Tarihöncesi Mekanlarda Gerçekleştirilen Faaliyetlerin Tanımlanmasında Toprak Kimyası Analizinin Rolü: Aşıklı Höyük Örneği

Yıl 2020, Sayı: 50, 240 - 254, 31.08.2020

Fatma KALKAN Mihriban ÖZBAŞARAN Rana ÖZBAL

Öz

Yerleşikliğe geçişle birlikte insanın kapalı ve/veya sınırlandırdığı mekanlarla olan ilişkisi pekişmiş, içinde yaşadığı ve organik ilişki içinde olduğu mekanları ihtiyaçları, tercihleri ve beğenileri doğrultusunda şekillendirmiştir. Bu nedenle, arkeolojik kazılarda ortaya çıkarılan mekanların mikro ölçekli analizlerle okumasının yapılması da topluluğun yaşamının anlaşılmasında önemli katkılar sağlamaktadır. Sıvalı ya da sıkılaştırılmış toprak düzlemli mekanların tabanlarından alınan toprakların kimyasal analizleri (çoklu-element analizi) insan faaliyetlerine ilişkin veri sağlaması bakımından bu çabaya katkı sunacak analitik yöntemlerden biridir. Bu bağlamda, çalışmamız, Batı Kapadokya’da yerleşikliğe geçiş sürecine dair en erken örnekleri veren Aşıklı Höyük’ün en erken tabakalarına tarihlenen çamur sıvalı dal örgü (wattle and daub) yapılara odaklanır. Daha önce mikromorfolojik analizlerle de birbirinden farklı amaçlarla kullanılmış olduğu önerilen bu iki yapının tabanlarına uygulanan toprak kimyası analizleriyle, yapılarda hayvan tutma, depolama gibi faaliyetler tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Orta Anadolu, Neolitik, Aşıklı Höyük, Toprak Kimyası, Çoklu-element Analizi

Destekleyen Kurum

İstanbul Üniversitesi Araştırma Fonu

Teşekkür

Kimyasal analizler Koç Üniversitesi Polimer ve Nano-malzeme Laboratuvarı’nda, Doç. Dr. Havva Funda Yağcı Acar’ın katkılarıyla gerçekleştirilmiştir. Yüksek Lisans tez kapsamındaki çalışmamız İstanbul Üniversitesi Araştırma Fonu’nun (Proje No: SYL-2016-21199) maddi desteği ile yürütülmüştür, kendilerine teşekkür ederiz. Analizlerin Türkiye’de gerçekleştirilebilmesine olanak sağlayan, dahası ön ayak alan Prof. Dr. Hadi Özbal’a ne kadar teşekkür etsek azdır. Çalışmalar süresince katkıda bulunan Doç. Dr. Bülent Arıkan, Dr. Melis Uzdurum, Özlem Altungül, Orhan Efe Yavuz ve Bartu Dinç’e ve Aşıklı Höyük Kazı ve Araştırma Projesi ekip üyelerine de ayrıca teşekkürlerimizi sunarız.

Kaynakça

• Abell, J. T., Quade, J., Duru, G., Mentzer, S. M., Stiner, M. C., Uzdurum, M., Özbaşaran, M. (2019). Urine salts elucidate Early Neolithic animal management at Aşıklı Höyük, Turkey. Science Advances, 5(4). doi: 10.1126/sciadv.aaw0038
• Akyol, A., Demirci, Ş. (2005). Phosphorus Analysis of Sediments from Neolithic Çatalhöyük. Hodder I. (Ed.), Inhabiting Çatalhöyük: Reports from the 1995-99 Seasons içinde (s. 413-414). London, UK: British Institute at Ankara.
• Arrhenius, O. (1929). Die Phosphatfrage. Zeitschrift für Pflanzenernährung, Düngung, Bodenkunde, 14(2), 121–140. doi: 10.1002/jpln.19290140202
• Barba, L. (2007). Chemical residues in lime-plastered archaeological floors. Geoarchaeology, 22(4), 439–452. doi: 10.1002/gea.20160
• Barba, L. A., Ortiz, A., Link, K. F., Luján, L. L., Lazos, L. (1996). Chemical Analysis of Residues in Floors and the Reconstruction of Ritual Activities at the Templo Mayor, Mexico. ACS Symposium Series içinde (s. 139–156). doi: 10.1021/bk-1996-0625.ch012
• Barba, L., Lazos, L. (2000). Chemical analysis of floors for the identification of activity areas: A review. Antropología y Técnica, 6, 59–70.
• Cook, S. F., Heizer, R.F. (1965). Studies on the Chemical Analysis of Archaeological Sites. Berkeley: University of California Press.
• Eidt, R. (1973). A Rapid Chemical Field Test for Archaeological Site Surveying. American Antiquity, 38(2), 206-210. doi: 10.2307/279368
• Ergun, M. (2016). Orta Anadolu Erken Neolitik Topluluklarında İnsan ve Bitki İlişkisi: Aşıklı Höyük’te Bitki Tüketimi ve Tarım. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Ergun, M. (2018). “Where the wild things are”. Contextual insights into wild plant exploitation at Aceramic Neolithic Aşıklı Höyük, Turkey. Paléorient, 44(2), 9-28.
• Heidenreich, C. E., Hill, A. R., Lapp, D. M., Navatril, S. (1971). Soil and Environmental Analysis at the Robitaille Site. Hurley, W. M., Heidenreich, C. E. (Eds.), Palaeoecology and Ontario Prehistory. Technical Report 2 içinde (s. 179-237). Toronto, Canada.
• Heidenreich, C. E., Konrad, V. A. (1973). Soil Analysis at the Robataille Site Part II: A Method Useful in Determining the Location of Longhouse Patterns. Ontario Archaeology, 21, 33-62.
• Heidenreich, C. E., Navatril, S. (1973). Soil Analysis at the Robataille Site Part I: Determining the Perimeter of the Village. Ontario Archaeology, 21, 25-32.
• Kalkan, F. (2017). Tarihöncesi Mekanlarında İşlev Belirlenmesinde Kullanılan Yöntemler: Aşıklı Höyük Örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kalkan, F., Özbal, R. (2018). Multi-element Characterization of Floors at Aşıklı Höyük: Contributing to the Identification of Activities and Activity Areas. Özbaşaran, M., Duru, G., Stiner, M. (Eds.), The Early Settlement at Aşıklı Höyük. Essays in Honor of Ufuk Esin içinde (s. 129-145). Ege Yayınları, Istanbul.
• Kanthilatha, N., Boyd, W., Chang, N. (2017). Multi-element characterization of archaeological floors at the prehistoric archaeological sites at Ban Non Wat and Nong Hua Raet in Northeast Thailand. Quaternary International, 432, 66-78.
• Luke, C., Roosevelt, C.H., Scott, C. B. (2017). Yörük legacies: Space, scent, and sediment geochemistry. International Journal of Historical Archaeology, 21(1), 152-177.
• Middleton, W. D. (1998). Craft Specialization at Ejutla, Oaxaca, Mexico: An Archaeometric Study of the Organization of Household Craft Production. (Unpublished Doctoral Thesis). University of Wisconsin.
• Middleton, W. D. (2004). Identifying Chemical Activity Residues on Prehistoric House Floors: A Methodology and Rationale for Multi-Elemental Characterization of a Mild Acid Extract of Anthropogenic Sediments. Archaeometry, 46(1), 47-65.
• Middleton, W. D., Price, T. D. (1996). Chemical Analysis of Modern and Archaeological House Floors by Means of Inductively Coupled Plasma-Atomic Emission Spectroscopy. Journal of Archaeological Science, 23, 673-687.
• Middleton, W. D., Price T. D., Meiggs, D.C. (2005). Chemical Analysis of Floor Sediments for the Identification of Anthropogenic Activity Residues. Hodder I. (Ed.), Inhabiting Çatalhöyük: Reports from the 1995-99 Seasons içinde (s. 339-412). London, UK: British Institute at Ankara.
• Middleton, W. D., Barba, L., Pecci, A., Burton, J. H., Ortiz, A., Salvini, L., Suárez, R. R. (2010). The Study of Archaeological Floors: Methodological Proposal for the Analysis of Anthropogenic Residues by Spot Tests, ICP-OES, and GC-MS. Journal of Archaeological Method and Theory, 17(3), 183–208. doi: 10.1007/s10816-010-9088-6
• Özbal, R. D. (2006). Households, Daily Practice, and Cultural Appropriation at Sixth Millennium Tell Kurdu. (Unpublished Doctoral Thesis). Northwestern University.
• Özbaşaran, M. (2017). Küçük kil figürinin büyük soruları. Prof. Aliye Öztan’a Armağan içide (s. 199-204). Ankara.
• Özbaşaran, M., Duru, G. (2018). Introduction to the Aşıklı Höyük Project. Özbaşaran, M., Duru, G., Stiner, M. (Eds.), The Early Settlement at Aşıklı Höyük. Essays in Honor of Ufuk Esin içinde (s. 1-14). Ege Yayınları, Istanbul.
• Özcan, S. (2019). Aşağı Pınar Yerleşiminde Mekan Kullanımı: Toprak Kimyası Analizleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Pecci, A., Barba, L., Ortiz, A. (2017). Chemical Residues as Anthropic Activity Markers. Ethnoarchaeology, Experimental Archaeology and Archaeology of Food Production and Consumption. Environmental Archaeology, 22(4), 343–353. doi: 10.1080/14614103.2017.1359354
• Quade, J., Stiner, M. C., Copeland, A., Clark, A. E., Özbaşaran, M. (2018). Summary of carbon-14 dating of the cultural levels of Aşıklı Höyük. In Özbaşaran, M., Duru, G., Stiner, M. (Eds.), The Early Settlement at Aşıklı Höyük. Essays in Honor of Ufuk Esin içinde (s. 43-56). Ege Yayınları, Istanbul.
• Rondelli, B., Lancelotti, C., Madella, M., Pecci, A., Balbo, A., Pérez, J. R., Inserra, F., Gadekar, C., Ontiveros, M. Á. C., Ajithprasad, P. (2014). Anthropic activity markers and spatial variability: an ethnoarchaeological experiment in a domestic unit of Northern Gujarat (India). Journal of Archaeological Science, 41, 482–492. doi: 10.1016/j.jas.2013.09.008
• Stiner, M. C., Munro, N. D., J. Quade. (2013). 2013 Aşıklı Höyük Report on Fauna from Trenches 4 GH and Radiocarbon Dating. Aşıklı Höyük Araştırma Projesi Başkanlığı’na sunulan yayımlanmamış rapor.
• Stiner, M. C., Özbaşaran, M., Duru, G. (2018). Conclusion. Özbaşaran, M., Duru, G., Stiner, M. (Eds.), The Early Settlement at Aşıklı Höyük. Essays in Honor of Ufuk Esin içinde (s. 437-443). Ege Yayınları, Istanbul.
• Tsartsidou, G. (2015). Phytolith analysis-Excavation period 2015. Aşıklı Höyük Araştırma Projesi Başkanlığı’na sunulan yayımlanmamış rapor.
• Tsartsidou, G. (2018). The Microscopic Record of Aşıklı Höyük: Phytolith Analysis of Material from the 2012-2016 Field Seasons. Özbaşaran, M., Duru, G., Stiner, M. (Eds.), The Early Settlement at Aşıklı Höyük. Essays in Honor of Ufuk Esin içinde (s. 147-190). Ege Yayınları, Istanbul.
• Vyncke, K., Degryse, P., Vassilieva, E., Waelkens, M. (2011). Identifying domestic functional areas. Chemical analysis of floor sediments at the Classical-Hellenistic settlement at Düzen Tepe (SW Turkey). Journal of Archaeological Science, 38(9), 2274–2292. doi: 10.1016/j.jas.2011.03.034
• Wells, E. C., Novotny, C., Hawken, J. R. (2007). Quantitative Modeling of Soil Chemical Data from Inductively Coupled Plasma—Optical Emission Spectroscopy Reveals Evidence for Cooking and Eating in Ancient Mesoamerican Plazas. ACS Symposium Series American Chemical Society içinde (s.210–230). doi: 10.1021/bk-2007-0968.ch011