Geleneksel Sağaltma Yöntemlerinde Toprağın Kullanımı Üzerine

Yıl 2021, Sayı: 53, 1 - 10, 31.08.2021

Uğur Başaran

Öz

Halkbilimi, ortak paydaya “kültür”ü alarak birçok bilim dalı ile temas halinde olan disiplinler arası bir sahadır. Gelenekten edebiyata, mutfaktan oyunlara geniş bir yelpazeyi çalışma konusu edinebilen halkbiliminin inceleme alanlarından biri de halk hekimliğidir. Alternatif tıp, folklorik hekimlik vs. gibi adlarla anılan ve temelde geleneksel sağaltma (tedavi) yöntemlerini ele alan halk hekimliği, yüzyıllar boyunca halkın sağlığıyla ilgili karşılaştığı problemler karşısında ürettiği uygulamalar bütünü olarak da tanımlanabilir.
İletişim kanallarının çoğunu söz vasıtasıyla yapılandırdığı için büyük oranda “sözlü kültür ortamı” insanlarının oluşturduğu kitle olarak da tanımlanabilecek halk, doğaya kattığı her şeyi –yani kültürü- hayatında en çok etkileşime girdiği unsurlarla bezer. Bu unsurlardan en önemlilerinden biri de şüphesiz ki topraktır. Anasır-ı erbadan biri olan toprak aynı zamanda yeryüzünün doğal örtüsü, besinlerin kaynağı ve canlılığın kaynağıdır.
Bu çalışmada halk kültüründe çok kıymetli bir yeri olan toprağın geleneksel sağaltma yöntemlerindeki kullanımlarından örnekler verilecek ve söz konusu kullanımların kültürel arka planları yorumlanmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Halkbilimi, Halk Hekimliği, Sözlü Kültür Ortamı, Toprak

Kaynakça

• Acıpayamlı, O. (1989). Türkiye Folklorunda Halk Hekimliğinin Morfolojik ve Fonksiyonel Yönden İncelenmesi. Halk Hekimliği Sempozyumu Bildirileri – Ankara 23-25 Kasım 1988, (s. 2-4). Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Akalan, İ. (1998). Toprak Bilgisi. Ankara: AÜ Ziraat Fakültesi.
• Çevik, B. (2008). Konya’da Halk Hekimliği Uygulamalarının Dünü ve Bugünü, Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Sivas.
• Demren, Ö. (2008). Halk Hekimliğinde Ocaklar ve Şamanizm. Folklor/Edebiyat 14 (56), 185-210. Dinç, İ. (1971). Halk Hekimliği ve Halk Veterinerliği, Ankara Üniversitesi DTCF. Basılmamış Mezuniyet Tezi. Ankara.
• Ersoy, R. (2014). Modernizm-Post Modernizm Bağlamında Geleneksel Tıp Uygulamalarının Güncelliği Üzerine Bir Değerlendirme. Millî Folklor, 26, 182-192.
• Frazer, J.G. (1933). The Golden Bough. London: Macmillan.
• Gökbulut, S. (2016). Türk Medeniyeti Tarihi – Ziya Gökalp. Tarih Kritik, 2 (4), 6-9.
• Gönenç, A. (2011). Antalya İli Korkuteli İlçesinde Halk İnanışları ve Halk Hekimliği. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Konya.
• Görkem, İ. (2000). Halk Hikâyeleri Araştırmaları - Çukurovalı Ȃşık Mustafa Köse ve Hikâye Repertuvarı. Ankara: Akçağ.
• Kaplan, M. (2008). Geleneksel Tıbbın Yeniden Üretim Sürecinde Kadın –Ankara Kent Örneğinde Kuşaklar Arası Çatışma. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış Doktora Tezi. Ankara.
• Kumartaşıoğlu, S. (2012). Türk Kültüründe Ateş ve Ocak Kültü. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Doktora Tezi. Balıkesir.
• Ocak, A.Y. (1992). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menakıbnâmeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Ong, W.J. (2010). Sözlü ve Yazılı Kültür Sözün Teknolojileşmesi, İstanbul: Metis.
• Öncül, K. (2011). Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi Halk Hekimliği (Kars-Iğdır). Kars: Kafkas Üniversitesi Türk Halkbilimi Uygulama ve Araştırma Merkezi.
• Örnek, S.V. (1966). Sivas ve Çevresinde Hayatın Çeşitli Safhalarıyla İlgili Bâtıl İnançların ve Büyüsel İşlemlerin Etnolojik Tetkiki. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih – Coğrafya Fakültesi.
• Özçamca, S. (2007). Türklerin Göçebeliği Hakkında Birkaç Not. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 7, 177-184.
• Özgen, Z.N. (2007). Adana (Merkez) Halk Hekimliği Araştırması, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Adana.
• Polat, H.H. (1995). Sivas Ulaş’ta Halk Hekimliği Uygulamaları, Ankara: Ürün.
• Sinoğlu, S. (2017). Rize İlinde Geleneksel Halk Hekimliği Uygulamaları, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Rize.
• Tek, R. (2018). Anadolu Türk Halk Hekimliğinde Toprak. SEFAD, 39, 189-204.
• Türkmen, F. (1995). Ȃşık Garip Hikâyesi İnceleme-Metin, Ankara: Akçağ.
• Uçak, S. (2007). Ergani’de Eski Türk İnançlarının İzleri ve Halk Hekimliği, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Kütahya.
• Uyar, A. (2013). Hekimliği Kapsamında Yozgat Ocakları, Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Yozgat.