Şer‘iyye Sicillerine Göre XIX. Yüzyılın İlk Yarısındaki Osmanlı-Rusya İlişkilerinin Kıbrıs’a Yansıması: Konsoloslar, Tüccarlar ve Ticaret

Yıl 2019, Cilt: 1 Sayı: 47, 139 - 164, 30.08.2019

Celâl Erdönmez

https://doi.org/10.35237/sufesosbil.560726

Cited By: 2

Öz

Bu çalışmada, Osmanlı Devleti ile Rusya’nın XIX.
yüzyılın ilk yarısındaki uluslararası ilişkileri ticaret ve konsolosluk kurumu
etrafında incelendi. Çalışmanın amacı iki devlet arasındaki kırılgan siyasî,
askerî ve diplomatik ilişkilerin bir Doğu Akdeniz adası olan Kıbrıs üzerindeki
ticarî tesirlerini tespit etmektir. Bunun için konsolosluk faaliyetleri ve
ticarî ilişkilerin incelenmesi tercihen seçildi. Konu, Osmanlı Arşivi
vesikaları ile Kıbrıs arşivlerindeki Şer’iyye Sicilleri’nde yer alan belgelere
istinaden incelendi. Çalışmanın sonunda; Rusya tüccarlarının Kıbrıs’ta iki
devlet arasındaki anlaşmalar çerçevesinde ticaret yaptıkları, yüzyılın
başındaki savaşların Osmanlı Devleti tarafından üretilen resmî evrakın yazım
üslubuna olumsuz ifadelerle yansıdığı ve sıcak savaş dönemlerinde Kıbrıs’ta
fiyat dalgalanmaları olduğu görüldü. 1821 yılında başlayan Mora isyanında Rusya
Konsolosluğu'nun Rumlara destek vermesi sebebiyle ilişkiler dondurulmuştur.
Barış dönemlerinde ise Rusya tüccarları ve konsolosları Kıbrıs’ın taşra
köylerindeki yerli halk ile de temasta bulunmuştur. Tanzimat devri başlarından
itibaren konsolosların adadaki muhassıllarla işbirliği yaptıkları, bu vesileyle
iltizam işlerinin işleyişine müdahale imkânı kazandıkları ve mültezimler
aleyhinde ada yöneticileri üzerinde baskı kurdukları görülmektedir. Osmanlı
Devleti’nin İngiltere’ye 1838 yılında Balta Limanı Ticaret Antlaşması’yla
verdiği hakların İngiltere tüccarlarına sağladığı tekel statüsünü kırmak
amacıyla, Rusya tüccarlarına vergi ödemeksizin Osmanlı ülkesinden ihracat yapma
imkânı sağlanmıştır. Bu dönemin en belirgin dış politika eylemi olan büyük
devletlerin arasında denge kurma siyaseti, genelde Osmanlı ülkesi, özelde
Kıbrıs adasında Rusya’ya ihracat gümrüğü rejiminde avantajlar sağlanması
suretiyle ticari olarak da uygulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rusya, Osmanlı Devleti, Kıbrıs, Konsolos

Kaynakça

• A. Arşiv Kaynakları1. K.K.T.C. Millî Arşiv ve Araştırma Dairesia)Kıbrıs Şer‘iyye Sicilleri (KŞS.):KŞS.,18/125-1; KŞS., 21/29-3; KŞS., 24/32-2; KŞS., 26/14-2; KŞS., 26/24-1; KŞS., 26, 24-2; KŞS., 27/23-1; KŞS., 27/99-1; KŞS., 27/126-3; KŞS., 27/179-1; KŞS., 27/161-1; KŞS., 28/107-2; KŞS., 29/97-1; KŞS., 30/18-1; KŞS., 30/121-3;KŞS., 30/140-3; KŞS., 30/140-4; KŞS., 30/178-2; KŞS., 31/112-1;KŞS., 33/52-1; KŞS., 33/87-1; KŞS., 33/174-1; KŞS., 35/106-1; KŞS., 35/115-2; KŞS., 35/116-1; KŞS., 35/127-2; KŞS., 35/143-1; KŞS., 35/167-1; KŞS., 36/47-2; KŞS., 36/106-2; KŞS., 36/143-1;KŞS., 38/128-1; KŞS.,KŞS., 39/17-1; KŞS., 39/160-2; KŞS., 39/163-2; KŞS., 40/30-1;KŞS., 40/156-1;KŞS., 41/77-1; KŞS., 41/100-1; KŞS., 41/77-1; KŞS., 41/100-1; KŞS., 42/140-1.2.T.C. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi Kaynaklarıa) Temettuat Defterleri1) Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.)Maliye Varidat Muhasebesi Temettuat Defterleri (ML.VRD.TMT.d.): 16153.b) Vesikalar1) Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.) Sadaret Mektubi Kalemi Evrakı (A.MKT.) (Dosya No/Gömlek No): 14/67. 2) Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Sadaret Mektubî Kalemi Belgeleri, Hâriciye Mektubî Kalemi Evrakı (HR.MKT.) (Dosya No/Gömlek No):37/80.3. Salnameler Salnâme-i Vilâyet-i Cezâyir-i Bahr-i Sefid, Def’a. 1, sene 1287.B) Araştırma ve İncelemelerAksın, A. (2002). Osmanlı-Rusya Ticari Münasebetleri (1787-1830).XIV. Türk Tarih Kongresi, Ankara:9-13 Eylül 200, Kongreye Sunulan Bildiriler. 2(2), 1027-1042.Anderson, M.S. (1954). Great Britain and the Russo-Tuskish War of 1768-1774. The English Historical Review. Oxford: Oxford University Press,69(270), 39-58.(http://www.jstor.org/stable/556292).Ayar, M. (2012). XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Tuzla (Larnaka): Ticaret Mahkemesi ve Konsolosluklar. History of Ottoman Larnaca. E. Balta, T. Stavrides, I. Theocharides (Ed.). İstanbul: Isis, 347-380. Bağış, A.İ. (1983).Osmanlı Ticaretinde Gayri Müslimler ve Kapitülasyonlar-Beratlı Tüccarlar, Avrupa ve Hayriye Tüccarları (1750-1839). Ankara: Turhan. Beydilli, K. (1998). Hünkâr İskelesi Antlaşması. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (Cilt 18). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 488-490.Çapraz, H. (2012).Rusya Dış Ticaret Politikasında Güney Kafkasya (19. Yüzyıl). Isparta: Fakülte.Çevikel, N.(2000). Kıbrıs Eyaleti: Yönetim, Kilise, Ayan ve Halk (1750-1800).Gazimağusa: Doğu Akdeniz Üniversitesi.Çoruh, H. (2008).II. Mahmud Döneminde Kıbrıs’ın İdarî, İktisadî Ve İctimaî Yapısı (1808-1839).İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Tarihi Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi.Delaval, C.C. (1908).Excerpta Cypria: Materials For A History Of Cyprus. Cambridge: Cambridge University Press.Demiryürek, M.1826 Düzenlemesinden Sonra Kıbrıs İhtisâb Rüsûmu (1828-1838).Belleten, 76, (276),553-605.Demiryürek, Mehmet, (2015). The Consulate Of Russia İn Cyprus İn The Later 18th And Early 19th Century. XVI. Türk Tarih Kongresi (20-24 Eylül 2010, Ankara), Kongreye Sunulan Bildiriler: Osmanlı Tarihi.(Cilt. 4, Kısım: 2). Ankara: TTK,715-726. Dinç, G. (2010). Osmanlı Yönetiminde Kıbrıs (1800-1839). Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi.Dinç, G. (2018). The Effects Of The Ottoman-Russian War Of 1768-1774 İn The Mediterranean: The Case Of Cyprus İn The Light Of Ottoman Documents. Journal Of Mediterranean Studies: History, Culture, and Society İn The Mediterranean World. Malta: The University Of Malta, 27(1), 63-76. Erdönmez, C. (2013). Tanzimat Devrinde Bazı Kıbrıs Rumlarının Yunan Vatandaşlığına Geçmelerinden Kaynaklanan Hukukî Meseleler. Bilig, 64, 175-197.Gazioğlu, A.C. (2000).Kıbrıs’ta Türkler 1570-1878., Lefkoşa:Kıbrıs Araştırma ve Yayın Merkez (CYREP).Hill, S.G. (1952).A History of Cyprus. Vol. IV, Cambridge: Cambridge University Press.Hill, S.G.Kıbrıs Tarihi (2016): Osmanlı ve İngiliz İdaresi Dönemi 1571-1948.Serbest, N:C. (Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası.Jorga, N. (2005).Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C.V, (Çev. Epçeli, N.).İstanbul: Yeditepe.Kütükoğlu, M.S. (2013). Balta Limanı’na Giden Yol: Osmanlı İngiliz İktisâdî Münâsebetleri (1580-1850).Ankara: TTK.Kütükoğlu, M.S. (2018). Osmanlı’nın Sosyo-Kültürel ve İktisâdî Yapısı. Ankara: TTK.Köse, O. (2006a).1774 Küçük Kaynarca Andlaşması (Oluşumu-Tahlili-Tatbiki). Ankara: TTK.Köse, O. (2006b). Balkanlarda Rus Konsolosluklarının Kuruluşu ve Faaliyetleri.Turkish Studies/Türkoloji Araştırmaları, 2, 141-155. (http://www.turkishstudies.net/sayilar/sayi2/kose.pdf).Kurtaran, U. (2014). Sultan Birinci Mahmud’un Rusya’ya Verdiği 1739 Tarihli Ahidnâmenin Diplomatik Açıdan Tahlili. Tarih İncelemeleri Dergisi, 29(1),213-232.Kurat, A.N. (1990). Türkiye ve Rusya. Ankara: Kültür Bakanlığı.Luke, S.C.H. (1969)Cyprus under the Turks 1571-1878:A Record Based On The Archives Of The English Consulate İn Cyprus Under The Levant Company And After. London: C. Hurst & Company.Ortaylı, İ. (2001).İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: İletişim.Özkul, A.E. (2013). The Consuls And Their Activities İn Cyprus Under The Ottoman Administration (1571-1878).Turkish Studies-International Periodical For the Languages, Literature, and History Of Turkish Or Turcic, Vol: 8(2),239-283.Prousis, T.C. (2003). Russian Trade Prospects İn Smyrna: An 1812 Consular Report. History Faculty Publications. 8, 127-138. (http://digitalcommons.unf.edu/ahis_facpub/8).Saul, N.E. (1970). Russia and the Mediterranean (1797-1807). Chicago and London: The University of Chicago Press.