Gypsies in the Ottoman Army

Yıl 2009, Cilt: 2009 Sayı: 20, 33 - 46, 01.05.2009

Emine Dingeç

Öz

Anahtar Kelimeler

-

XVI. Yüzyılda Osmanlı Ordusunda Çingeneler

Öz

Dünyanın her köşesine dağılmış olan Çingeneler, Osmanlı Devleti’nde çoğunluğu Rumeli’de olmak üzere bulunuyordu. Osmanlı devleti sınırları açısından genişlemeyi hedeflediği Rumeli’de geri hizmet kurumlarını oluştururken, özellikle demircilik ve maden işlemekten iyi anlayan Çingenelerden yararlanmayı planlayarak onları askeri nitelik taşıyan geri hizmet kurumlarına aldı. Askeri teşkilata alınan Çingeneler, Osmanlı Devleti’nde Yaya - Müsellem, Yörük, Martalos ve Voynuk gibi geri hizmet kurumlarına benzer bir şekilde yapılandı. Müsellem ve yamaklardan oluşan ünitelerin oluşturduğu ocaklar Rumeli’nin on yedi nahiyesine dağılmış olarak bulunuyordu. Müsellemler görev sorumluluğu ile donatılmışken, yamaklar mali yükümlülük üstlenmişlerdi. Müslüman Çingenelerden oluşan teşkilat, yapmış olduğu hizmetler karşılığında ispençe, avarız-ı divaniye ve tekâlif-i örfiye vergilerinden muaf tutulmuşlardı. Teşkilat, XVII. Yüzyılın başında Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu sosyal ve ekonomik bozulmadan etkilenerek diğer geri hizmet kurumları gibi dağılmaya başladı

Anahtar Kelimeler

Çingene, Osmanlı İmparatorluğu, Geri Hizmet Kurumu

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Tapu Tahriri Defteri (TTD) No: 370, 170, 191, 206, 299.
• BOA, Mühimme Defteri (MD), C.19, Hüküm (Hk): 282.
• BOA, MD, C.14, Hk. 1303.
• BOA, MD, C.7, s.450, Hk. 937.
• BOA, Ruznamçe, No:417.
• Ayn-Ali. (1280). Kavanin-i Ali Osman der Hulâsa-i Mezâmin-i Defter-i Divan. İstanbul.
• Akgündüz, Ahmet, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukukî Tahlilleri, Osmanlı Hukukuna Giriş ve Fatih Devri Kanunnameleri. 1. Kitap,. Birinci basım. Faisal Eğitim ve Yardımlaşma Vakfı Yay., İstanbul, 1990.
• Akgündüz, Ahmet, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukukî Tahlilleri, II. Bayezid Devri Kanunnameleri. 2. Kitap. Birinci basım, Faisal Eğitim ve Yardımlaşma Vakfı Yay., İstanbul, 1992.
• Akgündüz, Ahmet, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukukî Tahlilleri, Kanuni Devri Kanunnameleri. 6. Kitap II. Kısım, Faisal Eğitim ve Yardımlaşma Vakfı Yay., İstanbul, 1993.
• Altunan, Sema, “XVI. Ve XVII. Yüzyıllarda Rumeli Yörükleri ve Naldöken Yörük Grubu”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Eskişehir, 1999.
• Anhegger, Robert, “Martoloslar Hakkında”, Türkiyat Mecmuası, VII-VIII, Cüz I, 1940-1942, ss. 282-320.
• Arıkan, Zeki, XV. ve XVI. Yüzyıllarda Hamit Sancağı, İzmir, 1988.
• Barkan, Ömer Lütfi, XV. ve XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Ziraî Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları, Kanunlar, Cilt I, İÜ. Edebiyat Fak.,Türkiyat Enstitüsü Yay., İstanbul, 1943.
• Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 370 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Rumeli Defteri (937/1530), Cilt I, Ankara, 2001.
• Dingeç, Emine, “Rumeli’de Geri Hizmet Teşkilatı İçinde Çingeneler (XVI. Yüzyıl)”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2004.
• Doğru, Halime, Osmanlı İmparatorluğunda Yaya-Müsellem-Taycı Teşkilatı, Eren Yay., İstanbul, 1990.
• Doğru, Halime, XV. Ve XVI. Yüzyılda Sultanönü Sancağı, Eren Yay., İstanbul, 1992.
• Doğru, Halime, “Rumeli’de Celep-keşanlar”. XIII. Türk Tarih Kongresi Ankara 4-8 Ekim 1999, Ayrı Basım, TTK, Ankara, 2002, ss. 1675-1690.
• Ercan, Yavuz, Osmanlı İmparatorluğunda Bulgarlar ve Voynuklar, TTK, Ankara, 1986.
• Ercan, Yavuz, “Osmanlı Askeri Kuruluşları’ndan Voynuk Örgütü”, Birinci Askeri Tarih Semineri, Bildiriler II , Genel Kurmay Bsm., Ankara, 1983, ss. 109-125.
• Ergenç, Özer, “Osmanlı Merkez Askerinin Nitelik ve Fonksiyonları Üzerine”, I. Askeri Tarih Semineri, Bildiriler II, 1983, ss. 73-83.
• Gökbilgin, Tayyib, “Çingeneler”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 3, 1988, ss. 420-427.
• Gökbilgin, Tayyib, Rumeli’de Yörükler, Tatarlar ve Evlâd-ı Fatihan. İ. Ü. Edebiyat Fak. Yay. No: 743, İstanbul, 1957.
• Göyünç, Nejat, “Osmanlı Ceza Hukuku ile İlgili Belgeler”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Cilt I, Sayı 3, İstanbul, 1967.
• Göyünç, Nejat, “Hane Deyimi Hakkında”, İÜEF Tarih Dergisi, XXXII, İstanbul, 1979, ss. 331- 348.
• Güçer, Lütfi , “XVIII. Yüzyıl Ortalarında, İstanbul’un İaşesi İçin Lüzumlu Hububatın Temini Meselesi”, İ.F.M. Sayı 1–4, İstanbul, 1950, ss. 397-416.
• Irmak, Yunus, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Martolos Teşkilatı Hakkında Bir Çalışma”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı 63, 1989, ss. 185-190.
• İnalcık, Halil, “Stefan Duşan’dan Osmanlı İmparatorluğu’na”, Fatih Devri Üzerine Tetkikler ve Vesikalar I , TTK, Ankara, 1954, ss. 137-184.
• İnalcık, Halil, Hicrî 835 Tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-i Arnavid, TTK, Ankara, 1954.
• İpşirli, Mehmet, “XVI. Asrın İkinci Yarısında Kürek Cezası ile İlgili Hükümler”, İstanbul Ünv. Ed. Fak., Sayı 12, 1982, ss. 204- 48.
• Keser, Bilge, “Geri Hizmet Kıtaları”, Osmanlı Ansiklopedisi (Teşkilat) Cilt 6, 1999, ss. 598-602.
• Keser, Bilge, “Osmanlı Devletinde Martolos Teşkilatı”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Sayı 12, 1999, ss. 267-275.
• Koçi Bey Risalesi, Sadeleştiren: Zuhuri Danışman, MEB, İstanbul, 1993.
• Marushiakova, Elena ve Popov, Vesselin, Gypsies in the Ottoman Empire A Contribution to the History of the Balkans, İngilizceye çev: Olga Apostolova, Arrowsmith Ltd., Bristol, 2001.
• Pulaha, Selami Yücel, Yaşar, “Le Code (Kanunname) de Selim I (1512-1520) Et Certaines Autres Lois de La Deuixeme Moitic Du XVI Siecle , (Tıpkı basımı ile birlikte) I. Selim Kanunnamesi ve XVI. Yüzyılın İkinci Yarısının Kimi Kanunları ” Belgeler, XII/16, 1987, ss. 1-49.
• Şerifgil, Enver M., “XVI. Yüzyılda Rumeli Eyaleti’ndeki Çingeneler”, Türk Dünyası Araştırmalar, Sayı 15, 1981, ss. 117-144.
• Şerifgil, Enver M., “Rumeli’de Istabl-ı Amire Voynukları ”, Türk Tarih Dünyası Araştırmaları, Sayı 14, 1981, ss. 137-147.
• Şerifgil, Enver M, “Rumeli’de Eşkinci Yürükler”, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı 12, 1981, ss. 64-80.
• Orhonlu, Cengiz, Osmanlı imparatorluğunda Derbend Teşkilatı, Eren Yay., İstanbul, 1990.
• Özcan, Abdülkadir , “Çeribaşı”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, Cilt 8, 1993, ss. 270-272.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, III/II, TTK, Ankara,1988.
• Vasic, Milan, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Martloslar”, İstanbul Ünv. Edeb. Fak. Tarih Dergisi, Sayı 31, 1978, ss.47-64.