Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazısı’nda Bulunan Taş Eserlerin Haç Tasvirlerine Sahip Bir Grubunun Değerlendirmesi

Yıl 2021, Sayı: 52, 230 - 241, 30.04.2021

Elif Karabacak

Öz

İzmir’in Selçuk ilçesinde, Ayasuluk Tepesi’nde bulunan Hagios Ioannes Theologos Kilisesi, yaygın olarak bilinen adı ile St. Jean Bazilikası, İsa’nın en sevdiği havarisi olan İncilci Yuhanna’nın mezarının üzerine kurulan öncü yapıların ardından 6.yüzyılda, İmparator Justinianus tarafından bir imparatorluk projesi olarak yeniden inşa edilmiştir. Yapı, tüm Bizans tarihi boyunca ve sonrasında bir hac kilisesi olarak önemini korumuş, Efes’in başlıca gelir kaynaklardan olan, bugünün deyimi ile hac turizmi vasıtası ile bölgenin ekonomisine katkıda bulunmuştur. Bir imparatorluk yapısı olması nedeni ile, başkentin hem mimari formlarının hem de bezeme özelliklerinin Anadolu’ya aktarımında önemli rol oynamıştır. Bu bağlamda özellikle Bizans taş işçiliğinde, başkentten etkilenen ve başkent üslubunu bilen ancak kendi geleneğinden beslenen, Ege-Konstantinopolis kökenli karma bir sanat anlayışının oluşmasında etki sahibi olmuştur. Çalışmamızda, bezeme olarak uçları üçgen şeklinde sonlandırılmış haç tipine sahip, Ayasuluk Tepesi ve St. Jean Anıtı Kazısı buluntusu olan bir grup taş eser, literatürdeki benzerleri ile karşılaştırılacak, levhalardan ve levhalara ait kırık parçalardan oluşan bu grup incelenerek, bize sunduğu veriler değerlendirilecektir. Bu çalışmayı yapma amacımız, daha önce bu konuda ortaya atılan fikirlerin bir kısmının doğru olmadığını düşünmemiz ve söz konusu değerlendirmeyi daha önce yayınlanmamış ve bu kapsamda değerlendirilmemiş eserler ile bütüncül olarak yapmak istememizdir.

Anahtar Kelimeler

Mimari plastik, Ayasuluk, Efes, St. Jean Kilisesi, Aziz Yuhanna Kilisesi

Kaynakça

• Aydın, A. (2018). Ödemiş Müzesi’ndeki Lahit. Olba, 26, 345–368.
• Barsanti, C. (2003). İznik / Nikaia Arkeoloji Müzesi Kataloğunun Peşinde. Içinde I. Akbaygil, H. İnalcık, & O. Aslanapa (Ed.), İznik Throughout History (ss. 266–300). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Barsanti, C., & Paribeni, A. (2014). La Diffusione del Marmo Proconnesio nelle Marche in eta Classica e Paleocristiana:Il Ruolo del Porto di Ancona. Hortus Artium Mediaevalium, 20(2), 579–589.
• Büyükkolancı, M. (2008). Quelques exemples de plaques de parapet des VIIe-XIIe siècles provenant de Saint-Jean à Éphèse. Bulletin de correspondance hellénique, 49 Supplem(La sculpture byzantine VII-XII siécles), 71–80.
• Büyükkolancı, M., & Öztaşkın, G. K. (2010). Selçuk-Efes Müzesi’nde Sergilenen St. Jean Kilisesi’ne Ait Korkuluk levhaları ve Templon Arşitravları. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7, 39–49.
• Dennert, M. (1997). Mittelbyzantinische Kapitelle : Studien zu Typologie und Chronologie. Asia Minor Studien. Bonn: Habelt.
• Dimitrakopoulou-Skyloyanni, N. (1988). Ανάγλυφα θωράκια από το Βυζαντινό Μουσείο. Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας, 13, 157–174.
• Eyice, S. (1952). Les fragments de la décoration plastique de l’église des Saints-Apôtres. Cahiers Archéologiques, 8, 63–74.
• Farioli, R. (1983). Ravenna, Constantinopoli: Considerazioni sulla scultura del VI secolo. XXX Corso di Cultura sull’arte Ravennate e Bizantina Seminario Giustinianeo, 205–253.
• Feld, O. (1969). Zu den Kapitellen des Tekfur Saray in Istanbul. IstMitt. 19/20, 359-367
• Feld, O. (1970). Mittelbyzantinische Sarkophage. Römische Quartalschrift für christliche Altertumskunde und für Kirchengeschichte, 65, 158–184.
• Flaminio, R. (1998). Frammenti di sculture Bizantine nel Monastero di San Giorgio Maggiore a Venezia. Venezia Arti, 12, 5–16.
• Grabar, André. (1976). Sculptures byzantines du Moyen Age 2. XIe - XIVe siècle. Bibliothèque des cahiers archéologiques. Paris: Picard.
• Guidobaldi, A. G., Barsanti, C., Valle, M., Flaminio, R., Paribeni, A., & Yalçin, A. B. (2005). La collezione delle sculture bizantine nel museo della Santa Sofia a Istanbul. RolSA IV, Rivista on line di Storia dell’Arte. Dipartimento di Storia dell’Arte, Università di Roma., IV, 1–11.
• Hörmann, H., Keil, J. (1951). Die Johanneskirche (Forschungen in Ephesos IV.3). Wien.
• Külzer, A. (2011). Bizans Dönemi Ephesos’u: Tarihine Bir Genel Bakış. Içinde F. Daim, S. Ladstätter (Ed.), Bizans Döneminde Ephesos (ss. 29–44). Ege Yayınları.
• Laurent, J. (1899). Delphes Chrétien. Bulletin de correspondance hellénique.
• Mendel, G. (1914). Catalogue des sculptures (2) grecques, romaines et byzantines : 2. Constantinople: Musée Impérial.
• Milella Lovecchio, M. (1981). La scultura bizantina dell’XI secolo del museo di San Nicola di Bari. Mélanges de l’Ecole française de Rome. Moyen-Age, Temps modernes, 93(1), 7–87.
• Orlandos, A. (1926). Νεώτεροι έρευναι έν Άγίω Τίτω τής Γορτύνης. Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, 3, 301–328.
• Orlandos, A. (1937). Η Περίβλεπτος των Πολιτικών της Ευβοίας. A.B.M.E, 3, 175–184.
• Ötüken, Y. (1996). Forschungen im nordwestlichen Kleinasien : Antike und byzantinische Denkmäler in der Provinz Bursa,. Istanbuler Mitteilungen. Beiheft ; Tübingen: E. Wasmuth.
• Parman, E. (2002). Ortaçağda Bizans Döneminde Frigya (Phrygia) ve Bölge Müzelerindeki Bizans Taş Eserleri. Eskişehir.
• Pedone, S. (2018). Una singolare bottega di lapicidi bizantini attiva a hierapolis efeso e sardi. Acta ad Archaeologiam et Artium Historiam Pertinentia, 30, 217–236.
• Russo, E. (1984). Fasi e nodi della scultura a Roma nel VI e VII secolo. Mélanges de l’Ecole française de Rome. Moyen-Age, Temps modernes, 96(1), 7–48.
• Russo, E. (2002). Considérations sur la sculpture architecturale et decorative à Nicée à l’époque paléochrétienne. Bizantinistica, IV, 1–12.
• Russo, E. (2004). Introduzione allo studio della scultura architettonica e decorativa bizantina in Turchia. Bizantinistica : rivista di studi bizantini e slavi, VI(2), 47–56. Spoleto: Centro Italiano di Studi sull’Alto Medioevo.
• Sotiriou, G. A. (1952). Η βασιλική του Αγίου Δημητρίου Θεσσαλονίκης, Vol 2. Athens.