Engelli Çocuğa Sahip Annelerin Duygusal Deneyimleri: Bir Olgubilim Çalışması

Yıl 2019, Sayı: 46, 1 - 25, 28.03.2019

Demet Vural Yübaşı

Öz

Bu
araştırmada engelli çocuğa sahip annelerin duygusal deneyimleri konu
edinilmiştir. Araştırmanın temel amacı, annelerin yaşadıkları duygusal deneyimlerin
ve destek gereksinimlerinin ortaya konarak, anneler için etkili olabileceği
öngörülen bir grupla psikolojik danışma müdahale programının içeriğinde yer alması
gereken temaların belirlenmesidir. Bu nitel çalışmanın deseni olgubilim
desenidir. Çalışmada, maksimum çeşitleme örneklemesi kullanılmış ve çalışmada
beş farklı tanı grubundan toplam yedi çocuğun anneleri katılımcı olarak yer
almıştır. Araştırmada temel veri toplama yöntemi olarak görüşme yöntemi
kullanılmıştır. Görüşmelerden elde edilen veriler ise içerik analizi yöntemi
ile analiz edilmiştir. Yapılan analizlerde, engelli çocuğu olan annelerin
çocuklarının engelli olduğunu öğrendikleri ilk dönemde olumsuz duygusal
yaşantıların ön plana çıktığı, ancak kabullenmenin başlamasıyla birlikte olumsuz
duyguların yoğunluğunda azalma olduğu ve olumlu duygular da yaşamaya
başladıkları belirlenmiştir. Annelerin yaşantılarının her döneminde eş, aile,
sosyal çevre, uzman ve devlet desteğine gereksinim duydukları bulgulanmıştır.
Uzman desteğinin bir boyutu olan psikolojik danışma grubunda ise hem eğitsel
hem de duygusal temalara yer verilmesi gerektiği ortaya konmuştur. Elde edilen
bu sonuçlar, alanyazın ışığında tartışılmış ve öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

engelli anneleri, duygusal yaşantılar, gereksinim, olgubilim

Kaynakça

• Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü (2010). Özürlü Çocuğa Sahip Aileler için Aile Rehberliği Hizmetleri Çalıştayı Sonuç Raporu. 11.06.2014 tarihinde http://www.eyh.gov.tr/tr/8257/Ozurlu-Cocuga Sahip-Aileler-Icin-Egitim-Rehberi adresinden alınmıştır.
• Akçamete, G. ve Kargın, T. (1996). İşitme engelli çocuğa sahip annelerin gereksinimlerinin belirlenmesi. Özel Eğitim Dergisi, 2(2), 7-24.
• Altındağ, Ö., İşcan, A., Akcan, S., Köksal, S., Erçin, M. ve Ege, L. (2007). Anxiety and depression levels in mothers of children with Cerebral Palsy. Türk Fiziksel Tıp Rehabilitasyon Dergisi, 53, 22-24.
• Ardıç, A. (2018). Özel Gereksinimli Çocuk Aileleri ve Özellikleri. V. Aksoy (Ed.), Özel eğitim (2. baskı) içinde (213-237). Ankara, Pegem Akademi.
• Ardıç, A. (2010). Özel Gereksinimli Çocuk ve Aile. A. Cavkaytar (Ed.). Özel eğitimde aile eğitimi ve rehberliği (s.19-49). Ankara: Maya Akademi.
• Bahar, A., Bahar, G., Savaş, H. A. ve Parlar, S. (2009). Engelli çocuklarin annelerinin depresyon ve anksiyete düzeyleri ile stresle basa çikma tarzlarinin belirlenmesi. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, 4(11), 97-112
• Bogdan, R. C. ve Biklen, S. K. (1998). Qualitative Research for Education: An Introduction to Theory and Methods. Boston: Allyn and Bacon.
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2013). Bilimsel Araştırma Yöntemleri (15. baskı). Ankara: PEGEM Akademi.
• Çengelci, B. (2009). Otizm ve down sendromlu çocuğa sahip annelerin kaygı, umutsuzluk ve tükenmişlik duygularının karşılaştırılması. Ege Eğitim Dergisi,10(2), 1–22.
• Çetinkaya, Z. ve Öz, F. (2000). Serebral palsili çocuğu olan annelerin bilgi gereksinimlerinin karşilanmasina planli bilgi vermenin etkisi. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 4(2), 44-51.
• Coşkun, Y. ve Akkaş, G. (2009). Engelli çocuğu olan annelerin sürekli kaygı düzeyleri ile sosyal destek algıları arasındaki ilişki. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 10(1), 213-227.
• Creswell, J. W. (2003). Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları: Araştırma Deseni. (S. B. Demir, çev. ed.). Ankara: Eğiten Kitap.
• Demir, G., Özcan, A. ve Kızılırmak, A. (2010). Zihinsel engelli çocuğa sahip annelerin depresyon düzeylerinin belirlenmesi. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık Bilimleri Dergisi,13(4), 53-58.
• Dereli, F. ve Okur, S. (2008). Engelli çocuğa sahip olan ailelerin depresyon durumunun belirlenmesi. Yeni Tıp Dergisi, 25, 164-168.
• Dhar, R. L. (2009). Living with a developmentally disabled child: Attitude of family members in India. The Social Science Journal, 46, 738-755.
• Durukan, İ., Erdem, M., Tufan, A. E. ve Türkbay, T. (2010). Otistik spektrum bozukluğu olan çocuklarin annelerindeki baş etme tutumları ve depresyon ile anksiyete düzeyleriyle ilişkisi. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi,17(2), 75-82.
• Gallagher, S., ve Hannigan, A. (2014). Depression and chronic health conditions in parents of children with and without developmental disabilities: The growing up in Ireland cohort study. Research in Developmental Disabilities, 35(2), 448-454
• Hedov, G., Annerén, G., ve Wikblad, K. (2000). Self-perceived health in Swedish parents of children with Down's syndrome. Quality of Life Research, 9(4), 415- 422.
• Heiman, T. ve Berger, O. (2008). Parents of children with Asperger syndrome or learning disabilities: Family environment and social support. Research in Developmental Disabilities, 29, 289-300.
• Islam, Z., Shanaz, R. ve Farjana, S. (2013). Stress among parents of children with mental retardation. Bagladesh Journal of Medical Science, 12(1), 74-80.
• Kaçan-Softa, H. (2013). Engelli çocuğa sahip ebeveynlerin depresyon düzeylerinin incelenmesi. Kastamonu Eğitim Dergisi, 21(2), 589- 600.
• Keskin, G., Bilge, A., Engin, E. ve Dülgerler, Ş. (2012). Zihinsel engelli çocuğu olan anne babaların kaygı, anne-baba tutumları ve başa çıkma stratejileri açısından değerlendirilmesi. Anatolian Journal of Psychiatry, 11, 30-37.
• Kılıç, S. (2009). Fiziksel engelli çocuğun evde bakım gereksiniminin aileye etkisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Köksal, G. ve Kabasakal, Z. (2012).Zihinsel engelli çocukları olan ebeveynlerin yaşamlarında algıladıkları stresi yordayan faktörlerin incelenmesi. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 32, 71-91.
• Küçüker, S. (1993).Özürlü çocuk ailelerine yönelik psikolojik danışma hizmetleri. Özel Eğitim Dergisi, 1(3), 23-29.
• Lüle, F. (2008). Engelli bireye sahip yoksul ailelerin karşılaştıkları sounlar ve bu sorunlarla başa çıkma tarzları. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Meirsschaut, M., Roeyers, H. ve Warreyn, P. (2010). Parenting in families with a child with autism spectrum disorder and a typically developing child: Mothers’ experiences and cognitions. Research in Autism Spectrum Disorders, 4, 661-669.
• Mutlu, A., Akmeşe, P. P. ve Günel, M. K. (2010). Değişik özür seviyesindeki serebral palsili çocukların annelerinin depresyon düzeyleri farklı mıdır?. Yeni Tıp Dergisi, 27, 87-92.
• Nagarkar, A., Sharma, J. P., Tandon, S. K., ve Goutam, P. (2014). The clinical profile of mentally retarded children in India and prevalence of depression in mothers of the mentally retarded. Indian Journal of Psychiatry, 56(2), 165-170.
• Reichman, N. E., Corman, H.,ve Noonan, K. (2008). Impact of child disability on the family. Maternal and Child Health Journal, 12(6), 679-683.
• Sarıhan,C. Ö. (2007). Engelli çocuğa sahip olan ve olmayan annelerin aile işlevlerini algılamaları ile yalnızlık düzeylerinin incelenmesi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Şengül, S. ve Baykan, H. (2013). Zihinsel engelli çocukların annelerinde depresyon, anksiyete ve stresle başa çıkma tutumları. Kocatepe Tıp Dergisi, 14(1), 30-39.
• Uğuz, Ş., Toros, F., İnanç, B. Y. ve Çolakkadıoğlu, O. (2004). Zihinsel ve/veya bedensel engelli çocuklarin annelerinin anksiyete, depresyon ve stres düzeylerinin belirlenmesi. Klinik Psikiyatri, 7, 42-47
• Üskün, E., ve Gündoğar, D. (2010). The levels of stress, depression and anxiety of parents of disabled children in Turkey. Disability ve Rehabilitation, 32(23), 1917- 1927.
• Üstüner-Top, F. (2009).Otistik çocuğa sahip ailelerin yaşadıkları sorunlar ile ruhsal durumlarının değerlendirilmesi: Niteliksel araştırma. Çocuk Dergisi, 9(1), 34-42.
• Veisson, M. (1999). Depression symptoms and emotional states in parents of disabled and non-disabled children. Social Behavior and Personality An International Journal, 27(1), 87-97.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (9. baskı). Ankara: Seçkin Yayınevi.
• Yıldırım, A., Hacıhasanoğlu-Aşılar, R., ve Karakurt, P. (2012). Engelli çocukların annelerinin ruhsal durumlarının belirlenmesi. Florence Nightingale Hemşirelik Dergisi, 20(3), 200-209.
• Yıldırım-Sarı, H. (2007). Zihinsel engelli çocuğu olan ailelerde aile yüklenmesi. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 11(2), 1-7.
• Zembat, R. ve Yıldız, D. (2010). A comparison of acceptance and hopelessness levels of disabled preschool children’s mothers. Social and Behavioral Science, 2,1457-1461.