Ahmedî’nin ‘‘Fî Kâfiyetü’s Sîn Der-Medh-İ Emîr Sülmân’’ Adlı Methiyesinin Dil Özelliği Açısından İncelenmesi

Yıl 2016, Sayı: 39, 79 - 94, 29.12.2016

Hasan Özer , Hatice Çam

Öz

Ahmedî, XIV. yüzyıl
Beylikler Döneminde yaşamış şair ve yazarlardandır. Asıl adı kaynaklarda
farklılık göstermektedir. Bazı kaynaklarda Taceddin İbrahim bin Hızır’a
dayandırılarak adının İbrahim, lakabının Taceddin, baba adının Hızır olduğu
geçmektedir. XIV. ve XV. yüzyıllarda beylikler arasında yaşanan mücadeleye
rağmen şair ve sanatkârlar himaye edilmiştir. Ahmedî de himaye edilen
şairlerden birisidir. Ahmedî’nin ilk eğitimini tamamladıktan sonra Mısır’a
gittiği ve orada öğrenimine devam ettiği kaynaklarda verilen bilgiler
arasındadır. Bununla birlikte Ahmedî’nin Mısır dönüşünde Germiyan Beyi Süleyman
Şah’a intisap ettiği ve yakın dostu olduğu kaynaklarda yer almaktadır. Bu
nedenle eserlerinin çoğunu Emir Süleyman’a sunduğu söylenilmektedir. İskender-nâme adlı eserine sonradan
ekleme yapmış ve daha sonraları yazmış olduğu Cemşîd ü Hurşîd ile Tervihü’l-Ervâh
adlı mesnevilerini Emir Süleyman’a sunmuştur. Müellifin Emir Süleyman’a
sunduğu eserleri dışında Dîvân,
Esrâr-nâme Çevirisi, Mirkatü’l-Edeb adlarını taşıyan eserleri de vardır.
Ahmedî’nin dili yaşadığı dönemin dil özelliğini yansıtır. Ahmedî’nin geride
bıraktığı eserlerinin Eski Anadolu Türkçesinin dil özelliklerini görmek
açısından dikkate değer olduğu aşikârdır. Türk yazı dilinin tarihî dönemlerinin
izlerini sürmek bakımından dönem eserlerini farklı bakış açıları ile ele almak
gerekmektedir. Bu nedenle Anadolu Türkçesinin dil özelliklerini anlamak
açısından Ahmedî’nin eserini incelemek yerinde olacaktır kanaatindeyiz.
Bilhassa gerek ortaya çıktığı dönemde gerekse kendisinden sonraki devirleri
dolaylı ya da doğrudan etki altında bırakmış müellifler ve onların eserleri
üzerinde yürütülen çalışmaların önemi ortadadır. Ahmedî, XIV. asrın önemli
şairlerinden olduğu için hakkında pek çok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalar
çoğunlukla hayatı ve edebî kişiliği hakkındadır. Bu çalışma Eski Anadolu
Türkçesinin dil özelliğinin daha iyi anlaşılmasını sağlama amacıyla
yapılmıştır. Çalışmada öncelikle Ahmedî ve eserleri hakkında bilgi verilecek,
ardından dönemin dil özellikleri hakkında bilgi verilerek metin üzerinde
uygulamalı bir inceleme çalışması yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ahmedî, Eski Anadolu Türkçesi, Oğuzca, XVI. yüzyıl, Ahmedî Divanı

Examination of the Eulogy of Ahmedi’s Named ‘‘Fî Kâfiyetü’s Sîn Der-Medh-i Emîr Sülmân’’ in Terms of Language Characteristics

Öz

Ahmedî is one of the
poets and authors who lived in 16th century Beylics Period.His real name
differs in sources. Based on Taceddin İbrahim bin Hızır, some sources state
that his name is İbrahim, his nickname is Taceddin and his father's name is
Hızır. Despite the struggle between the beylics in 14th and 15th centuries, the
poets and the artists were patronised. Ahmedî is one of the poets who were
patronised as well. It is also mentioned in sources that following his primary
education, Ahmedî went to Egypt and furthered his education there. In addition
to this, sources also state that leaving Egypt, Ahmedî initiated to Germiyan
Bey Suleyman Shah and they were close friends. For this, it can be said that he
presented most of his works to Emir Suleyman. He
presented İskendernâme, by making additions to it and the mesnevis names Cemşîd
ü Hurşîd ile Tervihü’l-Ervâh later on. Apart from the author's
works which were presented to Emir Suleyman, he also has works
named Dîvân, Esrâr-nâme Çevirisi, Mirkatü’l-Edeb. Ahmedî's language
reflects the phonetic features of his age. It is believed that his works are
notewrothy in observing the phonetic features of the Old Anatolian Turkish. It
is necessary to approach to the works of the era with different perspectives so
as to trace the historic periods of the Turkish written (literary) language.
Thus we believe that in order to understand the phonetic features of the
Anatolian Turkish, it will be valid to study Ahmedî's work. Above all, the
importance of the continuous studies on the authors and their works both in the
period of their emergence and the ones who affected the latter periods in a
direct or indirect way is obvious. As Ahmedî is one of the important poets of
the 14th century, there have been numerous studies on him. These studies are
mostly about his life and literary career. The aim of this study is to secure a
better understanding of the phonetic features of Old Anatolian Turkish.
Firstly, information on Ahmedî and his works will be presented and following
this, phonetic features of the period will be explained and analysed by practice
on the text.

Anahtar Kelimeler

Ahmedî, Old Anatolian Turkish, Oghuz Language, XVI. Century, Ahmedî’s Divan

Kaynakça

• AKALIN, Mehmet, “Ahmedî’nin Dili”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten Dergisi, 1994, s. 9-153.
• AKAR, Ali, Türk Dili Tarihi, Ötüken Yayınevi, İstanbul, 2005.
• AKDOĞAN, Yaşar, Ahmedi Divanı http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10591,ahmedidivan iyasarakdoganpdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 30.11.2016).
• ALTUN, Hilal Oytun, “Eski Anadolu Türkçesinde Benzetme Yapıları”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 17, 2012, s. 165-192.
• GÜLSEVİN, Gürer- BOZ, Erdoğan, Eski Anadolu Türkçesi, Gazi Kitabevi, Ankara, 2013.
• İSEN, Mustafa vd., Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, Grafiker Yayınları, Ankara, 2011.
• KARAAĞAÇ, Günay, Türkçenin Ses Bilgisi, Kesit Yayınları, İstanbul, 2010.
• KARAHAN, Leyla, “Eski Anadolu Türkçesinin Kuruluşunda Yazı Dili-Ağız İlişkisi”, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2006, S. 1/1, s. 1-12.
• KORKMAZ, Zeynep, Türk Dili Üzerine Araştırmalar 1, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 1995.
• KORKMAZ, Zeynep, “Eski Anadolu Türkçesinin Türk Dili Tarihindeki Yeri”, Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı, Kanyılmaz Matbaası, İzmir 2005, s. 471-474.
• MENGİ, Mine, Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara, 2009.
• ÖZKAN, Abdurrahman, “Eski Anadolu Türkçesindeki Bazı Fiillerin Hâl Ekli Tamlayıcıları ve Bu Tamlayıcılarda Zaman İçinde Görülen Değişiklikler”, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2011, S. 6/1, s. 512-522.
• ÖZKAN, Mustafa vd., Türk Dili Yazılı ve Sözlü Anlatım, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2006.
• ÖZKAN, Mustafa, Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2000.
• PARLATIR, İsmail, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Yargı Yayınevi, Ankara, 2011.
• ŞAHİN, Hatice, Eski Anadolu Türkçesi, Akçağ Yayınları, Ankara, 2003.