Effects of the Industrialization of Tanzimat Era on the Formation of Turkish Business Thought:Hereke Factory and its Regulation

Yıl 2012, Cilt: 2012 Sayı: 25, 37 - 64, 01.02.2012

Mehmet Topal Erkan Erdemir Engin Kırlı

Öz

Anahtar Kelimeler

-

Tanzimat Dönemi Sanayileşme Hareketinin Türkiye’de İşletmecilik Anlayışının Oluşumuna Etkileri Hereke Fabrikası ve Nizamnamesi

Öz

Bu çalışmada Osmanlı Devleti sanayileşme hareketinin Türk işletmecilik tarihine etkileri, Hereke Fabrikası Nizamnamesi üzerinden incelenmiştir. Çalışmanın en önemli katkısı bu alanda daha önce incelenmemiş bir nizamnamenin disiplinler arası bir bakış açısıyla ele alınmasıdır. Çalışmada öncelikle Osmanlı Devletinin sanayileşme çabaları nedenleriyle birlikte kısaca özetlenmiştir. Daha sonra Hereke Fabrikasının tarihçesine değinilmiştir. Üçüncü bölümde ise Hereke Fabrikası Nizamnamesi, kuruluşun yönetim ve örgütlenme yapısı açısından değerlendirilmiş, son bölümde ise adı geçen nizamnamenin çeviri-yazısı verilmiştir. Çalışmanın bulguları incelenen fabrikanın tamamen batılı usullerle kurularak işletildiğini göstermektedir. Bu ise o dönemdeki Osmanlı elitlerinin batıdaki sanayileşme hareketlerini yakından takip ettiklerine işaret etmektedir

Anahtar Kelimeler

Hereke Fabrikası, Nizamname, Osmanlı Sanayileşmesi, Türk İşletmecilik Tarihi

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• BOA. HAT. 1229/47954-A.
• BOA. D.DRB.MH. 900/12, 927/26.
• BOA. D.DRB.İ. 14/17.
• BOA. HH. defter 577, 13118. Telif Eserler
• ALAGEYİK Ömer, “Türkiye’de Mensucat Sanayinin Tarihçesi”, İstanbul Sanayi Odası Dergisi, S: 16, İstanbul 1967, s. 9-10.
• ALTUNIŞIK, Remzi- ÖZDEMİR, Şuayip- TORLAK, Ömer, Pazarlamaya Giriş, Sakarya 2006.
• APAK, Kemalettin, Türkiye’de Devlet Sanayi ve Maadin İşletmeleri, İzmit 1952.
• AYTEMUR, Ö. Janset, Türkiye’de Yönetim Düşüncesinin Erken Dönemleri: Sümerbank (1930-1945), İstanbul 2010.
• BARLEY, S. R.- KUNDA, G., “Desing and Devotion: Surges of Rational and Normative Ideologies of Control İn Manageriel Discourse”, Adminisrative Science Quarterly, 1992, 37: 363-399.
• BİNGÖL, Dursun, İnsan Kaynakları Yönetimi, İstanbul 2006.
• BULUŞ, Abdülkadir, Osmanlı Tekstil Sanayi Hereke Fabrikası, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2000.
• CLARK, Edward C., “Osmanlı Sanayi Devrimi”, Osmanlılar ve Batı Teknolojisi Yeni Araştırmalar Yeni Görüşler, İstanbul 1992, s. 37-52.
• DEANE, Phyllis, İlk Sanayi İnkılabı ( Çev: Tevfik Güran), Ankara 1994.
• DEMİRKAYA, Harun, “İnsan Kaynakları Bölümünün Organizasyonu”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (12), 2006, s. 1-21.
• DİNÇER, Ömer, Stratejik Yönetim ve İşletme Politikası, İstanbul 1998.
• GENÇ, Mehmet, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, İstanbul 2000.
• GÜRAN, Tevfik, “Tanzimat Döneminde Devlet Fabrikaları”, 150. Yılında Tanzimat, Ankara 1992, s. 235-258.
• HEATON, Herbert, Avrupa İktisat Tarihi (Çev. : M. Ali Kılıçbay), C. I, Ankara 1985
• KAL’A, Ahmet, “Osmanlı Devleti’nin Sanayileşme Çabaları”, II. Abdülhamit ve Dönemi Sempozyumu Bildiriler, İstanbul 1992, s.181-189.
• KAL’A, Ahmet, “Osmanlı Devleti’nde Sanayileşmenin İlk Yıllarında Özel Fabrikalar”, Türk Dünyası Araştırmaları, S: 83, İstanbul 1993, s.107-132.
• KARAVAR, Hilal, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İzmit Çuha Fabrikası (1844-1920), Kocaeli 2007.
• KASABA, Reşat, Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Ekonomisi (19. Yüzyıl), (Ç: Kudret Emiroğlu), İstanbul 1993.
• KOÇEL, Tamer, İşletme Yöneticiliği, İstanbul 2005.
• KOÇU, Reşat Ekrem, Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Ankara 1969. KÜTÜKOĞLU, S. Mübahat, Osmanlı İngiliz Münasebetleri, C. I-II , İstanbul 1974-1997.
• MARTAL, Abdullah, Değişim Sürecinde İzmir’de Sanayileşme, İzmir 1999.
• PAMUK, Şevket, “Kapitalist Dünya Ekonomisi ve Osmanlı Dış Ticaretinde Uzun Dönemli Dalgalanmalar, 1830-1913, O.D.T.Ü. Gelişme Dergisi, 1979-1980 Özel Sayısı, Ankara 1980, s. 161-204.
• PAMUK, Şevket, Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme (1820-1913), İstanbul 1994. PAMUK, Şevket, “Osmanlı Zanaatlerinin Yıkılışı: Pamuklu Tekstil Örneği, 1820-1913”, Toplum ve Bilim, İstanbul 1983, s. 75-99.
• ÖNSOY, Rıfat, Tanzimat Dönemi Osmanlı Sanayii ve Sanayileşme Politikası, Ankara 1988.
• ÖNSOY, Rıfat, “Tanzimat Dönemi Sanayileşme Politikaları” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Ankara 1984, s 5-12.
• SARC, Ömer Celal, “Tanzimat ve Sanayimiz”, Tanzimat I, 2. baskı, İstanbul 1999, s. 423-440.
• SARGUT, Selami, “Türkiye’de İşletme Yönetimi Eğitiminin Kurumsal Çerçevesi: Çeşitlilikten Eşbiçimliliğe” Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi, Eskişehir 2009, S. 4, s. 51-63
• SAYAR, Ahmed Güner, Osmanlı İktisat Düşüncesinin Çağdaşlaşması, İstanbul 2000.
• SHAFRİTZ, Jay M.- OTT, Steven; Classics of Organization Theory, Brooks-Cole Publishing, California 1987.
• TOROS, Hüsamettin, Türkiye Sanayi “Devlet İşletmeleri”, İstanbul 1954.
• ÜSDİKEN, Behlül-DEMET, Çetin; “From Betriebswirtschaftslehre to Human Relations: Turkish Management Literetüre Before and After Second World War”, Business History, 2001, s. 99-124.
• ÜSDİKEN, Behlül, “Plurality in Institutional Enverionments and Educitional Content: The Undergradute Business Degree in Turkey”, Ed. R. P. Andam-R. Kyalshaugen-E. Larsen, Inside the Business Schools: The Content of European Business Education, Copenhagen 2003, s. 87-109
• ÜSDİKEN, Behlül, “Türkiyede İşyapmanın ve İşletmenin Akademikleşmesi 1930-1950”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Ankara 2003, s. 119-147.
• YILMAZ, Fehmi, Osmanlı Tarih Sözlüğü, İstanbul 2010.
• YAMAN, Nurettin, Türk Kumaşları, Ankara 1944.
• Ceride-i Havadis,S.6, 21 Recep 1256.
• Meydan Larousse, İstanbul 1990.