İSLAM HUKUKUNUN İNGİLİZ COMMON LAW ÜZERİNDEKİ ETKİSİ TARTIŞMALARI III

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 2, 63 - 87

Şahban Yıldırımer

Öz

İslam hukuku ile common law arasında kimi alanlardaki benzeşim, bu hukuk sistemlerinin karşılıklı etkileşimini akla getiriyordu. Yapılan bilimsel çalışmalar bu etkileşimin karşılıklı olmaktan daha ziyade tek taraflı olduğunu destekler mahiyette idi. Bu alandaki ilk kıvılcımın “trust” kurumunun kökeni araştırılırken ortaya çıktığını ifade etmek mümkündür. Bu yüzyılın ortalarında Henry Cattan bu etkiyi en yüksek perden dillendirdi. Aynı alanda çalışmalar ardı ardına devam etti. Monica M. Gaudiosi, kendisinden önceki araştırmacının iddialarını teyit etmekle kalmamış, İngiliz medeniyetinin eşsiz eğitim kurumu Oxford’un kurumsal yapısını İslami vakıf kurumuna borçlu olduğunu iddia etmiştir.
Akademik çalışmalar etki alanlarını genişlettikçe bu etkinin kısmi değil genel olduğuna dair kanaatleri doğruluyordu. Ancak genel bir etkiden bahsedebilmek için çok daha fazla veriye ihtiyaç vardı. Aksi takdirde bu iddia, akademik anlamda temelsiz bir iddia olarak bilimsellik düzeyine ulaşmamış olacak ve bir temenniden hatta vehimden ibaret kalacaktı. George Makdisi İslami eğitim kurumları, bu arada medrese eğitiminin İngiliz kültürü üzerindeki etkisine dair son derce ciddi araştırmalar yaptı ve bu alana ilişkin iki eser ortaya koydu.
Konu ikinci kuşak araştırmacıların da ilgi alanı içinde olmayı sürdürdü. Baba Makdisi’nin araştırmalarına oğul Makdisi yenileriyle katkı sağladı. Araştırma verileri kısmi etkiden genel ve tümel bir etkiye işaret ediyordu. Nihayet J. Makdisi, kendisinden önceki tüm akademik ve bilimsel araştırmaları da arkasına alarak en güçlü ifadeyle şu iddiayı dillendirdi: Common law sistemini etkilemesi mümkün ve muhtemel tüm hukuk sistemleri, bu hukuk anlayışı ile doku farklılığına sahiptir. Bu nedenle sadece bir tek hukuk sisteminin etkisinden bahsedilebilir, o da İslam hukukudur.

Anahtar Kelimeler

İslam hukuku, İngiliz hukuku, Anayasa hukuku, Ceza hukuku, Ticaret hukuku

Kaynakça

• ALACAKAPTAN, Uğur, İngiliz Ceza Hukukunda Suç ve Cezaların Kanuniliği Prensibi, Ajans-Türk Matbaası, Ankara (t.y.).
• BADR, Gamal Moursi “Islamic Law: Its Relation to Other Legal Systems” The American Journal of Comparative Law, Spring, 1978, Vol. 26, No. 2.
• BEDİR, Murteza, “Oryantalizm ve İslâm Hukuku”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, Dergisi, Sayı: 4, 2004.
• BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, (Yayına hazırlayan: KUYAŞ Ahmet) Y K Y, İstanbul 2002.
• BOISARD, Marcel A., “Batının Kamu ve Uluslararası Hukukuna İslâm’ın Muhtemel Tesiri Üzerine”, (Çev. ULUSAL, Şemsettin), marife, yıl. 4, sayı. 2, güz 2004.
• CROZAT, Charles, “XIX. Asırdan Zamanımıza Değin İngiliz Âmme Hukukunda Egemenlik Kavramı”, (Çev. TUNAYA, Tarık Zafer), (İ.Ü.H.F.M.) c. XI, s. 1-2, Kenan Matbaası, İstanbul 1945.
• ÇAĞIL, Orhan Münir, Hukuk Metodolojisi Dersleri, Kenan Matbaası, İstanbul 1949.
• GENCER, Bedri, Hikmet Kavşağında Edmund Burke ile Ahmed Cevdet, Melisa Matbaacılık, İstanbul 2011.
• DAVID, Rene, Çağdaş Büyük Hukuk Sistemleri, (Çev. KÖTELİ, Argun) Üçdal Neşriyat, İstanbul (ty).
• DICEY, Albert Venn, Introduction to the Study of the Law of the Constitution, London 1915.
• GÖLCÜKLÜ, Feyyaz, “İngiliz Adî Teşkilâtı”, (A.Ü.S.B.F.D.), Yıl 1955, Cilt 10, Sayı 01.
• GÖKKILIÇ, Deniz, “İngiltere’de Hukuk Devleti Anlayışı”, İstanbul Üniversitesi Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi, c. IV, sayı: 6.
• GÜLGEÇ, Yahya Berkol, Normlar Hiyerarşisi: Türk, Alman ve İngiliz Hukuk Sistemlerinde Kural İşlemlerin ve Mahkeme Kararlarının Hiyerarşik Gücü, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi).
• HATEMİ, Hüseyin, İslam Hukuku’nda Devlet Yapısı, Ahmet Sait Matbaası, İstanbul 1972.
• HOBSON, John M., “Islamic Commerce and Finance in the Rise of the West” The Role of the Arab-Islamic World in the Rise of the West, (Ed. AL RODHAN, Nayef R. F., 2012.
• HAMSON, C. J., “İngiliz Hukuk Sisteminde Maznunun Mevkii”, (A.Ü.H.F.D.), Yıl 1952, Cilt 9, Sayı 1.
• İ’VAD, Muhammed, el-Kadâ fi’l-İslâm, Mecma’u Buhusi’l- İslâmiyye, Kahire 1975.
• JENKS, Edward, “İngiliz Hukuku Hakkında Genel Bilgiler”, (Çev. Mukbil Özyörük), (A.Ü.H.F.D.) c. VII, s. 1-2, (m.y.) 1950.
• KAYA, Emir - AYDIN, Furkan “Kamu Hukuku-Özel Hukuk Ayrımının Geçersizliği”, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 1.
• KAYA, Emir - AYDIN, Furkan “Genel Kamu Hukuku Disiplininin Kritiği,” Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Yıl 14, Sayı 56, Ekim 2023.
• KOŞUM, Adnan, “İslâm Kamu Hukuku Alanına İlişkin Klasik Literatürün Azlığı Üzerine Mülahazalar”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Sayı: 18, Yıl: 2008.
• KENANOĞLU, M. Macit, Osmanlı Ticaret Hukuku, Lotus Yayınevi, Ankara 2005.
• MUNDAY, Roderick, “İngiliz Hukukunda ve Common Law Ülkelerinde Kanunilik İlkesi” (Çev. KANGAL, Zeynel T.), (İ.Ü.H.F.M.), Yıl 2003, Cilt 61, Sayı 1-2.
• PARRY, Bay Clive, “İngiliz Hukuk Sistemi”, (Çev. SUR, Fadıl H.), (A.Ü.H.F.D.) Yıl 1944, Cilt 1, Sayı 3.
• PASUNAKIS, Evgeny B., Genel Hukuk Teorisi ve Marksizm, (Çev. KARAHANOĞULLARI, Onur), Sena Ofset, İstanbul 2002.
• RIDGES, E. W., “İngiliz Anayasa Hukuku”, (Çev. ÖZYÖRÜK, Mukbil), (A.Ü.H.F.D.) c. VIII, s. 3-4, Ankara 1951.
• RİFAİ, Sulaiman Lebbe “General Philosophy of Islamic Law (Maqāsid) and the Common Law: Some Similarities and Differences” (February 21, 2021). s. 2. Available at SSRN: https://ssrn.com/abstract=3789926 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.3789926.
• ROHE, Mathias, İslam Hukuku Bir Giriş, (Çev, YİĞİT, Barış) Repal Dijital Matbaası, İstanbul 2020.
• SCHACHT, Joseph, İslam Hukukuna Giriş, (Çev. DAĞ, Mehmet- ŞENER, Abdülkadir.), Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1986.
• TOROS, İrem, Teori ve Uygulamada Aval, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2019.
• WATANABE, Lisa, “The Possible Contribution of Islamic Legal Institutions to the Emergence of a Rule of Law and the Modern State in Europe”, The Role of the Arab-Islamic World in the Rise of the West, (Ed AL RODHAN. Nayef R. F.), 2012.
• VELİDEDEOĞLU, Hıfzı Veldet Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat, Ayrı Basım.
• YILDIRIMER, Şahban, “Ahmed Cevdet Paşa ve Hukukçuluğu”, (S.D.Ü.H.F.D.), c.5, s.1, Yıl 2015.
• YÖRÜK, Ali Adem, Mektebi Hukuk’un Kuruluşu ve Faaliyetleri, (Yüksek Lisans Tezi) İstanbul 2008.
• ZABUNOĞLU, Yahya K., “İngiltere’de İdare Hukuku Anlayışı”, (A.Ü.H.F.D.) c. XVIII, s. 1-4, Ankara 1961.