Fethinden Kaybına Rodos (1522-1912)

Yıl 2013, Cilt: 2013 Sayı: 30, 67 - 88, 01.07.2013

Cabir Doğan

Öz

Rodos, Doğu Akdeniz’de sahip olduğu stratejik konum itibariyle tarih boyunca daima bu bölgede ki egemenlik mücadelesinin bir parçası olmuştur. Ada, Ege’deki Oniki Ada olarak ifade edilen adaların içerisinde en büyüğü olup onların yönetim merkezi konumundadır. Aynı zamanda Ticari ve askeri bir üs olması nedeniyle, eski çağlardan itibaren bu bölgedeki hâkimiyet mücadelesinin en önemli sahalarından biri haline gelmiştir. Ada’nın 1309 yılından sonra Saint Jean Şövalyelerinin eline geçmesinden sonra burayı adeta askeri bir üs haline getirdiler. Zamanla adanın Osmanlı aleyhtarlığı yapıların merkezi haline gelmesi ve kendisi açısından buranın bir güvenlik sorunu oluşturması nedeniyle Osmanlı Devleti’ni Rodos’a yönelik bazı askeri tedbirler almaya yöneltti. Adanın alınmasını yönelik askeri harekât Fatih döneminde başlamışsa da, adanın fethi Kanuni Sultan Süleyman döneminde gerçekleştirilmiştir (21 Aralık 1522). Osmanlı Devleti, idaresi altına geçmiş olan Rodos’a merkeziyetçilikten uzak, idarî, mali, hatta adlî imtiyazları içeren özel bir statü uygulamıştır. 1821’de Mora’da başlayan Yunan isyanı çok geçmeden Rodos’a yayıldıysa da, Osmanlı Hükümeti adaya yeni birlikler göndererek isyanı bastırmıştır. Her ne kadar Osmanlı Devleti isyandan sonra ada da kontrolü tekrar sağlasa da bundan sonra sükûnet tam anlamıyla sağlanamayacak ve Rum isyanları 18 Ekim 1912 tarihli Uşi Andlaşması ile bu adanın İtalyanlara verilme sürecine kadar devam etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Rodos, Fetih, Saint Jean Şövalye, İsyan, İşgal.

Rhodes from Its Conquest till Its Loss (1522-1912)

Öz

Rhodes Island has always been an interest for the big powers in the region for ages because of its strategic location. It is the biggest one out of twelve islands in the Aegean Sea. It is regarded not only as the centre for administration but also it is important in terms of military bases and trade. From the earliest periods it has been a great interest strategically for many countries tried to capture it for military and trade reasons. After 1309 it was captured by the Saint Jean Knights and it became an important military base. After that time it turned into being a base for any hostilities against the Ottoman authority so the Ottoman Empire regarded it as threat to its sovereignty. It led the Ottoman authorities to take some security measures against it. Even though some attempts made to capture the island during the reign of Fatih Sultan Mehmet, it was conquered by the Ottoman army during the reign of Suleiman the Magnificent on 21 December 1522. After its conquest by the Ottomans it was given an autonomous status concerning administrative, financial and even judicial matters. Although the Greek uprising against the Ottoman rule occurred in Mora in 1821 spread quickly to Rhodes, the Ottoman authorities suppressed the uprising on Rhodes by sending extra troops to the island. Though those Greek uprisings against the Ottoman rule on the island were suppressed to certain extent, peace and social order on the island were not restored by the Ottomans so it had be left to Italian rule under Uşi treaty signed on 18 October 1912.

Anahtar Kelimeler

Rhodes, Conquest, Saint Jean Knights, Uprising, Invasion.

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları BOA, A.TSF, 6-A/42, nr. 4600. BOA, DH.MKT, 1604/120, nr. 4652, 4653. BOA, A.MKT.MHM, 510/26, nr. 4502. BOA, A.MKT.MHM, 510/26, nr. 4507. BOA, A.MKT.MHM, 510/26, nr. 4503. BOA, A.MKT.MHM, 740/19, nr. 4579. BOA, HR.İM, 80/30, nr. 4427. Salnameler
• Cezâyir-i Bahr-i Sefîd Sâlnâmesi, sene 1302. Kitap ve Makaleler
• AHBAB,Yakup, Yakın Dönem Tarihimizde İstanköy Adası, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Tarih Anabilim Dalı, İstanbul, 2009.
• AYDIN, Mahir, “Cezâyir-i Bahr-i Sefîd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 7, İstanbul 1993, s. 500-503.
• BOSTAN, İdris, Beylikten İmparatorluğa Osmanlı Denizciliği, Kitap Yayınevi, İstanbul, 200 ÇELİKKOL, Zeki, Rodos’taki Türk Eserleri ve Tarihçe, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1986.
• DARKOT, Besim, “Rodos Maddesi”, İslâm Ansiklopedisi, C. 9, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1988. s. 753-758.
• DEMİRCAN, Yasemin, “Ege Adalarında Osmanlı Hakimiyeti”, Türkler, C. 9, Ankara 2002, s. 363-371.
• DOĞAN, Cabir, “Girit’ten Kaçış: 1897 Girit Olayları Sonrası Müslüman Muhacirlerin Rodos ve İstanköy Adalarına İskânı” Fen Edebieyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi Prof. Dr. Kemal Göde Armağan Sayısı, Isparta 2013, ss. 117-132.
• EMECEN, Feridun, “İstanköy”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 23, İstanbul, 2001, s. 308-310.
• EMECEN, Feridun, “Kanuni Devri”, Doğuştan Günümüze Büyük Osmanlı Tarihi, C. 10, Çağ Yayınları, İstanbul ,1993, s. 313-380.
• EYİCE, Semavi, “İstanköy”, TDVİA, C: 23, s. 309. GÖKAÇTI, Mehmet Ali, Geographıka Yeniden Keşfedilen Yunanistan, İletişim Yayınları, İstanbul, 2001.
• HAYTA, Necdet, Rodos ile 12 Ada’nın İtalyanlar Tarafından İşgali ve İşgalinden Sonra Adaların Durumu (1912-1918 , s. 131-144.
• J. VON HAMMER, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C.1, İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2008.
• KARGIN, Şahin, Ege Adalarının Hukuksal Statüsü Ege Sorunları, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2010.
• KIEL, Machıel, “Rodos Maddesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 35, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 2008, s. 155-158.
• KOYLU, Zafer, “Trablusgarp Savaşı Sırasında 12 Ada’nın İşgali”, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s. 201-295.
• KURTCEPHE İsrafil, Türk – İtalyan İlişkileri (1911-1916), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1995.
• KURTCEPHE, İsrafil, “Rodos ve Oniki Ada’nın İtalyanlarca İşgali (1916-1919)”, OTAM Dergisi, S. 2, Ankara, 1991, s. 201-216.
• KUŞCU, Ayşe Dudu Erdem, “Türkiye Selçuklularında Ordu ve Donanma”, Türkler, C. 7, Ankara, 2002, s.184; Özçelik, Fatih, M. 1903 (H. 1321) Tarihli Salnameye Göre Cezâyir-i Bahr-i Sefîd Vilâyeti, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Bolu, 200
• MUHACİR, Adnan, Oniki Ada’da Türklerin Durumu (1923-1947), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• NASUHOĞLU, M. Sadi, Rodos, Muğla Üniversitesi Basımevi, Muğla, 2008.
• ORTAYLI, İlber, “16. yüzyılda Rodosçuk”, Osmanlı’da Değişim ve Anayasal Sorunu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2008, s. 95-105.
• ÖKE, Mim Kemal, “Son Dönem Osmanlı İmparatorluğu”, Doğuştan Günümüze Büyük İslâm yınları, İstanbul 1993, s. 161.
• ÖRENÇ, Ali Fuat, Yakın Dönem Tarihimizde Rodos ve Oniki Ada, İstanbul, 2006.
• ÖZTUNA, Yılmaz, Büyük Türkiye Tarihi, C. 1, Ötüken Yayınları, İstanbul, 1983.
• PARMAKSIZOĞLU, İsmet, “Kaptan Paşa(Kapudan Paşa)”, İslâm Ansiklopedisi, C.6, Mili Eğitim Basımevi, s. 206-210. PAZARCI, Hüseyin, Doğu Ege Adalarının Askerden Arındırılmış Statüsü, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1986.
• PEÇEVİ İbrahim Efendi, Peçevi Tarihi, Hzl. Bekir Sıtkı Baykal, C. I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1999.
• SANNAV, Sabri Can, “Tanzimat’ın İlanından Sonra Cezâyir-i Bahri Sefid Eyaleti’nin Yeniden Yapılandırılması Süreci ve Limni Adası’nın Statüsü”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 6, S. 1, Haziran 2005, s.174-188.
• SEYDİ, Süleyman, “Oniki Ada’nın Yunanistan’a Devrinde İngiltere’nin Rolü”, Toplumsal Tarih Dergisi, S. 142, Ağustos, 2005, s. 1-13.
• ŞAKİROĞLU, Mahmut H. Cezâyir-i Bahri Sefid”, TDVİA, C. 7, İstanbul 2001, s. 50
• ŞIVGIN, Hale, Trablusgap Savaşı ve 1911-1912 Türk- İtalyan İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1989.
• ŞİMŞİR, Bilâl N., Ege Sorunu Belgeler (1913-1914), C. II, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1982.
• TAŞKIRAN, Cemalettin, Ürkek Bir Siyasetin Tarih Önündeki Ağır Vebali Oniki Ada Hatalı Kararlar ve Acı Kayıplar, Babıali Kültür Yayıncılığı, İstanbul, 2007.
• TURAN, Şerafettin, “Rodos ve 12 Adanın Türk Hâkimiyetinden Çıkışı”, Belleten, C. XXIX, Ocak 1965, S: 113, s. 78.
• UZUNÇARŞILI, İsmail, Hakkı Osmanlı Tarihi, C. 2, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1995.
• ÜNAL, Ayhan Afşin, XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Cezâyir-i Bahr-i Sefîd (Akdeniz- Ege Adaları) ya da Kaptan Paşa Eyaleti, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 12, Yıl: 2002, s. 252.
• ZİVER BEY, Rodos Tarihi, Vilayet Matbaası, Rodos 1312 (1865).
• İnternet Kaynakları htp://www. İstanköy.org/documents/26.html,Page 1 of 2.(21.01.2012) htp://www. İstanköy.org/documents/26.html,Page 2 of 5.(21.01.2012) htp://www. İstanköy.org/documents/26.html,Page 2of 6. (21.01.2012) htp://www. İstanköy.org/documents/26.html,Page 4of 7. (21.01.2012)