.2020.
• ÖZBUDUN, Ergun, “İngiltere ve Amerika’da Meclis Tahkikatı”, AÜHFD, 1960, C.17, S.1-4, ss.219-248.
• ÖZBUDUN, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Gözden Geçirilmiş 19. Baskı, Ankara 2019, Yetkin Yayınları.
• ÖZDEN,Yekta Güngör, “Cumhurbaşkanının Yargılanması” Terazi Hukuk Dergisi, C.2, S.13, s.17-19.
• ÖZKUL, Fatih, 1982 Anayasasında Cumhurbaşkanı (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2011.
• POLAT, Alparslan, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi( Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi) , Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2019.
• REZAZAD, Yaser, Türk Hukukunda Sorumluluk Kavramı Ve Kusursuz Sorumluluk Hâlleri (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2016.
• SESLİ, Mutlu, Yürütmenin Başı Olarak Cumhurbaşkanının Hukuki Konumu (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat 2006.
• TAŞDÖĞEN, Salih, “Cumhurbaşkanının Cezai Sorumluluğu”, DEÜ Dergisi, Prof. Dr. Durmuş Tezcan’a Armağan, 2019, C.21, Özel Sayı, ss.1293-1324.
• TAŞKIN, Ş.Cankat, “1982 Anayasası’nda Cumhurbaşkanının Sorumsuzluğu” TBB Dergisi, 2011, C.0, S.92, ss.384-418.
• TUNÇ, Hasan/ BİLİR, Faruk/ YAVUZ, Bülent, Türk Anayasa Hukuku, Gözden Geçirilmiş 3.Baskı, Ankara 2011, Berikan Yayınevi.
• TÜLEN, Hikmet, Türk Anayasa Hukukunda Bakanların Cezai Sorumluluğu Ve Meclis Soruşturması, 1. Baskı, Konya 1999, Mimoza Yayınları.
• URAL, Yurdanur, Türk Anayasal Sisteminde Cumhurbaşkanının Konumu ve Yetkilerine İlişkin Tartışma ve Öneriler Üzerine Bir İnceleme( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta 2008.
• ÜNAL AÇIKGÖZ, Merve, 2017 Anayasa Değişiklikleri Bağlamında Yürütmenin Denetlenmesi (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2021.
• Yargıtay HGK, E.2001/19-652, K.2001/705, 10.10.2001 (https://www.hukuki.net/ictihat/Yargitay_Hukuk_Genel_Kurulu_2001_19_652.php E.T. 15.03.2020).
• YILDIZ, Abdulkadir, “Cumhurbaşkanlığı Sisteminde Cumhurbaşkanının Sorumluluğu Meselesi” KÜSBD, 2019, C.9, S1, ss.1-20.
• YİĞİTER, Murat, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sisteminde Cumhurbaşkanının Yürütme Yetkisi ve Sorumlulukları (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2019.